5 ΙΟ stat domus, et scopuli ingentem traxere ruinam. Hic spelunca fuit, vasto summota recessu, semihominis Caci facies quam dira tenebat, solis inaccessam radiis; semperque recenti caede tepebat humus, foribusque affixa superbis ora virum tristi pendebant pallida tabo. Huic monstro Vulcanus erat pater; illius atros ore vomens ignis magna se mole ferebat. Attulit et nobis aliquando optantibus aetas auxilium adventumque dei. Nam maximus ultor, tergemini nece Geryonae spoliisque superbus, Alcides aderat taurosque hac victor agebat ingentis; vallemque boves amnemque tenebant. 15 At furiis Caci mens effera, ne quid inausum aut intractatum scelerisve dolive fuisset, quatuor a stabulis praestanti corpore tauros avertit, totidem forma superante iuvencas. Atque hos, ne qua forent pedibus vestigia rectis, 20 cauda in speluncam tractos versisque viarum indiciis raptos saxo occultabat opaco: quaerenti nulla ad speluncam signa ferebant. Interea, cum iam stabulis saturata moveret Amphitryoniades armenta abitumque pararet, discessu mugire boves, atque omne querelis impleri nemus, et colles clamore relinqui. 25 Reddidit una boum vocem vastoque sub antro mugiit et Caci spem custodita fefellit. Hic vero Alcidae furiis exarserat atro 30 felle dolor: rapit arma manu nodisque gravatum robur et aetherii cursu petit ardua montis. Tum primum nostri Cacum videre timentem turbatumque oculis. Fugit ilicet ocior Euro speluncamque petit; pedibus timor addidit alas. 35 Ut sese inclusit ruptisque immane catenis deiecit saxum, ferro quod et arte paterna pendebat fultosque emuniit obice postes, ecce furens animis aderat Tirynthius omnemque accessum lustrans huc ora ferebat et illuc, dentibus infrendens. Ter totum fervidus ira lustrat Aventini montem; ter saxea tentat limina nequiquam; ter fessus valle resedit. 40 Stabat acuta silex, praecisis undique saxis speluncae dorso insurgens, altissima visu, 45 dirarum nidis domus opportuna volucrum. Hanc, ut prona iugo laevum incumbebat ad amnem, dexter in adversum nitens concussit et imis avulsam solvit radicibus; inde repente impulit, impulsu quo maximus intonat aether, 50 55 inclusumque cavo saxo atque insueta rudentem desuper Alcides telis premit, omniaque arma advocat, et ramis vastisque molaribus instat. Ille autem neque enim fuga iam super ulla ricli 60 pe 64 faucibus ingentem fumum, mirabile dictu, evomit involvitque domum caligine caeca, prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro fumiferam noctem commixtis igne tenebris. Non tulit Alcides animis seque ipse per ignem praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam. fumus agit, nebulaque ingens specus aestuat atra. Hic Cacum in tenebris incendia vana vomentem 70 corripit in nodum complexus, et angit inhaerens elisos oculos et siccum sanguine guttur. Panditur extemplo foribus domus atra revulsis, abstractaeque boves abiurataeque rapinae caelo ostenduntur, pedibusque informe cadaver 75 protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo terribiles oculos, vultum, villosaque saetis pectora semiferi, atque exstinctos faucibus ignes. XXXVII. Nisus and Euryalus. [AEN. IX., 176-449.] The Two Friends. Nisus erat portae custos, acerrimus armis, Hyrtacides, comitem Aeneae quem miserat Ida venatrix iaculo celerem levibusque sagittis ; et iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter non fuit Aeneadum Troiana neque induit arma, ora puer prima signans intonsa iuventa. His amor unus erat, pariterque in bella ruebant ; tum quoque communi portam statione tenebant: 5 ΙΟ Nisus proposes to attempt to enter the Rutulian Camp by Night. Euryalus insists on accompanying him. Nisus ait: 'Dine hunc ardorem mentibus addunt, Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido? aut pugnam, aut aliquid iam dudum invadere magnum mens agitat mihi nec placida contenta quiete est. Cernis, quae Rutulos habeat fiducia rerum: lumina rara micant; somno vinoque sepulti procubuere; silent late loca. Percipe porro, quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat 15 Aenean acciri omnes, populusque patresque, exposcunt mittique viros qui certa reportent. Si tibi quae posco promittunt, nam mihi facti fama sat est, tumulo videor reperire sub illo posse viam ad muros et moenia Pallantea.' 20 Obstipuit magno laudum percussus amore Euryalus; simul his ardentem affatur amicum: 'mene igitur socium summis adiungere rebus, Nise, fugis solum te in tanta pericula mittam? 25 Non ita me genitor bellis assuetus Opheltes Argolicum terrorem inter Troiaeque labores sublatum erudiit, nec tecum talia gessi, magnanimum Aenean et fata extrema secutus. Est hic, est animus lucis contemtor, et istum qui vita bene credat emi, quo tendis, honorem.' Nisus ad haec Equidem de te nil tale verebar; nec fas, non,-ita me referat tibi magnus ovantem Iupiter, aut quicunque oculis haec aspicit aequis— sed si quis, quae multa vides discrimine tali, si quis in adversum rapiat casusve deusve, te superesse velim; tua vita dignior aetas. Sit qui me raptum pugna pretiove redemtum ་ 30 35 40 mandet humo solita; aut, si qua id fortuna vetabit, absenti ferat inferias decoretque sepulcro. Neu matri miserae tanti sim causa doloris, quae te sola, puer, multis e matribus ausa persequitur, magni nec moenia curat Acestae.' Ille autem: 'Causas nequiquam nectis inanis, |