Misceri ante oculos tantis clamoribus æquor! 415 bus. Improbe amor, quid non cogis facere animos hominum? Cogitur rursus descendere ad lacrymas: rursus oppugnare Æneam precando, et supplicando subjicere animum amori: ne omittat quicquam intentatum, antequam frustra moriatur. Anna, inquit, cernis circum properari toto littore: undique collecti sunt : jam vela invitant ventos, et nautæ hilares addiderunt puppibus coronas. Ego si potuissem præsentire tantam calamitatem, possem etiam eam sustinere. Tamen, o Anna, fac dic. vastumque v. Wall. 411. vastis clamoribus Wall.-412. corpora Wall. a m. pr.-414. animum multi passim ap. Pier. et Burm. et al., sed poëticus est pluralis numerus.- 415. Nec quid Wall. Forte placet interpungere: ne quid inexperium (frustra!) moritura, relinquat, h. e. frustra! cum moritura esset; ut poëta de suo interponat; sed est nimis subtile hoc.-416. littore; circum Undique convenere utique distinguendum cum Marklando ad Stat. in Sylv. 5, 13 idque recepi pro pr. littore circum: Undique c. De interpunctione codices frustra consulas. littore cursu Parrhas.-418. posuere Wall. Idem versus sup, i Ge. 304.-419. tantum potui aliquot ap. Burm. spectare d. emendabat Ste. phan. de Latin. Lipsii p. 469, quod Burmannus Secundus ad Anthol. p. 721 NOTE 416 Anna, vides, &c.] Dido jam Æneæ dirissima quæque conminata atque imprecata fuerat, 381. Nunc suadet Annæ ut eum supplex adeat pro se: more amantium, qui nunc minis, nunc precibus agunt; jam furiosi, mox dejecti, nusquam sibi similes. Oratio tres habet partes. I. Exponit præsens profectionis periculum. II. Rogat Annam ut Æneam adeat: tum quia colitur ab Ænea, tum quia novit ipsa pertentare ejus animum. III. Docet eam argumenta, quibus eum a profectione deterreat, eaque tria. 1. Quod nihil in eum hostile Dido commiserat. 2. Quod nondum commoda sit navigationi tempestas. 3. Quod non jam conjugium; sed breve tantum tempus petat, ut dolori assuescat suo, ejusque absentiæ. 417 Carbasus] Plur. Carbasa. Lini genus: quo, et vela, et vestes etiam fiunt: in Hispania inventus est circa Tarraconem, ex Plin. l. xtx. 1. 418 Coronas] Mos nautarum cum solverent, et appellerent, in signum lætitiæ. Ge. 1. 303. Ceu pressæ cum jam portum tetigere carinæ, Puppibus et læti nautæ imposuere coronas.' Imponebant autem præcipue puppibus, quia in ea navis parte sacrarium erat. 419 Hunc ego si potui, &c.] Si potu issem: mutatio temporis, ut supra 27. 'Ante pudor quam te violo;' id est violem. Et sensus est: Quamvis non possim perferre, tamen hoc mihi solatium qualecumque exhibe, I, soror, Et perferre, soror, potero. Misera hoc tamen unum 420 425 430 istud solum mihi miseræ: nam perfidus ille solebat te solam revereri, etiam tibi committere secretos sensus; sola cognoscebas tempora et commodos aditus ad illum. I, soror, et supplex alloquere hostem ferocem. Non ego juravi cum Græcis in Aulide evertere Trojanam gentem, aut misi naves adversus Trojam: nec effodi cineres et umbram patris Anchisæ. Cur abnuit excipere rigidis auribus meos sermones? Quo vadit? Concedat ultimum hoc munus misera amanti: expectet commodam fugam, et ventos opportunos. Non jam peto antiquum conjugium, quod violavit: nec ut abs extr. probare videtur. Sed v. Not.-421. Nam solam Dorvill. s. jam Goth. pr.-422. arcanas-mentes Parrhas.-423. ut t. Witt.-425. excidere aliquot ap. Heins. et Burm., perpetua variatione. ascindere, incendere, excingere aberrant alii.-426. classemve e codd. edidit Heins. Vulgo que. classimve Sprot. et h. 1. v. ad 111, 5.-—427. revulsi obl. Vatic. apud Pierium; sed damnat hanc formam Servius. cinerem Heins. cum melioribus; vulgo cineres.—428. neget Medic. a m. pr. et tert. Rottend. Ita legisse debent ii, qui apud Servium jungebant: revelli, cur (ut propterea) mea dicta n.--dimittere alii, ex more. immittere Wall. cum glossa. admittere ad aures alter Hamb.-429. Quo struit alter Hamb.-431. Non ego c. Rottend. a m. sec. cf. inf. v, 194. connubium tert. Rottend. Erf. quod perdidit Sprot. et Puget., ut jam apud Servium interpretati sunt nonnulli.-432. aut L. duo Burm. regnumve Gud. a m. sec. atque hostem affare,' &c. NOTE nandum occidisset, ventis adversis detenta classis fuit, donec admonitus a Calchante Agamemnon Iphigeniam filiam suam Dianæ immolaret, En. 11. 116. De Danais, Græcis, Æn. 1. 34. De Pergamis, arce Trojæ, Æn. I. 470. 426 Aulide juravi] Aulis, Tanagræo rum pagus est, in ora Bootiæ, loco saxeso, ad Euripum Eubœæ appositus, non longe a Chalcide: portum habet duplicem; quo convenit Græcorum classis navium mille, ad Troja nam expeditionem proficiscens. Hic cum in illo Græcorum conventu Agamemnon rex Mycenarum cervam, Dianæ Aulidensi sacram, inter ve- 385. De Latio, Italiæ parte, Æn. 1. 10. 427 Anchisa cinerem Manesve] Grave crimen apud veteres, violare mortuorum sepulcra. De Manibus supra Tempus inane peto, requiem spatiumque furori ; 435 tineat pulchro Latio, et deserat regnum. Peto tempus leve, quietem et moram ad amorem extinguendum: donec sors mea me domitam assuefaciat huic dolori. Hoc precor ab illo beneficium ultimum, miserere sororis: cum mihi hoc dederit dimittam illum expletum etiam morte mea. Talibus verbis precabatur, et soror miserrima 433. furoris alter Mentel. a m. pr.-434. dolore Medic. cum majore fere codd. parte. Male tamen.-435. ora alicubi legi video in vulgg.-436. Virorum doctorum in hoc loco interpungendo, interpretando, et, etsi nihil sanius esse potest (v. Not.), emendando, æstum vide ap. Burm.; nam singula repetere longum et inutile esset. Si ingenio utendum esset, saltem metaphoræ immanendum erat, et cumulata sorte remittam erat conjectandum: ut beneficium cum fœnore reddituram se spondeat. Proxime accessit in schedis Jo. Schra derus, qui cum alia tentat, tum hoc: Quam mihi si dederit, cumulata sorte, relinquat; quod non satis intelligo. Discrepantias codicum primo loco videamus. mihi tu d. Zulich. a m. sec. cum dederit cumulata morte r. Medic., quod Heins. præstare putabat, etsi, sensus qui sit verborum commodus, non subjecit. Eadem lectio in Parrhas. et Puget. et, cumulata, etiam alter Menag. et Moret. tert. In pr. Moret. cumulatim cum glossa, quod mihi cum dederis cumulatum. Porro remittam Heins. reposuit e melioribus suis et Pierianis; vulgo relinquam; sed est prius illud exquisite pro referam dictum. remissum Parrhas. et Puget. Jam olim super hujus versus lectione dubitatum fuisse, ex Servio et Pomponio Sab. patet; lectionem quidem dederis Tuccam et Varium probasse, uterque tradit; at Medicei codicis scripturam dederit Aproniano deberi, ex Pomponio discitur, cujus tamen verba si recte intelligo, cumulatam Apronianus et ipse tenuisse videtur, non cumulata; etsi interpretatio ad ipsum refertur: cumulando morte. Ascribam Pomponii locum: extremam hanc veniam, oro, ut impetres ab Ænea, id est beneficium. id est, ut protrahat discessum suum, donec discam dolere. Si concesserit, nunquam ero immemor talis beneficii. Sic legit Apronianus. Tucca et Varius, rèferente Sergio (Servio), dederis legunt; cum dederis veniam, cumulatam morte remittam (1. relinquam), id est, relinquam acceptum ab eo beneficium, morte cumulando. ita intelligit Apronianus. hanc opinionem Sergius (Servius) damnat; et recte utique, nam interpretatio ista nullum bonum sensum exhibet; non enim morte Didonis quicquam grati ac jucundi in Annam redire poterat; etsi Servius nihil melioris notæ afferat. Manet igitur hoc: Tuccam et Varium probasse dederis et ad Annam retulisse; quod unice verum propter illa: miserere sororis ; quæ verba tollenda erant, si alterum locum habere debebat, ut dederit legeretur, oratione de Ænea instituta; quanquam ne sic quidem æque commode illa Æneæ, in longinquas terras profecto, per totam vitam gratiam referre velle videretur. Interpunctione prava totius versus sententia erat jugulata: Quam mihi cum dederis cumulatam, m. r. Eam itaque, ut dudum monueramus faciendum esse, mutavimus : NOTE 435 Veniam] Favorem ac beneficium. Æn. I. 523. Miserere sororis] Extremum hoc ab illo beneficium peto: miserere igitur sororis, et fac ut illud obti neam. 1 Alpini Boreæ nunc hinc nunc flatibus illinc 445 fert ac refert Æneæ tales fletus: sed ille nullis fletibus movetur, et nulla verba audit exorabilis. Fata obstant, et occludit Æneæ benignas aures. Et veluti quando Boreæ Alpini nunc hinc, nunc illinc, conantur inter se evertere flatibus quercum validam antiquo robore; tunc stridor auditur, et trunco profunde commoto folia tegunt terram: ipsa quercus hæret rupibus: et tantum radice progreditur ad Inferos, quantum cacumine in cœlestem aërem. Non aliter heros verberatur hinc atque hinc continuis sermonibus, et magno animo sentit dolores: animus tamen perstat immutabilis, inutiles lacrymæ defluunt. Tunc autem misera Dido territa fatis rogat mortem: Quam mihi c. dederis, cumulatam morte remittam. v. Not.-438. ipse m. Dorvill. -439. haud v. Goth. pr. nullas Goth. tert. illas Menag. pr. ullas voces Parrhas.-440. obruit Goth. sec. et subjicit versum inficetum: Ne sint ammotæ neque sistant gaudia mente (f. menti).—441. veluti nonnulli et hic. cf. ad v. 402.. annoso validam Heins. cum melioribus, etiam Pierianis; vulgo annosam valido ; et cum corpore Exc. Burm., vulgari lapsu. Ne in robore hæreas, cum quercus addita sit: quercum robore validam, tenendum, robur esse de trunco accipiendum.-442. huc et illuc Sprot.-443. et alte Medic. cum præstantiore quoque, etiam fragm. Vatic. et Pier. parum referre, ait Burm.; recte utique, quoad sensum; sed altera prosaica forma est, altera, quis dubitet? poëtica. Igitur, qui textum novat, alta reponet. (Miror itaque a Brunckio v. c. id non factum esse).-444. terras Goth. pr. cum ed. Hortensii; quod præferrem, si idonea auctoritas esset; est enim magis poëticum et majus aliquid sonat. percusso Hamb. pr. vertice Menag. pr. frondes sec. Rottend.-446. Duplex lectio et hic, ut Ge. II, 292, ubi idem versus: Æsculus-quæ quantum vertice ad auras Ætherias, tantum radice ad Tartara tendit. radice, quam codicum sectam fragin. Vatic. ducit, et radicem Mediceus cum multis aliis Heins. et Pier. radicem in t. tendit Oblong. Pier. cum Puget, et Exc. Burm.-448. persensit multi Pier. et Heins. ac Burm, cum binis Goth., alii præsentit. v. sup. v. 297. NOTE 442 Alpini Borea] De Borea, vento septentrionali, Ecl. vII. 51. Hic numero plurali, ut passim Aquilones et Austri. Dicuntur Alpini, quia flant a septentrione: ager autem Mantua nus, unde Virgilius erat, et magna pars Italiæ, Alpibus a septentrione et occidente cingitur. De Alpibus, Æn, x. 47. Quo magis inceptum peragat, lucemque relinquat, 455 tædet eam aspicere concava cœli. Ut magis perficiat consilium, et abjiciat vitam: vidit, cum imponeret munera altaribus ubi thus crematur, rem horribilem dictu, sacrum liquorem nigrescere, et vinum effusum mutare se in fœdum sanguinem. Nulli elocuta est hoc prodigium, ne ipsi quidem sorori. Præterea fuit in ædibus sacrarium primi mariti e marmore, quod venerabatur mirabili cultu, cinctum vittis albis et festi -450. Cum Wall. Mox fatis exercita Dido emendabat Marklandus in Epist. Crit. p. 117. Fatis aliquem exerceri eleganter dici non neges; sic v, 725 nate Iliacis exercite fatis; et bene aliquis adversis casibus vexatus et exercitus vitæ capiat tædia tot mala perpessæ, ut apud Tibullum est, III, 2, 7. Enimvero nec tam diutina mala experta erat Dido, et exterrita imaginem rei affert multo aptiorem ad faciendam mirationem et кπλngw. Dicuntur scilicet et illi exterriti, qui consternati subito metu vel quovis casu mente dejecti et alienati insaniunt, vel qui, dum insaniunt, monstris ac furiis terrentur. Proprie de armentis vidimus Ge. III, 149, adde ibid. v. 434 et Not. ad e. l. De Medea furente Valer. Fl. vIII, 450 fugit ardentes exterrita tauros, quos videre sibi videbatur. Etiam proxime ad præsentem Virgil. locum inf. XII, 660 Amatadextra Occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. Ita etiam malis attonita mens, malis percussa, passim dicitur.-451. connexa Franc.-452. lumenque tert. Rottend., quod et ipsum de cœlo ac die tandemque de vita dici solet.-454. dicto Gud. a m. pr. v. Burmann. dictum fragm. Vatic.-455. vergere Zulich. a in. pr. 456. non ipsa Wall. ipse Franc. affata Ven. fata Moret. pr. a m. pr. sorori est fragm. Vatic. aliquot Pier. et Dorvill., quod et ipse h. 1. desiderem, aure judice.—458. misero quod fragm. Vatic. a m. pr. multo quod pr. Hamb., solenni variatione. v. Burm. ad Ovid. 11 Am. 15, 14.–459. niveis vel NOTE 451 Convexa, &c.] Tædet cœlum videre, id est, vivere. Convexa dixit, id est, concava : concavam enim cœli superficiem duntaxat videmus, non convexam. Æn. 1. 314. 454 Latices nigrescere, &c.] Per latices, lac et aquam intelligit, quæ cum alba vulgo sint, novo prodigio nigrescebant: tum vina in cruorem vertebantur. Hæc enim offereban tur in sacrificiis, vina præsertim, ad libationem, de qua Æn. 1. 740. 457 Templum] Sacrarium, locus in privata domo, ubi statuam servabat Sychæi, primi conjugis: ornatam frondibus, et velleribus niveis, iisque laneis, quæ vittæ dicebantur; ornamenta non sacerdotum tantum, sed et statuarum et victimarum. Ecl. VIII. 64. Æn. II. 133. |