Page images
PDF
EPUB

uina simul. prior Hyrtacides sic ore locutus:
'Euryale, audendum dextra; nunc ipsa uocat res.
hac iter est. tu, nequa manus se attollere nobis
a tergo possit, custodi et consule longe;
haec ego uasta dabo et lato te limite ducam.'

320

sic memorat uocemque premit; simul ense superbum
Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis
exstructus toto proflabat pectore somnum,
rex idem et regi Turno gratissimus augur,
sed non augurio potuit depellere pestem.
tris iuxta famulos temere inter tela iacentis

325

armigerumque Remi premit aurigamque sub ipsis nanctus equis ferroque secat pendentia colla ;

330

tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit sanguine singultantem; atro tepefacta cruore

terra torique madent: nec non Lamyrumque Lamumque et iuuenem Serranum, illa qui plurima nocte

335

luserat, insignis facie, multoque iacebat membra deo uictus; felix, si protinus illum aequasset nocti ludum in lucemque tulisset: inpastus ceu plena leo per ouilia turbans, suadet enim uesana fames, manditque trahitque molle pecus_mutumque metu, fremit ore cruento. nec minor Euryali caedes; incensus et ipse perfurit ac multam in medio sine nomine plebem, Fadumque Herbesumque subit Rhoetumque Abarimque, ignaros, Rhoetum uigilantem et cuncta uidentem, sed magnum metuens se post cratera tegebat ; pectore in aduerso totum cui comminus ensem

340

345

condidit adsurgenti et multa morte recepit:

purpuream uomit ille animam et cum sanguine mixta
uina refert moriens; hic furto feruidus instat.
iamque ad Messapi socios tendebat; ibi ignem

350

deficere extremum et religatos rite uidebat

carpere gramen equos: breuiter cum talia Nisus
(sensit enim nimia caede atque cupidine ferri)
'absistamus' ait, 'nam lux inimica propinquat.
poenarum exhaustum satis est, uia facta per hostis.'
multa uirum solido argento perfecta relincunt
armaque craterasque simul pulchrosque tapetas.

355

Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis
cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim
quae mittit dona hospitio cum iungeret absens
Caedicus (ille suo moriens dat habere nepoti,
post mortem bello Rutuli pugnaque potiti),
haec rapit atque umeris nequiquam fortibus aptat.
tum galeam Messapi habilem cristisque decoram
induit. excedunt castris et tuta capessunt.
Interea praemissi equites ex urbe Latina,
cetera dum legio campis instructa moratur,
ibant et Turno regi responsa ferebant,
tercentum, scutati omnes, Volcente magistro.
iamque propinquabant castris muroque subibant,
cum procul hos laeuo flectentis limite cernunt
et galea Euryalum sublustri noctis in umbra
prodidit inmemorem radiisque aduersa refulsit.

360

365

370

haut temere est uisum. conclamat ab agmine Volcens: 'state, uiri. quae causa uiae? quiue estis in armis? 376 quoue tenetis iter?' nihil illi tendere contra,

sed celerare fugam in siluas et fidere nocti. obiciunt equites sese ad diuortia nota

hinc atque hinc omnemque abitum custode coronant. silua fuit late dumis atque ilice nigra

380

horrida, quam densi complerant undique sentes;
rara per occultos lucebat semita calles.
Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda
impediunt fallitque timor regione uiarum;
Nisus abit. iamque inprudens euaserat hostis
atque locos, qui post Albae de nomine dicti
Albani, tum rex stabula alta Latinus habebat.
ut stetit et frustra absentem respexit amicum,
'Euryale infelix, qua te regione reliqui ?

quaue sequar, rursus perplexum iter omne reuoluens
fallacis siluae?' simul et uestigia retro

obseruata legit dumisque silentibus errat.

385

390

371. murosque (codd. P y b1 c1) R. muroque (codd. M R b2 c2) edd. plur. cf. VII. 161.

380. abitum (codd. M1 c b2 al. Seru.) W. R. C. F. al. aditum codd. M, PR V 1 b1.

387. L. Haupt, Schaper legunt ac lucos. Geertz atque locis.

audit equos, audit strepitus et signa sequentum.

nec longum in medio tempus, cum clamor ad auris 395 peruenit ac uidet Euryalum, quem iam manus omnis fraude loci et noctis, subito turbante tumultu, oppressum rapit et conantem plurima frustra. quid faciat? qua ui iuuenem, quibus audeat armis eripere? an sese medios moriturus in enses inferat et pulchram properet per uolnera mortem ? ocius adducto torquet hastile lacerto

400

suspiciens altam Lunam, et sic uoce precatur: 'tu, dea, tu praesens nostro succurre labori, astrorum decus et nemorum Latonia custos.

405

siqua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris

dona tulit, siqua ipse meis uenatibus auxi suspendiue tholo aut sacra ad fastigia fixi,

hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.' dixerat, et toto conixus corpore ferrum

410

[blocks in formation]

diuersi circumspiciunt. hoc acrior idem. ecce aliud summa telum librabat ab aure.

dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque
stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro.
saeuit atrox Volcens nec teli conspicit usquam
auctorem nec quo se ardens inmittere possit.
'tu tamen interea calido mihi sanguine poenas
persolues amborum' inquit; simul ense recluso
ibat in Euryalum. tum uero exterritus, amens
conclamat Nisus, nec se celare tenebris

420

425

402. torquens codd. uet. edd. explicandi loci causa edidimus torquet quod coni. R., ut W. torquetque.' fieri autem potuit ut librarii metro studentes participium pro uerbo finito scriberent.

403. altam Lunam et codd. M P y b c m al. altam ad Lunam et codd. R V. ex edd. non timuerunt W. C. G. participia recipere uerbo finito carentia. alii ut F. eiciunt et. sed uel sic duo participia sine particula (cum scribi potuisset suspiciensque'), minime placent. R. eiecto et post Bergkium legit 'suspiciens altum, lunam sic.' inter has turbas nihil nobis satius uidetur quam ut recipiatur torquet in u. 402.

amplius aut tantum potuit perferre dolorem:

ine, me, adsum qui feci, in me conuertite ferrum,
o Rutuli: mea fraus omnis; nihil iste nec ausus
nec potuit, caelum hoc et conscia sidera testor,
tantum infelicem nimium dilexit amicum.'
talia dicta dabat; sed uiribus ensis adactus
transabiit costas et candida pectora rumpit.
uoluitur Euryalus leto, pulchrosque per artus
it cruor, inque umeros ceruix conlapsa recumbit:
purpureus ueluti cum flos succisus aratro
languescit moriens lassoue papauera collo
demisere caput, pluuia cum forte grauantur.

430

435

at Nisus ruit in medios solumque per omnis

Volcentem petit, in solo Volcente moratur.

quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc proturbant. instat non setius ac rotat ensem fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore

441

condidit aduorso et moriens animam abstulit hosti.

tum super exanimum sese proiecit amicum

445

confossus placidaque ibi demum morte quieuit. Fortunati ambo! siquid mea carmina possunt, nulla dies umquam memori uos eximet aeuo, dum domus Aeneae Capitoli inmobile saxum accolet imperiumque pater Romanus habebit. Victores praeda Rutuli spoliisque potiti Volcentem exanimum flentes in castra ferebant. nec minor in castris luctus Rhamnete reperto exsangui et primis una tot caede peremptis, Serranoque Numaque. ingens concursus ad ipsa corpora seminecisque uiros tepidaque recentem caede locum et plenos spumanti sanguine riuos. adgnoscunt spolia inter se galeamque nitentem Messapi et multo phaleras sudore receptas.

Et iam prima nouo spargebat lumine terras Tithoni croceum linquens Aurora cubile: iam sole infuso, iam rebus luce retectis Turnus in arma uiros, armis circumdatus ipse, suscitat, aeratasque acies in proelia cogit quisque suas uariisque acuunt rumoribus iras. quin ipsa arrectis, uisu miserabile, in hastis

450

455

460

praefigunt capita et multo clamore secuntur

Euryali et Nisi.

Aeneadae duri murorum in parte sinistra

opposuere aciem, nam dextera cingitur amni, ingentisque tenent fossas et turribus altis

470

stant maesti; simul ora uirum praefixa mouebant, nota nimis miseris atroque fluentia tabo.

Interea pauidam uolitans pinnata per urbem nuntia Fama ruit matrisque adlabitur auris Euryali. at subitus miserae calor ossa reliquit, excussi manibus radii reuolutaque pensa. euolat infelix et femineo ululatu,

475

scissa comam, muros amens atque agmina cursu prima petit, non illa uirum non illa pericli

485

telorumque memor; caelum dehinc questibus implet: 480 'hunc ego te, Euryale, aspicio? tune ille senectae sera meae requies, potuisti linquere solam, crudelis? nec te, sub tanta pericula missum, adfari extremum miserae data copia matri? heu, terra ignota canibus data praeda Latinis. alitibusque iaces, nec te tua funere mater produxi pressiue oculos aut uolnera laui, ueste tegens, tibi quam noctes festina diesque urgebam et tela curas solabar anilis. quo sequar? aut quae nunc artus auolsaque membra 490 et funus lacerum tellus habet? hoc mihi de te, nate, refers? hoc sum terraque marique secuta ? figite me, siqua est pietas, in me omnia tela conicite, o Rutuli, me primam absumite ferro: aut tu, magne Pater diuom, miserere tuoque inuisum hoc detrude caput sub Tartara telo, quando aliter nequeo crudelem abrumpere uitam.' hoc fletu concussi animi, maestusque per omnis it gemitus: torpent infractae ad proelia uires.

481. illa (cod. R) Br. ille (codd. cet) edd. cet.

495

485. data (codd. fere omn.) R. F. al. date (Mentel. al.) W. C. al. 486. te tua funera (codd. et Grammat. fere omn.) R. F. al. qui tua funera epexegesim esse statuunt. multa multi coniecerunt, et nos Petri Bembi lectionem funere ut omnium maxime probabilem admisimus.

K. V.

18

« PreviousContinue »