Constituent, urbique dabit Lavinia nomen.
Sic prior Aeneas: sequitur sic deinde Latinus,
Suspiciens coelum, tenditque ad sidera dextram :
Haec eadem, Aenea, terram, mare, sidera, juro,
Latonaeque genus duplex, Janumque bifrontem
Vimque deûm infernam, et duri sacraria Ditis:
Audiat haec Genitor, qui foedera fulmine sancit :
Tango aras; medios ignis, et numina testor :
Nulla dies pacem hanc Italis, nec foedera rumpet,
Quo res cumque cadent : nec me vis ulla volentem
Avertet; non si tellurem effundat in undas

Diluvio miscens, coelumque in Tartara solvat :

Ut sceptrum hoc (dextra sceptrum nam forte gerebat)
Numquam fronde levi fundet virgulta, neque umbras,
Quom semel in silvis imo de stirpe recisum

Matre caret, posuitque comas et brachia ferro;
Olim arbos, nunc artificis manus aere decora
Inclusit, patribusque dedit gestare Latinis.
Talibus inter se firmabant foedera dictis,
Conspectu in medio procerum. tum rite sacratas
In flammam jugulant pecudes, et viscera vivis
Eripiunt, cumulantque oneratis lancibus aras.
At vero Rutulis inpar ea pugna videri
Jamdudum, et vario misceri pectora motu:
Tum magis, ut propius cernunt. [non viribus aequis ]
Adjuvat incessu tacito progressus, et aram
Suppliciter venerans demisso lumine Turnus,
Tabentesque genae, et juvenali in corpore pallor.
Quem simul ac Juturna soror crebrescere vidit
Sermonem, et volgi variare labantia corda :
In medias acies, formam adsimulata Camerti,
Cui genus a proavis ingens, clarumque paternae
Nomen erat virtutis, et ipse acerrimus armis ;

In medias dat sese acies, haud nescia rerum,
Rumoresque serit varios, ac talia fatur:

Non pudet, o Rutuli, pro cunctis talibus unam
Objectare animam ? numerone, an viribus aequi
Non sumus? en omnes et Troës, et Arçades, hi sunt,
Fatalisque manus, infensa Etruria Turno.

Vix hostem, alterni si congrediamur, habemus.
Ille quidem ad superos, quorum se devovet aris,
Succedet fama, vivusque per ora feretur :
Nos, patria amissa, dominis parere superbis
Cogemur, qui nunc lenti consedimus arvis.
Talibus incensa est juvenum sententia dictis

Jam magis atque magis; serpitque per agmina murmur:
Ipsi Laurentes mutati, ipsique Latini.

Qui sibi jam requiem pugnae, rebusque salutem
Sperabant, nunc arma volunt, foedusque precantur
Infectum, et Turni sortem miserantur iniquam.
His aliud majus Juturna adjungit, et alto
Dat signum coelo ; quo non praesentius ullum
Turbavit mentes Italas, monstroque fefellit.
Namque volans rubra fulvus Jovis ales in aethra
Litoreas agitabat aves, turbamque sonantem
Agminis aligeri; subito quam labsus ad undas
Cycnum excellentem pedibus rapit inprobus uncis.
Adrexere animos Itali, cunctaeque volucres
Convertunt clamore fugam, mirabile visu;

Aetheraque obscurant pennis, hostemque per auras
Facta nube premunt: donec vi victus, et ipso
Pondere defecit, praedamque ex unguibus ales
Projecit fluvio, penitusque in nubila fugit.
Tum vero augurium Rutuli clamore salutant,
Expediuntque manus: primusque Tolumnius augur,
Hocc' erat, hoc votis, inquit, quod saepe petivi,

Adcipio, adgnoscoque deos: me, me duce ferrum
Conripite, o miseri, quos inprobus advena bello
Territat, invalidas ut aves; et lltora vestra

Vi populat. petet ille fugam, penitusque profundo
Vela dabit. vos unanimis densate catervas

Et regem vobis pugna defendite raptum.
Dixit, et adversos telum contorsit in hostis
Procurrens sonitum dat stridula cornus; et auras
Certa secat. simul hoc, simul ingens clamor, et omnes
Turbati cunei, calefactaque corda tumultu.
Hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum
Corpora constiterant contra, quos fida crearat
Una tot Arcadio conjunx Tyrrhena Gylippo ;
Horum unum ad medium, teritur qua sutilis àlvo
Balteus; et laterum juncturas fibula mordet,
Egregium forma juvenem et fulgentibus armis,
Transadigit costas, fulvaque effundit arena.
At fratres, animosa phalanx, adcensaque luctu,
Pars gladios stringunt manibus, pars missile ferrum
Conripiunt, caecique ruunt; quos agmina contra
Procurrunt Laurentum : hinc densi rursus inundant
Troës, Agyllinique, et pictis Arcades armis.
Sic omnis amor unus habet decernere ferro:
Diripuere aras it toto turbida coelo

Tempestas telorum, ac ferreus ingruit imber:
Craterasque focosque ferunt. fugit ipse Latinus,
Pulsatos referens infecto foedere divos.

Infrenant alii currus, aut corpora saltu
Subjiciunt in equos, et strictis ensibus adsunt.
Messapus regem, regisque insigne gerentem,
Tyrrhenum Aulesten, avidus confundere foedus,
Adverso proterret equo ruit ille recedens,
Et miser oppositis a tergo involvitur aris

In caput, inque humeros. at fervidus advolat hasta
Messapus, teloque orantem multa trabali
Desuper altus equo graviter ferit, atque ita fatur ;
Hocc' habet haec melior magnis data victima divis.
Concurrunt Itali, spoliantque calentia membra,
Obvius ambustum torrem Corynaeus ab ara
Conripit, et venienti Ebuso, plagamque ferenti,
Occupat os flammis. olli ingens barba reluxit,
Nidoremque ambusta dedit. super ipse secutus
Caesariem laeva turbati conripit hostis,

Inpressoque genu nitens terrae adplicat ipsum ;
Sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum
Pastorem, primaque acie per teļa ruentem,
Ense sequens nudo superinminet: ille securi
Adversi frontem mediam mentumque reducta
Disjicit, et sparso late rigat arma cruore:
Olli dura quies oculos et ferreus urget
Somnus; in aeternam clauduntur lumina noctem.
At pius Aeneas dextram tendebat inermem
Nudato capite, atque suos clamore vocabat.
Quo ruitis? quaeve ista repens discordia surgit?
O cohibete iras! ictum jam foedus, et omnes
Conpositae leges mihi jus concurrere soli:
Me sinite, atque auferte metus. ega foedera faxo
Firma manu: Turnum debent haec jam mihi sacrą,
Has inter voces, media inter talia verba,

Ecce viro stridens alis adlabsa sagitta est,
Incertum, qua pulsa manu, quo turbine adacta ;
Quis tantam Rutulis laudem, casusņe, deusne,
Adtulerit. pressa est insignis gloria facti :
Nec sese Aeneae jactavit volnere quisquam.
Turnus, ut Aenean cedentem ex agmine vidit,
Turbatosque duces, subita spe fervidus ardet:

Poscit equos, atque arma simul, saltuque superbus
Emicat in currum, et manibus molitur habenas.
Multa virum volitans dat fortia corpora leto:
Semineces volvit multos, aut agmina curru
Proterit, aut raptas fugientibus ingerit hastas.
Qualis apud gelidi quom flumina concitus Hebri
Sanguineus Mavors clipeo increpat, atque furentis
Bella movens inmittit equos: illi aequore aperto
Ante Notos Zephyrumque volant. gemit ultima pulsu
Thraca pedum, circumque atrae Formidinis ora,
Iraeque, Insidiaeque, dei comitatus, aguntur.
Talis equos alacer media inter proelia Turnus
Fumantis sudore quatit, miserabile caesis
Hostibus insultans spargit rapida ungula rores
Sanguineos, mixtaque cruor calcatur arena:

Jamque neciSthenelumque dedit, Thamyrimque, Pholumque.
Hunc congressus, et hunc; illum eminus: eminus ambo
Imbrasidas, Glaucum atque Laden; quos Imbrasus ipse
Nutrierat Lycia, paribusque ornaverat armis ;
Vel conferre manum, vel equo praevertere ventos.
Parte alia media Eumedes in proelia fertur,
Antiqui proles bello praeclara Dolonis ;

Nomine avom referens, animo manibusque parentem
Qui quondam, castra ut Daraûm speculator adiret,
Ausus Pelidae pretium sibi poscere currus:

Illum Tydides alio pro talibus ausis
'Adfecit pretio nec equis adspirat Achillis.
Hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto,
Ante levi jaculo longum per inane secutus;
Sistit equos bijugis, et curru desilit, atque
Semianimi labsoque supervenit, et, pede collo
Inpresso, dextrae mucronem extorquet, et alto
Fulgentem tinguit jugulo; atque haec insuper addit: