P. VIRGILII MARONIS

MORE TUM

Iam nox hibernas bis quinque peregerat horas, excubitorque diem cantu praedixerat ales: Simulus exigui cultor cum rusticus agri, tristia venturae metuens ieiunia lucis, 5 membra levat sensim, vili demissa grabato, sollicitaque manu tenebras explorat inertes, vestigatque focum: laesus quem denique sensit. Parvulus exusto remanebat stipite fumus, et cinis obductae celabat lumina prunae. 10 Admovet his pronam, submissa fronte, lucernam, et producit acu stupas humore carentes, excitat et crebris languentem flatibus ignem. Tandem concepto tenebrae fulgore recedunt; oppositaque manu lumen defendit ab aura, 15 et reserat cellae, quae providet, ostia clavi.

Fusus erat terra frumenti pauper acervus: hinc sibi depromit, quantum mensura patebat, quae bis in octonas excurrit pondere libras.

Inde abit, adsistitque molae; parvaque tabella, 20 quam fixam paries illos servabat in usus, lumina fida locat; geminos tunc veste lacertos liberat, et, cinctus villosae tergore caprae,

praeverrit cauda silices gremiumque molarum. Advocat inde manus operi, partitus utrinque: 25 laeva ministerio, dextra est intenta labori; haec rotat assiduis gyris et concitat orbem.

Tunsa Ceres rapido silicum decurrit ab ictu.
Interdum fessae succedit laeva sorori,

alternatque vices. Modo rustica carmina cantat,
agrestique suum solatur voce laborem.
Interdum clamat Cybalen: erat unica custos,
Afra genus, tota patriam testante figura,

torta comam, labroque tumens, et fusca colorem;
pectore lata, iacens mammis, compressior alvo,
cruribus exilis, spatiosa prodiga planta;
continuis rimis calcanea scissa rigebant.
Hanc vocat, atque arsura focis imponere ligna
imperat, et flamma gelidos adolere liquores.

Postquam implevit opus iustum versatile finem,
transfert inde manu fusas in cribra farinas,
et quatit. At remanent summo purgamina dorso.
subsidit sincera foraminibusque liquatur
emundata Ceres. Laevi tum protinus illam
componit tabula, et tepidas super ingerit undas.
Contrahit admixtos nunc fontes atque farinas;
transversat durata manu, liquidoque coacto
interdum grumos spargit sale. Iamque subactum
laevat opus, palmisque suum dilatat in orbem,
et notat, impressis aequo discrimine quadris.
Infert inde foco; Cybale mundaverat aptum
ante locum: testisque tegit; super aggerat ignes.
Dumque suas peragit Vulcanus testaque partes,
Simulus interea vacua non cessat in hora;
verum aliam sibi quaerit opem; neu sola palato
sit non grata Ceres, quas iungat, comparat escas.
Non illi suspensa focum carnaria iuxta,
durati sale terga suis, truncique, vacabant:
traiectus medium sparto sed caseus orbem,
et vetus adstricti fascis pendebat anethi.

VIRGIL.

Ff

30

35

40

45

50

55

60 Ergo aliam molitur opem sibi providus heros. Hortus erat iunctus casulae, quem vimina pauca et calamo recidiva levi munibat arundo: exiguus spatio, variis sed fertilis herbis. Non illi deerat, quod pauperis exigit usus. 65 Interdum locuples a paupere plura petebat. Nec sumtus erat illud opus; sed regula curae: si quando vacuum casula pluviaeve tenebant, festave lux; si forte labor cessabat aratro ;

horti opus illud erat. Varias deponere plantas 70 norat, et occultae committere semina terrae, vicinosque apte cura submittere rivos.

Hic olus, hic late fundentes brachia betae, fecundusque rumex, malvaeque, inulaeque virebant; hic siser, et capiti nomen debentia porra; 75 hic etiam nocuum capiti gelidumque papaver, grataque nobilium requies lactuca ciborum, et gravis in latum demissa cucurbita ventrem. Verum hic non domini, quis enim contractior illo? sed populi proventus erat: nonisque diebus 80 venales clerum fasces portabat in urbem: inde domum cervice levis, gravis aere, redibat, vix unquam urbani comitatus merce macelli. Cepa rubens sectique famem domat area porri, quaeque trahunt acri vultus rasturtia morsu, 85 intubaque et Venerem revocans eruca morantem. Tum quoque tale aliquid meditans intraverat hor

tum.

Ac primum, leviter digitis tellure refossa, quatuor educit cum spissis allia fibris; inde comas apii graciles, rutamque rigentem, 90 vellit, et exiguo coriandra trementia filo. Haec ubi collegit, laetum consedit ad ignem ;

100

et clara famulam poscit mortaria voce. Singula tum capitum numeroso cortice nudat, et summis spoliat coriis, contemtaque passim spargit humi atque abicit. Servatum gramine bulbum 95 tingit aqua, lapidisque cavum demittit in orbem. Hinc salis inspergit micas; sale durus adeso caseus adiicitur; dictas super ingerit herbas; et laeva vestem setosa sub inguina fulcit. Dextera pistillo primum fragrantia mollit allia; tum pariter mixto terit omnia succo. It manus in gyrum: paullatim singula vires deperdunt proprias; color est e pluribus unus; nec totus viridis, quia lactea frusta repugnant, nec de lacte nitens, quia tot variatur ab herbis. Saepe viri nares acer iaculatur apertas spiritus, et simo damnat sua prandia vultu. Saepė manu summa lacrimantia lumina tergit, immeritoque furens dicit convicia fumo. Procedebat opus. Non iam salebrosus, ut ante, sed gravior lentos ibat pistillus in orbes.

Ergo Palladii guttas instillat olivi,

exiguique super vires infundit aceti,

atque iterum commiscet opus, mixtumque retractat. Tum demum digitis mortaria tota duobus

circuit, inque globum distantia contrahit unum, constet ut effecti species nomenque moreti.

Eruit interea Cybale quoque sedula panem; quem laetus recipit manibus, pulsoque timore iam famis, inque diem securus Simulus illam, ambit crura ocreis paribus, tectusque galero sub iuga parentes cogit lorata iuvencos, atque agit in segetes et terrae condit aratrum.

105

110

115

120