Armatam sævi Parthus quam felle veneni,
Parthus sive Cydon, telum immedicabile, torsit,
Stridens, et celeres incognita transilit umbras.
Talis se sata Nocte tulit, terrasque petivit.
Postquam acies videt Iliacas, atque agmina Turni,
Alitis in parvæ subito collecta figuram,

Quæ quondam in bustis aut culminibus desertis
Nocte sedens, serum canit importuna per umbras;
Hanc versa in faciem, Turni se pestis ad ora
Fertque refertque sonans, clypeumque everberat alis.
Illi membra novus solvit formidine torpor;
Arrectæque horrore comæ, et vox faucibus hæsit.
At procul ut Diræ stridorem agnovit et alas,
Infelix crines scindit Juturna solutos,
Unguibus ora soror fœdans, et pectora pugnis :
« Quid nunc te tua, Turne, potest germana juvare?
Aut quid jam duræ superat mihi? qua tibi lucem
Arte morer? talin' possum me opponere monstro?
Jam jam linquo acies: ne me terrete timentem,
Obscenæ volucres; alarum verbera nosco,
Letalemque sonum; nec fallunt jussa superba

857. Armatam felle veneni, id est, veneno amaro fellis instar. Allusum ad morem Parthorum, qui tela veneno inficiebant.

858. Parthus. Parthi Asiæ populi sagittandi peritissimi, qui maximas populo romano clades intulerunt.

Cydon. Cretensis, a Cydone urbe Cretæ, quæ insula sagittando clara. Telum cujus vulnus immedica- |

860

865

870

875

864. Serum. Sero. Importuna. Strepens carmen lugubre et infausti ominis.

867. Turbato per istam Furiam Rutulo rege, hinc nimium facilis evadit Æneæ victoria.

869. Ut agnovit stridorem alarum et alas ipsas.

Mihi

873. Superat. Superest. duræ, durum patienti fatum. 874. Tibi lucem morer, seu tuam vitam longius producere valeam. Monstro. Tristi augurio.

876. Obscene. Importunæ, mali ominis. Volucres invidiose dicit in plurali numero, ad majorem emphasim, et loqui videtur, quasi adessent omnes Diræ.

877. Nec fallunt, etc. Nec me fallit hæc contingere Jovis numine et voluntate.

Magnanimi Jovis. Hæc pro virginitate reponit!
Quo vitam dedit æternam? cur mortis adempta est
Conditio? possem tantos finire dolores

Nunc certe, et misero fratri comes ire per umbras.
Immortalis ego! aut quidquam mihi dulce meorum
Te sine, frater, erit? O quæ satis ima dehiscat
Terra mihi, manesque deam demittat ad imos! >>
Tantum effata, caput glauco contexit amictu,
Multa gemens, et se fluvio dea condidit alto.
Æneas instat contra, telumque coruscat

Ingens, arboreum, et sævo sic pectore fatur :

880

885

[tractas?

Quæ nunc deinde mora est, aut quid jam, Turne, reNon cursu, sævis certandum est cominus armis. 890 Verte omnes te te in facies, et contrahe quidquid Sive animis sive arte vales; opta ardua pennis Astra sequi, clausumque cava te condere terra. » Ille, caput quassanз: «Non me tua fervida terrent Dicta, ferox; di me terrent, et Jupiter hostis. » Nec plura cffatus, saxum circumspicit ingens, Saxum antiquum, ingens, campo quod forte jacebat,

879. Quo? Quem ad finem?

880, 881. Possem, etc. Supple : si mortalis forem, possem nunc certe, vov on, je pourrais maintenant du moins. D

882. Immortalis ego! Emphasis quæ magnam poesim decet. Meorum, neutro genere, id est,

rerum mearum.

884. Manes. Inferos.

885. Glauco. Casii coloris, gallice, « bleu tirant sur le vert. » Is color aquis tribuitur, ac proinde Nymphis, aquarum præsidibus. Caput contexit præ luctu.

886. Fluvio. In lacum suum ac fontem, qui prope Castoris templum erat et ab illa nomen sumpserat.

887. Coruscat. Velociter vibrat, ut græсе лά. - Telum. Hastam,

895

889. Nunc deinde. Deinceps. Retractare, intransitivo sensu, a reculer, tergiverser. » Sic habet alicubi Titus Livius: retractantem jubet arripi.

891. Contrahe, collige.

892. Animis. Virtute et viribus. Confer Iliad. XXII, 268 et seq., de pugna Hectoris cum Achille.

893. Clausum te condere. Te includere et condere.

896. Cur non Turnus utitur ense nuper sibi reddito, 785, quem patri suo Dauno Vulcanus fecerat? id non satis liquet. Virgilius hunc la cum perfectius, credo, exarasset, nisi morte fuisset exceptus.

Limes agro positus, litem ut discerneret arvis ;
Vix illud lecti bis sex cervice subirent,
Qualia nunc hominum producit corpora tellus;
Ille manu raptum trepida torquebat in hostem,
Altior insurgens, et cursu concitus heros.
Sed neque currentem se, nec cognoscit euntem,
Tollentemve manu saxumque immane moventem;
Genua labant, gelidus concrevit frigore sanguis.
Tum lapis ipse viri, vacuum per inane volutus,
Nec spatium evasit totum, nec pertulit ictum.
Ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit
Nocte quies, nequidquam avidos extendere cursus
Velle videmur, et in mediis conatibus ægri
Succidimus; non lingua valet, non corpore notæ
Sufficiunt vires, nec vox, nec verba sequuntur :
Sic Turno, quacumque viam virtute petivit,
Successum dea dira negat. Tum pectore sensus
Vertuntur varii: Rutulos adspectat et urbem,
Cunctaturque metu, telumque instare tremiscit;
Nec quo se eripiat, nec qua vi tendat in hostem,

900

905

910

915

Nec pertulit ictum ad

898. Litem ut discerneret arvis. | Eneam. Ut agros ab invicem discernendo scopum destinatum. lites dirimeret.

908. Ac velut, etc. Comparationem sumpsit ex Iliad. XXII, 199 et seq. Sed Virgilius in ea copiosior et ornatior.

899. Bis sex. Agnosce colorem heroici poematis, et vulgatam olim opinionem de incredibili priscorum hominum statura et robore. Juvabit conferre Iliad. V, 303 et seq., ubi locutio: dpóμov éxtavúeiv.

Diomedes saxum in neam injicit, quale vix duo temporis illius homines possent efferre.

909. Extendere

cursus. Græca

910. Velle videmur. Insueto modo versus cæditur, ut mens lectoris, cum illa frustrata spe currendi, suspensa maneat.

911. Succidimus (cum secunda syllaba brevi), deficimus.

912. Sufficiunt. Suppetunt, ad

917. Nec quo se eripiat et subducat, nec qua vi tendat in hostem, ad quum sibi deficiant vires.

920

925

Nec currus usquam videt, aurigamve sororem.
Cunctanti telum Eneas fatale coruscat,
Sortitus fortunam oculis, et corpore toto
Eminus intorquet. Murali concita nunquam
Tormento sic saxa fremunt, nec fulmine tanti
Dissultant crepitus. Volat atri turbinis instar
Exitium dirum hasta ferens, orasque recludit
Loricæ, et clypei extremos septemplicis orbes;
Per medium stridens transit femur: incidit ictus
Ingens ad terram duplicato poplite Turnus.
Consurgunt gemitu Rutuli, totusque remugit
Mons circum, et vocem late nemora alta remittunt.
Ille, humilis supplexque oculos dextramque precantem 930
Protendens: « Equidem merui, nec deprecor, inquit;
Utere sorte tua: miseri te si qua parentis
Tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis

919. Fatale, fata ferens.

920. Sortitus fortunam. Nactus oculis locum quem opportune ictu peteret. Corpore toto, seu totis viribus.

--

921 et seq. Murali, etc. Gravis comparatio, cui rhythmus accedit imitativus rei. Murali tormento. Catapulta, balista, ariete, cæterisque tormentis, quibus moenia quatiuntur.

922. Nec fulmine tanti dissultant crepitus. Nec fulmen resonat tanto crepitu, quasi rerum fractarum quæ huc illuc dissiliunt.

924. Oras recludit, etc. A perit extremas partes loricæ, quæ femur attingunt; item extremum circultum imi clypei, quem altius ad tegendum caput extulerat.

925. Septemplicis, qui septem coriis aut septem laminis metallicis erat contextus.

926, 927. Ordina: Ingens Turnus incidit ictus seu percussus. Poplite duplicato, inflexo. Confer XI,

645.

928. Consurgunt cum gemitu Rutuli.

930. Ille humilis, etc. Hæc quidem pictura Turni indolem non adeo decet. Mallem ut ferocem animum ad

finem usque servaret. Oculos dex-
tramque protendens. Est figura quæ
zeugma
vocatur a grammaticis.
Namque verbum protendens conve-
nit vocabulo dextram, non autem
huic alteri oculos.

931. Equidem merut. Pariter apud
Iliad. XXII, 338 et seq., Hector pre-
catur ne maneat insepultus. Turnus
porro, quatenus heros est inclytus,
nec vivere renuit, nec recusat mori,
V. 935.
Deprecari est aliquid

precibus avertere.

932. Miseri te si qua parentis. Accommodata in primis ad miserationem obsecratio.

933. Fuit et tibi talis. Artificium efficacissimum; quæ figura dicitur avaxoivwois, communicatio. Ita præclare Achillem obtestatur Priamus, Iliad. XXIV, 486 Mvσx πατρὸς σοῖο, θεοῖς ἐπιείκελ' Αχιλ

Anchises genitor), Dauni miserere senectæ :
Et me, seu corpus spoliatum lumine mavis,
Redde meis. Vicisti, et victum tendere palmas
Ausonii videre: tua est Lavinia conjux.
Ulterius ne tende odiis. » Stetit acer in armis
Æneas, volvens oculos, dextramque repressit.
Et jam jamque magis cunctantem flectere sermo
Coperat; infelix humero quum apparuit alto
Balteus, et notis fulserunt cingula bullis
Pallantis pueri; victum quem vulnere Turnus
Straverat, atque humeris inimicum insigne gerebat.
Ille oculis postquam sævi monumenta doloris
Exuviasque hausit, furiis accensus, et ira
Terribilis Tune hinc spoliis indute meorum
Eripiare mihi? Pallas te hoc vulnere, Pallas

935

940

945

Immolat, et pœnam scelerato ex sanguine sumit. »
Hoc dicens, ferrum adverso sub pectore condit

950

λεῦ, — τηλίκου, ὥσπερ ἐγὼν, ὀλοῷ | Pallanti, neque Turno fellx fuit. ἐπὶ γήραος οὐδῷ, etc.

Vide X, 495 et seq.; item 503 et seq.