obstipuere animis alii, sed Troïus heros
adgnouit sonitum et diuae promissa parentis.
tum memorat 'ne uero, hospes, ne quaere profecto,
quem casum portenta ferant: ego poscor Olympo.
hoc signum cecinit missuram diua creatrix,
si bellum ingrueret, Volcaniaque arma per auras laturam auxilio.
heu quantae miseris caedes Laurentibus instant !
quas poenas mihi, Turne, dabis! quam multa sub undas scuta uirum galeasque et fortia corpora uolues,
Thybri pater! poscant acies et foedera rumpant.'
Haec ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto
et primum Herculeis sopitas ignibus aras
excitat, hesternumque larem paruosque penatis
laetus adit: mactant lectas de more bidentis
Euandrus pariter, pariter Troiana iuuentus.
post hinc ad nauis graditur sociosque reuisit.
quorum de numero qui sese in bella sequantur
praestantis uirtute legit; pars cetera prona
fertur aqua segnisque secundo defluit amni,
nuntia uentura Ascanio rerumque patrisque.
dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arua;
ducunt exsortem Aeneae, quem fulua leonis
pellis obit totum, praefulgens unguibus aureis.
Fama uolat paruam subito uolgata per urbem,
ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis.
uota metu duplicant matres, propiusque periclo
it timor, et maior Martis iam apparet imago.
532. profecto, displicet hoc aduerbium cum imperatiuo. nec placet Ladeuigii sententia, qui participium faciens, Pallanti' mente supplet, dempto commate. hoc si poeta uoluisset (sed num uoluisset?) scribere potuit 'ne gnato, hospes....' scripsisse eum conicimus 'profato,' quod licuit etiam ui passiua (postquam uerum profatum erit); nec 'casum malo sensu sumi necesse est. sed altior est fortasse corruptio, nam inter uarias lectiones Seruianas occurrit: 'in libris aliquot antiquis legere est "ne quaere, hospes, ne quaere profecto." an scripserat Vergilius 'me uera, hospes, ne quaere profato,' quod scribae uarie corrupere, alii bis sumpto 'ne quaere,' alii conformato loco ad normam eius qui est 1. XI. 278, 'ne uero ne me ..' (ubi uero' iustius scribitur), scripto denique profecto' pro participio 'profato,' cuius ratio non est perspecta? quid ueri simillimum sit, uiderint harum quaestionum periti. nos in textu nihildum nouauimus.
tum pater Euandrus dextram complexus euntis
haeret, inexpletus lacrimans, ac talia fatur :
'o mihi praeteritos referat si Iuppiter annos,
qualis eram, cum primam aciem Praeneste sub ipsa straui scutorumque incendi uictor aceruos
et regem hac Erulum dextra sub Tartara misi,
nascenti cui tris animas Feronia mater,
horrendum dictu, dederat, terna arma mouenda,
ter Leto sternendus erat; cui tum tamen omnis
abstulit haec animas dextra et totidem exuit armis !
non ego nunc dulci amplexu diuellerer usquam,
nate, tuo, neque finitimo Mezentius umquam
huic capiti insultans tot ferro saeua dedisset
funera, tam multis uiduasset ciuibus urbem.
at uos, o superi, et diuom tu maxume rector
Iuppiter, Arcadii, quaeso, miserescite regis
et patrias audite preces.
si numina uestra
incolumem Pallanta mihi, si fata reseruant,
si uisurus eum uiuo et uenturus in unum,
uitam oro, patior quemuis durare laborem.
sin aliquem infandum casum, Fortuna, minaris,
nunc, nunc o liceat crudelem abrumpere uitam,
dum curae ambiguae, dum spes incerta futuri,
dum te, care puer, mea sera et sola uoluptas,
complexu teneo; grauior neu nuntius auris
uolneret.' haec genitor digressu dicta supremo
fundebat. famuli conlapsum in tecta ferebant.
Iamque adeo exierat portis equitatus apertis,
Aeneas inter primos et fidus Achates,
inde alii Troiae proceres, ipse agmine Pallas
in medio, chlamyde et pictis conspectus in armis :
qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda,
quem Venus ante alios astrorum diligit ignis,
extulit os sacrum caelo tenebrasque resoluit.
stant pauidae in muris matres oculisque secuntur pulueream nubem et fulgentis aere cateruas.
579. nunc, nunc o (codd. plur.) W. F. al. nunc, o nunc (codd. R Mentel. 1) R. C. Br.
582. complexu (codd. P M1 y c al.) R. C. F. G. Br. al. complexus (R M2 al.) W. L. al.
olli per dumos, qua proxuma meta uiarum,
armati tendunt; it clamor, et agmine facto
quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum.
est ingens gelidum lucus prope Caeritis amnem,
religione patrum late sacer; undique colles
inclusere caui et nigra nemus abiete cingunt.
Siluano fama est ueteres sacrasse Pelasgos,
aruorum pecorisque deo, lucumque diemque,
qui primi finis aliquando habuere Latinos:
haut procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta tenebant
castra locis, celsoque omnis de colle uideri
iam poterat legio et latis tendebat in aruis.
huc pater Aeneas et bello lecta iuuentus
succedunt fessique et equos et corpora curant.
At Venus aetherios inter dea candida nimbos
dona ferens aderat; natumque in ualle reducta
ut procul et gelido secretum flumine uidit,
talibus adfata est dictis seque obtulit ultro:
'en perfecta mei promissa coniugis arte
munera, ne mox aut Laurentis, nate, superbos
aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.'
dixit, et amplexus nati Cytherea petiuit,
arma sub aduersa posuit radiantia quercu.
ille, deae donis et tanto laetus honore,
expleri nequit atque oculos per singula uoluit
miraturque interque manus et bracchia uersat
terribilem cristis galeam flammasque uomentem
fatiferumque ensem, loricam ex aere rigentem
sanguineam ingentem, qualis cum caerula nubes
solis inardescit radiis longeque refulget;
tum leuis ocreas electro auroque recocto
hastamque et clipei non enarrabile textum.
illic res Italas Romanorumque triumphos
haut uatum ignarus uenturique inscius aeui
fecerat Ignipotens, illic genus omne futurae
stirpis ab Ascanio pugnataque in ordine bella.
fecerat et uiridi fetam Mauortis in antro
610. et gelido (codd. P R M, y al.) W. C. al. egelido (codd. Mr
620. minantem (codd. P y1) R. uomentem codd. et edd. cet.
procubuisse lupam, geminos huic ubera circum
ludere pendentis pueros et lambere matrem
inpauidos, illam tereti ceruice reflexam
mulcere alternos et corpora fingere lingua.
nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas 635 consessu caueae magnis Circensibus actis addiderat subitoque nouom consurgere bellum Romulidis Tatioque seni Curibusque seueris. post idem inter se posito certamine reges
armati Iouis ante aram paterasque tenentes stabant et caesa iungebant foedera porca.
haut procul inde citae Mettum in diuersa quadrigae
raptabatque uiri mendacis uiscera Tullus
distulerant (at tu dictis, Albane, maneres!)
per siluam, et sparsi rorabant sanguine uepres.
nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat
accipere ingentique urbem obsidione premebat:
Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant.
illum indignanti similem similemque minanti
aspiceres, pontem auderet quia uellere Cocles
et fluuium uinclis innaret Cloelia ruptis.
in summo custos Tarpeiae Manlius arcis
stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,
Romuleoque recens horrebat regia culmo.
atque hic auratis uolitans argenteus anser
porticibus Gallos in limine adesse canebat.
Galli per dumos aderant arcemque tenebant,
defensi tenebris et dono noctis opacae:
aurea caesaries ollis atque aurea uestis;
uirgatis lucent sagulis, tum lactea colla
auro innectuntur, duo quisque Alpina coruscant
gaesa manu, scutis protecti corpora longis.
hic exultantis Salios nudosque Lupercos
lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo extuderat, castae ducebant sacra per urbem pilentis matres in mollibus. hinc procul addit
633. reflexa (codd. P R y b) R. C. al. reflexam (codd. M c) F. al. quod certe elegantius est.
654. Hunc u. transtulerunt R. F. ut sequeretur u. 641, fortasse ibi comparet in edit. Parm.
Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis,
et scelerum poenas et te, Catilina, minaci
pendentem scopulo Furiarumque ora trementem,
secretosque pios, his dantem iura Catonem.
haec inter tumidi late maris ibat imago
aurea, sed fluctu spumabant caerula cano;
et circum argento clari delphines in orbem
aequora uerrebant caudis aestumque secabant.
in medio classis aeratas, Actia bella,
arduus agmen agens: cui, belli insigne superbum, tempora nauali fulgent rostrata corona.
cernere erat totumque instructo Marte uideres
feruere Leucaten auroque effulgere fluctus.
hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi; geminas cui tempora flammas
laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus.
parte alia uentis et dis Agrippa secundis
hinc ope barbarica uariisque Antonius armis,
uictor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum uiresque Orientis et ultima secum
Bactra uehit, sequiturque, nefas, Aegyptia coniunx. una omnes ruere, ac totum spumare reductis
conuolsum remis rostrisque tridentibus aequor.
alta petunt: pelago credas innare reuolsas
Cycladas aut montis concurrere montibus altos,
tanta mole uiri turritis puppibus instant.
stuppea flamma manu telisque uolatile ferrum
spargitur, arua noua Neptunia caede rubescunt.
regina in mediis patrio uocat agmina sistro
necdum etiam geminos a tergo respicit anguis.
omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
contra Neptunum et Venerem contraque Mineruam
tela tenent. saeuit medio in certamine Mauors
caelatus ferro tristesque ex aethere Dirae,
et scissa gaudens uadit Discordia palla,
quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
desuper omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
704. tendebat (codd. P y) R. in Ed. min. intendebat uolg. cet.
|