Ossa tremor; prima ante omnes Iuturna Latinos Audiit adgnovitque sonum, et tremefacta refugit. 450 Ille volat, campoque atrum rapit agmen aperto. Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus It mare per medium; miseris, heu, praescia longe Horrescunt corda agricolis; dabit ille ruinas Arboribus, stragemque satis; ruet omnia late; 455 Ante volant, sonitumque ferunt ad litora venti: Talis in adversos ductor Rhoeteius hostes Agmen agit; densi cuneis se quisque coactis Agglomerant. Ferit ense gravem Thymbraeus Osirim, Arcetium Mnestheus, Epulonem obtruncat Achates, 460 Ufentemque Gyas; cadit ipse Tolumnius augur, Primus in adversos telum qui torserat hostes. Tollitur in caelum clamor, versique vicissim Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros. Ipse neque aversos dignatur sternere morti, 465 Nec pede congressos aequo nec tela ferentes Insequitur; solum densa in caligine Turnum Vestigat lustrans, solum in certamina poscit. Hoc concussa metu mentem Iuturna virago Aurigam Turni media inter lora Metiscum 470 Excutit, et longe lapsum temone relinquit; Ipsa subit, manibusque undantes flectit habenas, Cuncta gerens, vocemque et corpus et arma Metisci. Nigra velut magnas domini cum divitis aedes Pervolat et pennis alta atria lustrat hirundo, 475 Pabula parva legens nidisque loquacibus escas, Et nunc porticibus vacuis, nunc umida circum Stagna sonat: similis medios Iuturna per hostes Fertur equis, rapidoque volans obit omnia curru; Iamque hic germanum, iamque hic ostentat ovantem, 480 Nec conferre manum patitur; volat avia longe. Haud minus Aeneas tortos legit obvius orbes, Vestigatque virum et disiecta per agmina magna Voce vocat. Quotiens oculos coniecit in hostem Alipedumque fugam cursu temptavit equorum, 485 Aversos totiens currus Iuturna retorsit. Heu, quid agat? Vario nequiquam fluctuat aestu, Poplite subsidens; apicem tamen incita summum 500 Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes Iuppiter, aeterna gentes in pace futuras? 505 Aeneas Rutulum Sucronem, ea prima ruentes Pugna loco statuit Teucros haud multa morantem, Turnus equo deiectum Amycum fratremque Diorem, Tres uno congressu, et maestum mittit Oniten, Dant sonitum spumosi amnes, et in aequora currunt 525 Quisque suum populatus iter: non segnius ambo Aeneas Turnusque ruunt per proelia; nunc, nunc Fluctuat ira intus; rumpuntur nescia vinci Pectora; nunc totis in vulnera viribus itur. Murranum hic, atavos et avorum antiqua sonantem 530 Nomina, per regesque actum genus omne Latinos, Praecipitem scopulo atque ingentis turbine saxi Excutit, effunditque solo: hunc lora et iuga subter Provolvere rotae; crebro super ungula pulsu Incita nec domini memorum proculcat equorum. 540 Aenea veniente, sui: dedit obvia ferro Pectora, nec misero clipei mora profuit aerei. Te quoque Laurentes viderunt, Aeole, campi Oppetere et late terram consternere tergo. Occidis, Argivae quem non potuere phalanges 545 Sternere, nec Priami regnorum eversor Achilles; Hic tibi mortis erant metae, domus alta sub Ida; Lyrnesi domus alta, solo Laurente sepulcrum. Totae adeo conversae acies, omnesque Latini, Omnes Dardanidae, Mnestheus, acerque Serestus, 550 Et Messapus equum domitor, et fortis Asilas, Tuscorumque phalanx, Euandrique Arcades alae, Pro se quisque viri summa nituntur opum vi; Nec mora, nec requies; vasto certamine tendunt. Hic mentem Aeneae genetrix pulcherrima misit, 555 Iret ut ad muros, urbique adverteret agmen Ocius et subita turbaret clade Latinos. Ille, ut vestigans diversa per agmina Turnum Huc atque huc acies circumtulit, aspicit urbem Immunem tanti belli atque impune quietam. 560 Continuo pugnae accendit maioris imago; 565 Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Serestum "Ne qua meis esto dictis mora-Iuppiter hac stat Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito. Urbem hodie, causam belli, regna ipsa Latini, Ni frenum accipere et victi parere fatentur, Eruam, et aequa solo fumantia culmina ponam. 570 Scilicet exspectem, libeat dum proelia Turno Nostra pati, rursusque velit concurrere victus? Dixerat, atque animis pariter certantibus omnes 575 Dant cuneum, densaque ad muros mole feruntur. Scalae improviso subitusque apparuit ignis. Discurrunt alii ad portas primosque trucidant, Ferrum alii torquent et obumbrant aethera telis. Ipse inter primos dextram sub moenia tendit 580 Aeneas, magnaque incusat voce Latinum, Testaturque deos iterum se ad proelia cogi, Bis iam Italos hostes, haec iam altera foedera rumpi. Urbem alii reserare iubent et pandere portas Nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni: Canitiem immundo perfusam pulvere turpans |