Arcades, hæc, inquit, memores mea dicta referte
Evandro: Qualem meruit, Pallanta remitto.

Quisquis honos tumuli, quicquid solamen humandi est,
Largior. Haud illi stabunt Æneia parvo
Hospitia. Et lævo pressit pede, talia fatus,
Exanimem, rapiens immania pondera baltei,
Impressumque nefas: una sub nocte jugali
Cæsa manus juvenum foede, thalamique cruenti;
Quæ Clonus Eurytides multo cœlaverat auro:
Quo nunc Turnus ovat spolio gaudetque potitus.
Nescia mens hominum fati sortisque futuræ,
Et servare modum, rebus sublata secundis.

495

500

memores hæc mea verba Evandro: Remitto ipsi Pallanta, qualem meruit remitti: quæcumque est gloria sepulcri, quodcumque solatium inhumationis; hoc concedo : non constabunt illi exiguo pretio hospitia data Æneæ. Et locutus talia, compressit pede sinistro mortuum: auferens grande pondus baltei, et crimen in eo pictum : quod erat, turba juvenum turpiter occisa per noctem conjugalem, et cubilia sanguinolenta; quæ doctus Eurytion sculpserat multo auro: quo spolio potitus Turnus jam triumphat et lætatur. O mens hominum ignara fati, et casus venturi, et ser

hemistichium in Rom. et aliis expletur; in aliis aliter. cum voce superba Leid. -491. memores inquit pr. Hamb.-492. Aut sic ut nunc fit, aut: Evandro qualem m. distingui posse, Servius pntabat.-493. Si quid vel Si quis in Gud. a m. pr. honor duo Burm. honos rutuli Goth. pr., nec tanti est, ut conjicias honos, Rutuli. est itidem duo omittunt.-494. constant E. Sprot.-496. Exanimem, præter unum Gud., omnes Heins. et Pier., at Exanimum olim editum. Contrarium sup. Ix, 451 vidimus. Exanimum tamen præferam in poëta, et retraxit illud Cuningham.-499. Quæ bonus Eurytion vett. edd., etiam codd. pars. Sed, quod Heins. et ante eum Commelin. e Palat. reposuit, præstantiores ejus et Pier. codd. habent. Monstra corruptelæ ex aliis libris v. ap. Burm.; adde domus Eurycion ex Goth.-501. fortis edd. vulgg. aliquot, sed cum fato omnino sors melius jungitur.-502. Nec servare m. Diu hæsi in hoc

NOTE

494 Encia Hospitia] Quomodo Eneam hospitio exceperit, legitur Æn. VIII. 154, &c.

497 Una sub nocte jugali, &c.] Danaus et Ægyptus, Beli regis filii, cum inter se dissiderent, Danaus in Græciam abiit, ibique occupavit regnum Argivum: ut fratris sui genus deleret, quinquaginta filias suas, fratris sui filiis item quinquaginta uxores dedit. Illæ patris sui jussu maritos prima nocte occiderunt, excepta una Hy

permnestra, quæ Lynceo pepercit suo. Hinc sorores illæ apud Inferos addictæ sunt aquis in pertusum dolium perpetuo infundendis. Danaides dictæ a patre, Belides ab avo.

499 Eurytides, &c.] Peritus aliquis artifex. Calaverat, non acu pinxerat: ergo balteus aureis argenteisque laminis opertus fuit, in quibus hæc cœlata fuerant. De verbo ovat, Æn. 111.

189.

Turno tempus erit, magno cum optaverit emtum
Intactum Pallanta, et cum spolia ista diemque
Oderit. At socii multo gemitu lacrymisque
Impositum scuto referunt Pallanta frequentes.
O dolor atque decus magnum rediture parenti!
Hæc te prima dies bello dedit, hæc eadem aufert:
Cum tamen ingentes Rutulorum linquis acervos!

Nec jam fama mali tanti, sed certior auctor
Advolat Æneæ, tenui discrimine leti
Esse suos: tempus, versis succurrere Teucris.
Proxima quæque metit gladio, latumque per agmen
Ardens limitem agit ferro; te, Turne, superbum
Cæde nova quærens. Pallas, Evander, in ipsis
Omnia sunt oculis; mensæ, quas advena primas

505

510

515

vandæ modestiæ in fortuna prospera! tempus adveniet Turno, cum optabit emtum ingenti pretio, ut nunquam tetigisset Pallanta; et cum detestabitur ista spolia et istum diem. Át socii Pallantis densati multis lamentis et fletibus reportant Pallanta impositum clypeo. O Palla rediture ad patrem, magne ejus dolor et honor! hæc prima dies exposuit te bello, hæc eadem eripit: tamen postquam reliquisti magnos cumulos Rutulorum. Nec jam rumor, sed certus nuntius tantæ calamitatis accurrit ad Eneam: suos parum distare ab exitio: tempus esse opem ferendi Teucris fugatis. Eneas cædit ense vicina omnia, et furens facit sibi ferro viam per latam turbam: quarens te, Turne, ferocientem nova strage. Pallas, Evander, omnia versantur Æneæ ante ipsos oculos: inprimis mensæ, quas primas externus tum adi

Nec, quod prorsus incommodum esse videbam. Mox vidi nil esse aliud quam vitium edd. Burm. Nam omnes, quos evolvi, scripti et editi Et s. habent: itaque mutavi non cunctanter. rebus lassata s. apud Lutat. ad Stat. 11 Theb. 188. sublata poëtæ est, quod elata vulgo.-504. sp. ipsa Medic. a m. pr. et Leid. -505. Ac Dorvill.-506. Imp. clipeo apud Serv. inf. 841. Pallanta sequentes Zulich.-507. parentis Rom., sed vulgatum elegantius.-508. atque eadem pr. Hamb. aufer Rom.-509. Cui t. Leid. linquit Leid. alius.-510. sed c. alter sec. Hamb.-511. discrimine vitæ Bigot. et Goth. tert., quod et ipsum bonum et alias frequentatum.-512. versis tempus Gud. succedere Teucris Rom. et alter Hamb. cum Goth. alt., ut sup. 439.--514. limen Vratisl. te cæde s. Turne nova Bigot. et Goth. tert.-516. Omina Exc. Burm. primas e Medic. Gud. et aliis ac parte Pierianorum Heinsius recepit. Vulgg. partim cum Ald. pr. primus, partim cum Ald. tert. et Rom. primum.

NOTE

503 Turno tempus erit, cum, &c.] Cum scilicet ab Ænea victus, et vita tantum non donatus, ad aspectum baltei recrudescente victoris ira, occidetur, Æn. XII. 940.

516 Mensa, quas advena, &c.] Cum ab Evandro exceptus hospitio est, Æn. VIII. 154. et junctis dexteris fœdus initum, ib. 467.

Tunc adiit, dextræque datæ. Sulmone creatos
Quatuor hic juvenes; totidem, quos educat Ufens,
Viventes rapit, inferias quos immolet umbris,
Captivoque rogi perfundat sanguine flammas.
Inde Mago procul infensam contenderat hastam :
Ille astu subit; at tremebunda supervolat hasta ;
Et genua amplectens effatur talia supplex:
Per patrios Manes, per spes surgentis Iuli,
Te precor, hanc animam serves natoque patrique.

520

525

vit, et dexteræ junctæ. Illic capit vivos quatuor juvenes, natos Sulmone; totidem, quos Ufens alebat: quos mactet in sacrificium umbris Pallantis, et ut riget cruore captivorum ignes busti. Deinde cum longe intentaret inimicam hastam Mago; ille dolo supposuit se, et hasta tremens supervolavit: et Magus amplectens genua loquitur talia supplex: Oro te per animam patris tui, et per spes tuas de Iulo crescente; serva hanc vitam meam et patri et mihi filio. Est mihi domus sublimis: jacent inti

517. Tunc in capite versus: vox hæc videtur merum versus fulcrum esse, nec quicquam aliud. Apud Servium est: Quidam tunc pro quondam accipiunt. Observavi tamen Virgilium et aliis locis durius hac voce tunc et tum uti: sic sup. v. 445 At Rutulum abscessu juvenis tum: inf. 533 jam tum Pallante peremto, pro, jam tum cum Pallantem peremit; et eodem modo Homerus Tore interserit. Respicit autem poëta sup. lib. vin, 102. 175 sqq.-518. hinc j. Ven. --519. inferias quas sec. Rottend.-520. pérfundant Medic.-521. procul Mago Parrhas. Lago Scheffer. Magno Goth. pr. infestam Macrob. v Sat. 2 et Rom. Gud. Moret. sec. Parrhas. immensam pr. Hamb. pro var. lect. Porro contenderat Heins. recte tuitus est (cf. sup. ad lib. v, 520) et sententiæ et præstantiorum auctoritate, inter quos Oblong. et alii Pier. Medic. a m. sec., nam a prima erat contenderet: unde vulgaris lectio orta: cum tenderet. Mentel. a m. pr. cum tenderat. At in Rom. contorserat.—522. hastu Goth. pr. hastam alter Hamb. ictu Zulich. actu Goth. sec. astu evadit sec. Rottend., quod pro interpretatione esse potest. ac tr. vulgg. edd. et codd. pars. en tr. a pr. m. Medic., at ab altera manu at: sic et Gud. aliique, unde Heins. recepit. tremibunda vett. codd., ut Medic. Rom.-523. En g. a. Medic. affatur alter Hamb. et Zulich.-524. et spes vulgg. per spes Heins. emendavit, tanquam efficacius (et ex more: cf. sup. ad 111, 599. 600) dictum, ex Leid. Moret. sec. Macrob. et Donato ad Terent., ut supra quoque vi, 364 vidimus. per spem Goth. tert. et spes hæredis Iuli Gud. ex lib. IV, 274.-525. gnatoque

Est domus alta; jacent penitus defossa talenta
Coelati argenti; sunt auri pondera facti
Infectique mihi. Non hic victoria Teucrum
Vertitur; aut anima una dabit discrimina tanta.
Dixerat. Æneas contra cui talia reddit:
Argenti atque auri memoras quæ multa talenta,
Natis parce tuis. Belli commercia Turnus
Sustulit ista prior jam tum Pallante peremto.
Hoc patris Anchisa Manes, hoc sentit Iulus.
Sic fatus galeam læva tenet, atque reflexa
Cervice orantis capulo tenus applicat ensem.
Nec procul Hæmonides, Phoebi Triviæque sacerdos,
Infula cui sacra redimibat tempora vitta,

530

535

me infossa talenta argenti signati: sunt pondera auri elaborati et non elaborati: victoria Trojanorum non hic continetur: vita unica non exponet vos tantis periculis. Dixerat: Æneas adversum respondet illi talia: Serva tuis filiis talenta illa plurima auri et argenti, quæ narras. Turnus jam ante occiso Pallante abstulit prior ista belli pacta. Hoc censet anima patris Anchisæ, hoc Iulus. Sic locutus, corripit sinistra manu cassidem ejus, et condidit gladium usque ad capulum in cervice retorta deprecantis. Nec erat longe Emonides, sacerdos Apollinis ac Diana, totus resplendens veste et armis conspicuis: cui infula cingebat caput taniis. Æneas

fere omnes Heins. paterque Franc.-526. jacens Rom.-527. cælata Goth. sec. -528. mali pro mihi Franc. Teucrum. Graium pr. Hamburg. pro var. lect. -529. aut a. probe e Medic. et aliis restituit Heins. Vulgo: haud. tantum sec. Rottend.-530. cui contra Dorvill. Goth. pr.-531. Auri atque argenti Goth. sec. magna talenta Leid. et Goth. tert. cum Cod. Thuaneo apud Macrob. v, 10 cf. sup. ad 1x, 265.–532. Gratis alter Menag.-533. illa p. Medic. 534. Hoc patris manes hoc ipsum 8. Iul. pro var. lect. Cod. Kæler. In sentit nulla varietas.-536. applicat Rom. et Medic., omnesque vetustiores. Valgg. abdidit, quod sup. legebatur in simili versu 553 lib. 11. Variare autem poëta solet vel verbo: v. sup. ad 1x, 814.-537. Æmonides ante Heins., uti libb. pars item Emonides, Emenides.-538. cui sacro Rom. redimibant, redi

Totus collucens veste atque insignibus armis:
Quem congressus agit campo, lapsumque superstans
Immolat, ingentique umbra tegit; arma Serestus
Lecta refert humeris, tibi, rex Gradive, tropæum.
Instaurant acies Vulcani stirpe creatus
Cæculus et veniens Marsorum montibus Umbro.
Dardanides contra furit. Anxuris ense sinistram
Et totum clypei ferro dejecerat orbem;

Dixerat ille aliquid magnum, vimque affore verbo

540

545

aggressus illum persequitur in campo, et incumbens lapso mactat eum, et opprimit magnis tenebris. Serestus reportat humeris arma ejus collecta, trophaum futurum tibi, o Mars rex belli. Cæculus natus e stirpe l'ulcani, et Umbro ortus e montibus Marsorum, novant certamen. Eneas adversum sævit. Absciderat ense manum sinistram Anxuris, et ferro totum ambitum clypei. Ille cecinerat aliquid magnum,

mebat, redundabat erratum ap. Burm. redimeibant alii ap. Pier.—539. insignibus albis. Sic apud Serv. Probus legendum dicebat: "ut albas vestes accipiamus, quæ sacerdotibus congruæ sunt." Nec tamen video, quomodo insignia de veste possint accipi. Nisi forte voluit, certe debuit, insignia alba, de infula et vittis intelligi, et veste alba inde expleri. Ita blanditur lectio: etiam quia paulo post v. 550 in fulgentibus armis itidem exit. Tuentur tamen codd. rò insignibus armis et vetus Grammaticus Asper apud Servium: et arma lecta v. 541, nec extat albis nisi pro var. lect. in pr. Hamb. Ald. pr. et inde profectis. Nam Nauger. armis reposuit.-540. congressu ed. Mediol. ait ed. pr. Burm. campum ejusd. Exc. lassum pr. Hamb. lapsu Lutat. ad Stat. vn Theb. 710.—541. Cerestus aliquot edd., etiam Heins. Segestus Mentel. pr. conf. Serv.-542. Tecta Rom. Læta qu. Moret. Spolia legere, propria vox. refert lateri pr. Hamb. a pr. m. triumphum Bigot. et Goth. tert.-544. et juvenis Marsorum Bigot. a montibus Zulich. et Goth. pr. em. Sprot. et Montalb.-545. contra ruit Hamb. sec. Anauris Rom., corrupte. Anxiris codd. recentiores: tres Ansiris: duo Anryris, hoc melius: verum enim est Anxuris, sive, ut veteres scribebant, Axuris. cf. sup. VII, 799. Hic et in seqq. interpunctionem mutavi. conf. Not.-546. ferri vitiose aliquot edd. e trivio: pro orbem, umbo Goth. tert.-547. illi Rom. aliquid magicum Guellius emendabat, quem Cerda et Catræus sequuntur: prava enim interpunctione eo devenerant, ut ad Umbronem referrent; eum autem incantationis peritum prodide

NOTE

541 Umbra tegit] Vel super incumbente corpore suo morientem inumbrat, quod inane admodum mihi vide. tur. Vel potius, mortis tenebris operit, quod congruit cum illo 746. in æternam clauduntur lumina noctem.'

542 Rex Gradive, tropaum] Gradivus, Martis nomen, Æn. 111. 35. Tropaum, strues armorum ad monimen

tum victoriæ, Æn. xi. 7.

544 Cæculus, &c.] Prænestinorum dux, Æn. vII. 678. Umbro, Marsorum, ibid. 750.

547 Dixerat ille aliquid magnum] Id est, magicis quibusdam consecrationibus et carminibus adversus vulnera se munierat. Unde Germanus aliique suspicantur legendum esse, magicum, non magnum.