Extructofque toros obtentu frondis inumbrant.
Hîc juvenem agrefti fublimem in ftramine ponunt:
Qualem virgineo demeffum pollice florem
Seu mollis violæ, feu languentis hyacinthi;
Cui neq; fulgor adhuc, nec dum fua forma receffit:
Non jam mater alit tellus, viresque ministrat.
Tum geminas veftes, auroque oftroque rigentes,
Extulit Æneas: quas illi, læta laborum,
Ipfa fuis quondam manibus Sidonia Dido
Fecerat, et tenui telas difcreverat auro.

Harum unam juveni, fupremum, mæftus, honorem,
Induit; arfurafque comas obnubit amictu.
Multaque prætereà Laurentis præmia pugnæ
Aggerat, et longo prædam jubet ordine duci.
Addit equos et tela, quibus fpoliaverat hoftem.
Vinxerat et poft terga mamus, quos mitteret umbris
Inferias, cœfo fparfuros fanguine flammam :
Indutofque jubet truncos hoftilibus armis
Ipfos ferre duces, inimicaque nomina figi.
Ducitur infelix ævo confectus Acœtes,
Pectora nunc fœdans pugnis, nunc unguibus ora:
Sternitur et toto projectus corpore terræ.
Ducunt et Rutulo perfufos fanguine currus.
Pòft bellator equus pofitis infignibus Æthon

90

99

It lacrymans, guttifq; humectat grandibus ora.
Haftam alii galeamque ferunt, nam cætera Turnus
Victor habet. tum mæfta phalanx Teucrique fequuntur,
Tyrrhenique duces, et verfis Arcades armis.
Poftquàm omnis longè comitum procefferat ordo,
Subftitit Æneas, gemituq; hæc addidit alto;
Nos alias hinc ad lacrymas eadem horrida belli
Fata vocant. falve æternùm mihi, maxime Palla,
Æternùmque vale. nec plura effatus, ad altos
Tendebat muros, greffumque in caftra ferebat.
Jamque oratores aderant ex urbe Latinâ,
Velati ramis oleæ, veniamque rogantes:
Bb 2

100

Corpora,

Corpora, per campos ferro quæ fusa jacebant,
Redderet, ac tumulo fineret fuccedere terræ:
Nullum cum vicis certamen, et æthere caffis:
Parceret hofpitibus quondam focerifq; vocatis.
Quos bonus Æneas, haud afpern anda precantes,
Profequitur veniâ, et verbis hæc infupèr addit:
Quænam vos tanto fortuna indigna, Latini,
Implicuit bello, qui nos fugiatis amicos?
Pacemne exanimis, et Martis forte peremptis
Oratis? equidem et vivis concedere vellem.
Nec veni, nifi fata locum fedemque dediffent:
Nec bellum cum gente gero. rex noftra reliquit
Hofpitia, et Turni potiùs fe credidit armis.
Equius huic Turnum fuerat fe opponere morti.
Si bellum finire manu, fi pellere Teucros
Apparat; his decuit inecum concurrere telis:
Vixêt, cui vitam deus aut fua dextra dediffet.
Nunc ite, et miferis fupponite.civibus ignem.
Dixerat Æneas: olli obftupuere filentes,
Converfique oculos inter fe atque ora tenebant.
Tum fenior, fempèrque odiis et crimine Drances
Infenfus juveni Turno, fic ore viciffim

Orfa refert: O famâ ingens, ingentior armis,

Vir Trojane, quibus cœlo te laudibus æquem?
Juftitiæne priùs mirer, belline laborum ?

125

Nos verò hæc patriam graci referemus ad urbem:

Et te, fi qua viam dederit Fortuna, Latino
Jungemus regi: quærat fibi fœdera Turnus.
Quin et fatales murorum attollere moles,
Saxaque fubvectare humeris Trojana juvabit.
Dixerat hæc, unoq; omnes eadem ore fremebant.

130

Nec plauftris ceffant vectare gementibus ornos.
Et jam Fama volans, tanti prænuncia luctûs,
Evandrum Evandrique domos et mania compler;
Quæ modò victorem Latio Pallanta ferebat.
Arcades ad portas ruere, et de more vetufto
Funereas rapuere faces : lucet via longo
Ordine flammarum, et latè difcriminat agros.
Contrà turba Phrygum veniens plangentia jungit
Agmina. quæ poftquàm matres fuccedere tectis
Viderunt, moeftam incendunt clamoribus urbem.
At non Evandrum potis eft vis ulla tenere;
Sed venit in medios: feretro Pallanta repofto

140

145

149

Procumbit fuper, atque hæret lacrymanfque gemenfque : Et via vix tandèm voci laxata doloré eft:

Non hæc, ô Palla, dederas promiffa parenti:
Cautiùs ut fævo velles te credere Marti.

153

Haud ignarus eram, quantum nova gloria in armis,
Et prædulce decus primo certamine poffet.
Primitia juvenis miferæ, bellique propinqui
Dura rudimenta, et nulli exaudita deorum
Vota, precefque meæ ! tuque, ô fan&tiffima conjux,
Felix morte tuâ, neque in hunc fervata dolorem!
Contrà ego vivendo vici mea fata, fuperftes
Reftarem ut genitor. Troûm focia arma fecutum
Obruerent Rutuli telis: animam ipfe dediffem;
Atque hæc pompa domum me, non Pallanta, referret.
Nec vos arguerim, Teucri, nec fœdera, nec quas
Junximus hofpitio dextras: förs ifta fenecta
Debita erat noftræ. quòd fi immatura manebat
Mors natum; cæfis Volfcorum millibus antè,
Ducentem in Latium Teucros cecidiffe juvabit.
Quin ego non alio digner te funere, Palla,

160

165

Quàm pius Æneas, et quàm magni Phryges, et quàm 17.
Tyrrhenique duces, Tyrrhenum exercitus omnis.
Magna trophæa ferunt, quos dat tua dextera leto.
Tu quoque nunc ftares immanis truncus în armis,

Bb3

Effet

Effet par ætas, et idem fi robur ab annis,
Turne. fed infelix Teucros quid demoror armis ?
Vadite, et hæc memores regi mandata referte:
Quòd vitam moror invifam, Pallante perempto,
Dextera caufa tua eft, Turnum gnatoque patrique
Quam debere vides meritis: vacat hic tibi folus
Fortunæque locus. non vitæ gaudia quæro,
Nec fas: fed gnato Manes perferre fub imos.
Aurora intereà miseris mortalibus almam
Extulerat lucem, referens opera atque labores.
Jam pater Æneas, jam curvo in litore Tárchon
Conftituere pyras: huc corpora quifque fuorum,
More tulere patrum : subjectisque ignibus atris
Conditur in tenebras altum caligine cœlum.
Ter circum accenfos cincti fulgentibus armis
Decurrêre rogos: ter mæftum funeris ignem
Luftravere in equis, ululatusque ore dedere.
Spargitur et tellus lacrymis, fparguntur et arma.
It cœlo clamorque virum, clangorque tubarum.
Hinc alii fpolia occifis direpta Latinis
Conjiciunt igni, galeas, enfefque decoros,
Frænaque, ferventefque rotas: pars, munera nota,
Ipforum clypeos, et non felicia tela.

Multa boum circa mactantur corpora Morti:
Setigerofque fues, raptasque ex omnibus agris
In flammam jugulant pecudes: tum litore toto
Ardentes spectant focios, femuftaque fervant
Bufta: neque avelli poffunt, nox humida donec
Invertit cœlum ftellis fulgentibus aptum.
Nec minus et miferi diversâ in parte Latini
Innumeras ftruxere pyras ; et corpora partìm
Multa virum terræ infodiunt ; avectaque partìm
Finitimos tollunt in agros, urbique remittunt:
Cætera, confufæque ingentem cædis acervum,
Nec numero nec honore cremant. tunc andique vafti
Certatim crebris collucent@gnibus agri.

190

195

200

205

Tertia lux gelidam cœlo dimoverat umbram:
Mærentes altum cinerem et confufa ruebant
Offa focis, tepidoque onerabant aggere terræ.
Jam verò in tectis, prædivitis urbe Latini
Præcipuus fragor, et longè pars maxima luctus.
Hic matres, miferæque nurus, hîc chara fororum
Pectora morentum, puerique parentibus orbi
Dirum execrantur bellum, Turnique hymenæos:
Ipfum armis, ipfumque jubent decernere ferro;.
Qui regnum Italiæ, et primos fibi pofcat honores.
Ingravat hæc fævus Drances: folumque vocari
Teftatur, folum pofci in certamina Turnum.
Multa fimul contrà variis fententia dictis

Pro Turno, et magnum reginæ nomen obumbrat:
Multa virum meritis fuftentat fama trophæis.
Hos inter motus, medio flagrante tumultu,
Ecce fupèr mafti, magni Diomedis ab urbe,
Legati refponfa ferunt: nihil omnibus actum

225

Tantorum impenfis operum: nil dona, neque aurum,
Nec magnas valuiffe preces: alia arma Latinis
Quærenda, aut pacem Trojano ab rege petendum.
Deficit ingenti luctu rex ipfe Latinus.

230

Fatalem Ænean manifefto numine ferri

Admonet ira deûm, tumulique ante ora recentes.

Ergo concilium magnum, primofque fuorum

235

Imperio accitos, alta intra limina cogit.
Olli convenere, fluuntque ad regia plenis
-Tecta viis. fedet in mediis, et maximus ævo,
Et primus fceptris, haud lætâ fronte, Latinus.
Atque hîc legatos Ætolâ ex urbe remiffos,
Quæ referant, fari jubet: et refponfa repofcit
Ordine cuncta fuo. tum facta filentia linguis,
Et Venulus dicto parens ita farier infit:
Vidimus, ô cives, Diomedem, Argivaque caftra,
Atque iter emenfi cafus fuperavimus omnes;
Contigimufque manum, quâ concidit Ilia tellus.

240

245