haec ait, et socii cesserunt aequore iusso.

at Rutulum abscessu iuuenis tum iussa superba
miratus stupet in Turno corpusque per ingens
lumina uoluit obitque truci procul omnia uisu
talibus et dictis it contra dicta tyranni:
'aut spoliis ego iam raptis laudabor opimis
aut leto insigni: sorti pater aequus utriquest.
tolle minas.' fatus medium procedit in aequor.
frigidus Arcadibus coit in praecordia sanguis.
desiluit Túrnus biiugis, pedes apparat ire
comminus; utque leo, specula cum uidit ab alta
stare procul campis meditantem in proelia taurum,
aduolat haut alia est Turni uenientis imago.
hunc ubi contiguum missae fore credidit hastae,
ire prior Pallas, siqua fors adiuuet ausum

445

450

455

uiribus inparibus, magnumque ita ad aethera fatur :

460

"per patris hospitium et mensas, quas aduena adisti,
te precor, Alcide, coeptis ingentibus adsis.
cernat semineci sibi me rapere arma cruenta,
uictoremque ferant morientia lumina Turni.'
audiit Alcides iuuenem magnumque sub imo
corde premit gemitum lacrimasque effundit inanis.
tum genitor natum dictis adfatur amicis:

'stat sua 'cuique dies, breue et inreparabile tempus
omnibus est uitae: sed famam extendere factis,
hoc uirtutis opus. Troiae sub moenibus altis
fot gnati cecidere deum; quin occidit una
Sarpedon, mea progenies. etiam sua Turnum
fata uocant, metasque dati peruenit ad aeui.'
sic ait atque oculos Rutulorum reicit aruis.
at Pallas magnis emittit uiribus hastam
uaginaque caua fulgentem deripit ensem.
illa uolans umeri surgunt qua tegmina summa
incidit atque uiam clipei molita per oras
tandem etiam magno strinxit de corpore Turni.

465

470

475

478. Pro strinxit de Maduigius coni. tinxit se infeliciter. recte, ut nobis uidetur, locum explicat F. qui tegmina de thorace capit: 'hasta incidit ubi summus thorax umerum (et quidem laeuum) attingit, atque, postquam antea iam per clipei oram uiam molita est, per hunc quoque penetrans tandem etiam de corpore Turni (aliquid, partem) strinxit. nèque aliter locum intellexit Silius qui (xv. 757...) haee

hic Turnus ferro praefixum robur acuto

in Pallanta diu librans iacit atque ita fatur :

480

'aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum.'

dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris,
quem pellis totiens obeat circumdata tauri,
uibranti cuspis medium transuerberat ictu
loricaeque moras et pectus perforat ingens.
ille rapit calidum frustra de corpore telum:
una eademque uia sanguis animusque secuntur.
corruit in uolnus, sonitum super arma dedere,
et terram hostilem moriens petit ore cruento.
quem Turnus super adsistens

485

490

Arcades, haec' inquit 'memores mea dicta referte
Euandro qualem meruit, Pallanta remitto.

quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est,

largior. haut illi stabunt Aeneia paruo

hospitia.' et laeuo pressit pede talia fàtus
exanimem, rapiens inmania pondera baltei
inpressumque nefas: una sub nocte iugali
caesa manus iuuenum foede thalamique cruenti,
quae Clonus Eurytides multo caelauerat auro;
quo nunc Turnus ouat spolio gaudetque potitus.
nescia mens hominum fati sortisque futurae
et seruare modum, rebus sublata secundis !
Turno tempus erit, magno cum optauerit emptum

495

500

intactum Pallanta et cum spolia ista diemque oderit. at socii multo gemitu lacrimisque

505

inpositum scuto referunt Pallanta frequentes:

'o dolor atque decus magnum rediture parenti,

haec te prima dies bello dedit, haec eadem aufert,

cum tamen ingentis Rutulorum linquis aceruos.' Nec iam fama mali tanti, sed certior auctor

510

aduolat Aeneae, tenui discrimine leti

esse suos, uersis tempus succurrere Teucris.

proxima quaeque metit gladio latumque per agmen

ardens limitem agit ferro, te, Turne, superbum

caede noua quaerens. Pallas, Euander, in ipsis

515

omnia sunt oculis, mensae, quas aduena primas

cecinit: "illa per oras aerati clipei et loricae tegmina summa incidit haud felix umero, parceque petitum perstrinxit.".

tunc adiit, dextraeque datae. Sulmone creatos
quattuor hic iuuenes, totidem, quos educat Vfens,
uiuentis rapit, inferias quos immolet umbris
captiuoque rogi perfundat sanguine flammas.
inde Mago procul infensam contenderat hastam.
ille astu subit ac tremibunda superuolat hasta,
et genua amplectens effatur talia supplex:
'per patrios manis et spes surgentis Iuli

520

te precor hanc animam serues gnatoque patrique.

525

est domus alta, iacent penitus defossa talenta
caelati argenti, sunt auri pondera facti
infectique mihi. non hic uictoria Teucrum
uertitur aut anima una dabit discrimina tanta.'
dixerat. Aeneas contra cui talia reddit:
'argenti atque auri memoras quae multa talenta,

530

gnatis parce tuis. belli commercia Turnus

sustulit ista prior iam tum Pallante perempto.

hoc patris Anchisae manes, hoc sentit Iulus.' sic fatus galeam laeua tenet atque reflexa ceruice oranti capulo tenus applicat ensem.

535

nec procul Haemonides, Phoebi Triuiaeque sacerdos, infula cui sacra redimibat tempora uitta,

totus conlucens ueste atque insignibus armis.

quem congressus agit campo lapsumque superstans 540 immolat ingentique umbra tegit; arma Serestus

lecta refert umeris, tibi, rex Gradiue, tropaeum. instaurant acies Volcani stirpe creatus

Caeculus et ueniens Marsorum montibus Vmbro:

Dardanides contra furit. Anxuris ense sinistram et totum clipei ferro deiecerat orbem

545

(dixerat ille aliquid magnum uimque adfore uerbo
crediderat caeloque animum fortasse ferebat
canitiemque sibi et longos promiserat annos):
Tarquitus exultans contra fulgentibus armis,
siluicolae Fauno Dryope quem Nympha crearat,
obuius ardenti sese obtulit. ille reducta
loricam clipeique ingens onus impedit hasta ;
tum caput orantis nequiquam et multa parantis

550

539. armis (codd. omn.) C. F. al. albis R. L. ex Probi coni.

dicere deturbat terrae truncumque tepentem
prouoluens super haec inimico pectore fatur:
'istic nunc, metuende, iace. non te optima mater
condet humi patrioque onerabit membra sepulchro :-
alitibus linquere feris aut gurgite mersum
unda feret piscesque inpasti uolnera lambent.'
protinus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni,
persequitur fortemque Numam fuluomque Camertem,
magnanimo Volcente satum, ditissimus agri
qui fuit Ausonidum et tacitis regnauit Amyclis.
Aegaeon qualis, centum cui bracchia dicunt
centenasque manus, quinquaginta oribus ignem
pectoribusque arsisse, Iouis cum fulmina contra
tot paribus streperet clipeis, tot stringeret enses:
sic toto Aeneas desaeuit in aequore uictor,
ut semel intepuit mucro. quin ecce Niphaei
quadriiugis in equos aduersaque pectora tendit.
atque illi longe gradientem et dira frementem
ut uidere, metu uersi retroque ruentes
effunduntque ducem rapiuntque ad litora currus.
interea biiugis infert se Lucagus albis

555

560

565

570

in medios fraterque Liger; sed frater habenis
flectit equos, strictum rotat acer Lucagus ensem.
haut tulit Aeneas tanto feruore furentis:
inruit aduersaque ingens apparuit hasta.

575

cui Liger

580

'non Diomedis equos nec currum cernis Achilli aut Phrygiae campos: nunc belli finis et aeui his dabitur terris.' uaesano talia late

dicta uolant Ligeri. sed non et Troïus heros

dicta parat contra: iaculum nam torquet in hostem. 585 Lucagus at pronus pendens in uerbera telo admonuit biiugos, proiecto dum pede laeuo aptat se pugnae, subit oras hasta per imas fulgentis clipei, tum laeuum perforat inguen: excussus curru moribundus uoluitur aruis. quem pius Aeneas dictis adfatur amaris: Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum

588. aptat (codd. M R b c) edd. plur. aptet (cod. P) R.

590

prodidit aut uanae uertere ex hostibus umbrae:

ipse rotis saliens iuga deseris.' haec ita fatus arripuit biiugos; frater tendebat inertis

infelix palmas, curru delapsus eodem:

'per te, per qui te talem genuere parentes,

uir, Troiane, sine hanc animam et miserere precantis.' pluribus oranti Aeneas 'haut talia dudum

595

dicta dabas.

morere et fratrem ne desere frater.'

600

tum latebras animae pectus mucrone recludit.

talia per campos edebat funera ductor

Dardanius, torrentis aquae uel turbinis atri

more furens. tandem erumpunt et castra relincunt

Ascanius puer et nequiquam obsessa iuuentus.
Iunonem interea compellat Iuppiter ultro:

605

'o germana mihi atque eadem gratissima coniunx,
ut rebare, Venus (nec te sententia fallit)
Troianas sustentat opes, non uiuida bello
dextra uiris animusque ferox patiensque pericli.'

610

cui Iuno summissa 'quid, o pulcherrime coniunx, sollicitas aegram et tua tristia iussa timentem?

si mihi, quae quondam fuerat quamque esse decebat,
uis in amore foret, non hoc mihi namque negares,
Omnipotens, quin et pugnae subducere Turnum
et Dauno possem incolumem seruare parenti.
nunc pereat Teucrisque pio det sanguine poenas.
ille tamen nostra deducit origine nomen,
Pilumnusque illi quartus pater, et tua larga
saepe manu multisque onerauit limina donis.'
cui rex aetherii breuiter sic fatur Olympi:
'si mora praesentis leti tempusque caduco
oratur iuueni meque hoc ita ponere sentis,
tolle fuga Turnum atque instantibus eripe fatis:
hactenus indulsisse uacat. sin altior istis
sub precibus uenia ulla latet totumque moueri
mutariue putas bellum, spes pascis inanis.'
et Iuno adlacrimans quid si, quae uoce grauaris,
mente dares atque haec Turno rata uita maneret?
nunc manet insontem grauis exitus, aut ego ueri:
uana feror. quod ut o potius formidine falsa
ludar et in melius tua, qui potés, orsa reflectas!'

615

620

625

630