Virgile recommande en second lieu d'être attentif aux maladics, d'après ce précepte de Varron: Animadvertendum quæ cujusque morbi sint causæ, quæque signa earum causarum sint, et quæ quemque morbum ratio curandi sequi debeat (Manuel rural, liv. II). La première de ces maladies, la gale, se guérit par les bains, les frictions, l'incision. Les accès de fièvre se calment par la saignée; mais la peste, le plus terrible des fléaux, ne peut être arrêtée que par la mort de l'animal. L'exemple récent d'une épizootic qui venoit de dépeupler la Bavière et le Frioul fournit au poëte son épilogue.
NON tàm creber agens hyemem ruit æquore turbo, Quàm multæ pecudum pestes: nec singula morbi Corpora corripiunt, sed tota æstiva repentè, [gentem Spemque, gregemque simul, cunctamque ab origine Tùm sciat, aërias Alpes et Norica si quis
Castella in tumulis, et Iapydis arva Timavi, Nunc quoque post tantùm videat, desertaque regna Pastorum, et longè saltus latèque vacantes.
Hic quondam morbo cœli miseranda coorta est Tempestas, totoque autumni incanduit æstu,
480Et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum ; Corrupitque lacus; infecit pabula tabo.
Nec via mortis erat simplex: sed ubi ignea venis Omnibus acta sitis miseros adduxerat artus, Rursus abundabat fluidus liquor, omniaque in se Ossa minutatim morbo collapsa trahebat. Sæpè in honore deûm medio stans hostia ad aram, Lanea dùm niveâ circumdatur infula vittâ,
Inter cunctantes cecidit moribunda ministros. Aut si quam ferro mactaverat antè sacerdos, 490Indė neque impositis ardent altaria fibris, responsa potest consultus reddere vates; Ac vix suppositi tinguntur sanguine cultri, Summaque jejunâ sanie infuscatur arena. Hinc lætis vituli vulgò moriuntur in herbis, Et dulces animas plena ad præsepia reddunt. Hinc canibus blandis rabies venit; et quatit ægros Tussis anhela sues, ac faucibus angit obesis.
Labitur infelix, studiorum atque immemor herba, Victor equus, fontesque avertitur, et pede terram 500Crebra ferit : demissæ aures; incertus ibidem Sudor, et ille quidem morituris frigidus; aret Pellis, et ad tactum tractanti dura resistit. Hæc antè exitium primis dant signa diebus. Sin in processu cœpit crudescere morbus, Tum verò ardentes oculi, atque attractus ab alto. Spiritus, interdùm gemitu gravis, imaque longo Ilia singultu tendunt; it naribus ater
Sanguis, et obsessas fauces premit aspera lingua. Profuit inserto latices infundere cornu
510Lenæos; ea visa salus morientibus una :
Mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti Ardebant, ipsique suos, jàm morte sub ægrå, Dî meliora piis, erroremque hostibus illum ! Discissos nudis laniabant dentibus artus.
Ecce autem duro fumans sub vomere taurus Concidit, et mixtum spumis vomit ore cruorem, Extremosque ciet gemitus: it tristis arator, Mærentem abjungens fraternâ morte juvencum, Atque opere in medio defixa relinquit aratra,
520Non umbræ altorum nemorum, non mollia possunt Prata movere animum, non, qui per saxa volutus Purior electro campum petit amnis; at ima Solvuntur latera, atque oculos stupor urget inertes, Ad terramque fluit devexo pondere cervix. Quid labor aut benefacta juvant? quid vomere terras Invertisse graves? atqui non Massica Bacchi Munera, non illis epulæ nocuêre repostæ: Frondibus et victu pascuntur simplicis herbæ; Pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu 530Flumina, nec somnos abrumpit cura salubres. Tempore non alio dicunt regionibus illis Quæsitas ad sacra boves Junonis, et uris Imparibus ductos alta ad donaria currus. Ergò ægrè rastris terram rimantur, et ipsis Unguibus infodiunt fruges, montesque per altos Contentâ cervice trahunt stridentia plaustra. Non lupus insidias explorat ovilia circùm, Nec gregibus nocturnus obambulat; acrior illum Cura domat. Timidi damæ cerv que fugaces 540Nunc interque canes et circùm tecta vagantur.
Jam maris immensi prolem, et genus omne natantum Littore in extremo, ceu naufraga corpora, fluctus Proluit; insolitæ fugiunt in flumina phocæ. Interit et curvis frustrà defensa latebris
Vipera, et attoniti squamis adstantibus hydri. Ipsis est aër avibus non æquus, et illæ Præcipites altâ vitam sub nube relinquunt. Prætereà nec jam mutari pabula refert, Quæsitæque nocent artes; cessêre magistri, 550Phillyrides Chiron, Amythaoniusque Melampus. Sævit, et in lucem Stygiis emissa tenebris
Pallida Tisiphone Morbos agit antè Metumque, Inque dies avidum surgens caput altius effert. Balatu pecorum et crebris mugitibus amnes Arentesque sonant ripæ, collesque supini. Jamque catervatim dat stragem, atque aggerat ipsis In stabulis turpi dilapsa cadavera tabo;
Donec humo tegere ac foveis abscondere discunt. Nam neque erat coriis usus; nec viscera quisquam 560 Aut undis abolere potest, aut vincere flammâ; Nec tondere quidem morbo illuvieque peresa Vellera, nec telas possunt attingere putres. Verùm etiam invisos si quis tentârat amictus, Ardentes papulæ, atque immundus olentia sudor Membra sequebatur; nec longo deindè moranti Tempore contactos artus sacer ignis edebat.
Cet effrayant tableau de la Peste des animaux représente sans doute un fait historique, quoique les symptômes de la maladie et ses principales circonstances soient tirés de la Peste d'Athènes, décrite par Thucydide et Lucrèce. Ce terrible fléau, sorti de l'Ethiopie, détruisit les deux tiers des habitants de l'Attique, tandis que l'épidémie de Bavière n'exerça ses ravages que sur les animaux. Cette restriction, qui sembloit laisser moins de ressources à Virgile, lui a fourni au contraire ses traits les plus touchants. Avec quel art il sait nous intéresser successivement aux souffrances de la brebis, du cheval, du taureau, des animaux sauvages, de la nature entière. Quelle gradation de couleurs! quelle vérité de sentiments. La description de Lucrèce, plus importante pour le fond du sujet, perd une partie de son intérêt par la surabondance des détails techniques que Virgile a judicieusement abrégés, et qui convenoient moins au poëte qu'à l'historien. Elle se distingue toutefois par plusieurs passages remarquables qui lui ont assuré une juste réputation.
Nous allons la transcrire ici en indiquant pour rapprochements les textes d'Hippocrate (Epidem. III, section 3) et de Thucydide (Histoire, liv. II, section 47 à 54):
Hæc ratio quondam morborum, et mortifer æstus Finibu' Cecropiis funestos reddidit agros, Vastavitque vias, exhausit civibus urbem. Nam penitùs veniens Ægypti è finibus ortus, Aëra permensus multum, camposque natantes, Incubuit tandem populo Pandionis : omnes Indè catervatim morbo mortique dabantur. Principiò, caput incensum fervore gerebant, Et duplices oculos suffusâ luce rubentes. Sudabant etiam fauces intrinsecùs atro Sanguine, et ulceribus vocis via septa coïbat. Atque animi interpres manabat lingua cruore, Debilitata malis, motu gravis, aspera tactu. Indè, ubi per fauces pectus complêrat, et ipsum Morbida vis in cor moestum confluxerat ægris, Omnia tùm verò vitaï claustra lababant. Spiritus ore foràs tetrum volvebat odorem, Rancida quo perolent projecta cadavera ritu. Atque animi prorsùm vires totius, et omne Languebat corpus, lethi jàm limine in ipso. Intolerabilibusque malis erat anxius angor Assiduè comes, et gemitu commista querela; Singultusque frequens noctem per sæpè diemque Corripere assiduè nervos et membra coactans, Dissolvebat eos, defessos antè fatigans.
Nec nimio cuiquam posses ardore tueri Corporis in summo summam fervescere partem; Sed potiùs tepidum manibus proponere tactum, Et simul ulceribus quasi inustis omne rubere Corpus, ut est, per membra sacer cùm diditur ignis, Intima pars homini verò flagrabat ad ossa :
« PreviousContinue » |