Adgnovit longe gemitum praesaga mali mens. Canitiem multo deformat pulvere, et ambas 845 Ad caelum tendit palmas, et corpore inhaeret. "Tantane me tenuit vivendi, nate, voluptas,

Ut pro me hostili paterer succedere dextrae, Quem genui? Tuane haec genitor per vulnera servor, Morte tua vivens? Heu, nunc misero mihi demum 850 Exsilium infelix, nunc alte vulnus adactum !

Idem ego, nate, tuum maculavi crimine nomen, Pulsus ob invidiam solio sceptrisque paternis. Debueram patriae poenas odiisque meorum : Omnes per mortes animam sontem ipse dedissem! 855 Nunc vivo, neque adhuc homines lucemque relinquo. Sed linquam." Simul hoc dicens attollit in aegrum Se femur, et, quamquam vis alto vulnere tardat, Haud deiectus equum duci iubet. Hoc decus illi, Hoc solamen erat; bellis hoc victor abibat

860 Omnibus. Adloquitur maerentem, et talibus infit :
'Rhaebe, diu, res si qua diu mortalibus ulla est,
Viximus. Aut hodie victor spolia illa cruenta

Et caput Aeneae referes, Lausique dolorum
Ultor eris mecum; aut, aperit si nulla viam vis,
865 Occumbes pariter; neque enim, fortissime, credo,
Iussa aliena pati et dominos dignabere Teucros."
Dixit, et exceptus tergo consueta locavit

Membra, manusque ambas iaculis oneravit acutis,
Aere caput fulgens, cristaque hirsutus equina.
870 Sic cursum in medios rapidus dedit. Aestuat ingens
Uno in corde pudor mixtoque insania luctu,

875

[Et furiis agitatus amor et conscia virtus.]
Atque hic Aenean magna ter voce vocavit.
Aeneas adgnovit enim, laetusque precatur:
"Sic pater ille deum faciat, sic altus Apollo !

880

Incipias conferre manum.'

Tantum effatus, et infesta subit obvius hasta. Ille autem: "Quid me erepto, saevissime, nato Terres? haec via sola fuit, qua perdere posses. Nec mortem horremus, nec divum parcimus ulli. Desine nam venio moriturus, et haec tibi porto Dona prius." Dixit, telumque intorsit in hostem ; Inde aliud super atque aliud figitque, volatque Ingenti gyro; sed sustinet aureus umbo.

885 Ter circum astantem laevos equitavit in orbes,
Tela manu iaciens; ter secum Troïus heros
Immanem aerato circumfert tegmine silvam.
Inde ubi tot traxisse moras, tot spicula taedet
Vellere, et urgetur pugna congressus iniqua,
890 Multa movens animo iam tandem erumpit, et inter
Bellatoris equi cava tempora conicit hastam.

Tollit se arrectum quadrupes, et calcibus auras
Verberat, effusumque equitem super ipse secutus
Implicat, eiectoque incumbit cernuus armo.

895 Clamore incendunt caelum Troesque Latinique.
Advolat Aeneas, vaginaque eripit ensem,

Et super haec: "Ubi nunc Mezentius acer, et illa
Effera vis animi?" Contra Tyrrhenus, ut auras
Suspiciens hausit caelum, mentemque recepit:
900 "Hostis amare, quid increpitas mortemque minaris?
Nullum in caede nefas, nec sic ad proelia veni.
Nec tecum meus haec pepigit mihi foedera Lausus.
Unum hoc, per, si qua est victis venia hostibus, oro:
Corpus humo patiare tegi. Scio acerba meorum
Circumstare odia; hunc, oro, defende furorem,
Et me consortem nati concede sepulcro."

Haec loquitur, iuguloque haud inscius accipit ensem,
Undantique animam diffundit in arma cruore.

5

ΙΟ

15

20

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER UNDECIMUS

Oceanum interea surgens Aurora reliquit ;
Aeneas, quamquam et sociis dare tempus humandis
Praecipitant curae, turbataque funere mens est,
Vota deum primo victor solvebat Eoo.
Ingentem quercum decisis undique ramis
Constituit tumulo, fulgentiaque induit arma,
Mezenti ducis exuvias, tibi, magne, tropaeum,
Bellipotens aptat rorantes sanguine cristas
Telaque trunca viri et bis sex thoraca petitum
Perfossumque locis, clipeumque ex aere sinistrae
Subligat, atque ensem collo suspendit eburnum.
Tum socios, namque omnis eum stipata tegebat
Turba ducum, sic incipiens hortatur ovantes :

"Maxima res effecta, viri; timor omnis abesto,
Quod superest: haec sunt spolia et de rege superbo
Primitiae, manibusque meis Mezentius hic est.
Nunc iter ad regem nobis murosque Latinos.
Arma parate animis, et spe praesumite bellum,
Ne qua mora ignaros, ubi primum vellere signa
Adnuerint superi pubemque educere castris,
Impediat, segnisve metu sententia tardet.

Interea socios inhumataque corpora terrae

Mandemus, qui solus honos Acheronte sub imo est.

Ite," ait, "egregias animas, quae sanguine nobis
25 Hanc patriam peperere suo, decorate supremis
Muneribus, maestamque Euandri primus ad urbem
Mittatur Pallas, quem non virtutis egentem
Abstulit atra dies et funere mersit acerbo."

Sic ait inlacrimans recipitque ad limina gressum, 30 Corpus ubi exanimi positum Pallantis Acoetes Servabat senior, qui Parrhasio Euandro Armiger ante fuit, sed non felicibus aeque Tum comes auspiciis caro datus ibat alumno. Circum omnis famulumque manus Troianaque turba 35 Et maestum Iliades crinem de more solutae. Ut vero Aeneas foribus sese intulit altis, Ingentem gemitum tunsis ad sidera tollunt Pectoribus, maestoque immugit regia luctu. Ipse, caput nivei fultum Pallantis et ora 40 Ut vidit levique patens in pectore vulnus Cuspidis Ausoniae, lacrimis ita fatur obortis :

"Tene," inquit, "miserande puer, cum laeta veniret, Invidit Fortuna mihi, ne regna videres

Nostra, neque ad sedes victor veherere paternas ? 45 Non haec Euandro de te promissa parenti

Discedens dederam, cum me complexus euntem
Mitteret in magnum imperium, metuensque moneret
Acres esse viros; cum dura proelia gente.

Et nunc ille quidem spe multum captus inani
50 Fors et vota facit, cumulatque altaria donis ;
Nos iuvenem exanimum et nil iam caelestibus ullis
Debentem vano maesti comitamur honore.

Infelix, nati funus crudele videbis !

Hi nostri reditus, exspectatique triumphi ?

55 Haec mea magna fides? At non, Euandre, pudendis Vulneribus pulsum aspicies; nec sospite dirum

Optabis nato funus pater. Ei mihi, quantum
Praesidium Ausonia et quantum tu perdis, Iule!"
Haec ubi deflevit, tolli miserabile corpus

60 Imperat, et toto lectos ex agmine mittit
Mille viros, qui supremum comitentur honorem,
Intersintque patris lacrimis, solacia luctus
Exigua ingentis, misero sed debita patri.
Haud segnes alii crates et molle feretrum
65 Arbuteis texunt virgis et vimine querno,
Exstructosque toros obtentu frondis inumbrant.
Hic iuvenem agresti sublimem stramine ponunt:
Qualem virgineo demessum pollice florem
Seu mollis violae, seu languentis hyacinthi,
70 Cui neque fulgor adhuc, nec dum sua forma recessit
Non iam mater alit tellus, viresque ministrat.
Tum geminas vestes auroque ostroque rigentes
Extulit Aeneas, quas illi laeta laborum
Ipsa suis quondam manibus Sidonia Dido
75 Fecerat, et tenui telas discreverat auro.
Harum unam iuveni supremum maestus honorem
Induit, arsurasque comas obnubit amictu;
Multaque praeterea Laurentis praemia pugnae
Aggerat, et longo praedam iubet ordine duci.
80 Addit equos et tela, quibus spoliaverat hostem.
Vinxerat et post terga manus, quos mitteret umbris
Inferias, caeso sparsurus sanguine flammas;
Indutosque iubet truncos hostilibus armis
Ipsos ferre duces, inimicaque nomina figi.
85 Ducitur infelix aevo confectus Acoetes,
Pectora nunc foedans pugnis, nunc unguibus ora;
Sternitur, et toto proiectus corpore terrae.
Ducunt et Rutulo perfusos sanguine currus.
Post bellator equus, positis insignibus, Aethon,