85

Pinea silva mihi multos dilecta per annos:
Lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant,
Nigranti picea trabibusque obscurus acernis:
Has ego Dardanio iuveni, quum classis egeret,
Laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius urguet.
Solve metus, atque hoc precibus sine posse paren-
tem,

Ne cursu quassatae ullo neu turbine venti
Vincantur. Prosit nostris in montibus ortas.
Filius huic contra, torquet qui sidera mundi:

O genetrix, quo fata vocas? aut quid petis istis ?
Mortaline manu factae inmortale carinae
Fas habeant; certusque incerta pericula lustret
Aeneas? cui tanta deo permissa potestas?
Immo, ubi defunctae finem portusque tenebunt
Ausonios, olim quaecunque évaserit undis,
Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva,
Mortalem eripiam formam, magnique iubebo

Rheae s. Terrae, quam eandem cum Cybele esse perhibent) auxilio. Longe petitum hoc, etsi doctum ac verum, cf. Apollodor. I, 1, 3; et iterum Terrae opera coeli imperium in pugna cum Titanibus sibi paravit, cf. ibid. I, 2, 1. Dicam equidem simpliciter, adiectum a poëta domito Olympo, pro eo, quod volebat, te domitorem, potentem Olympi, regem deorum, dicere, qui ideo posset precibus satisfacere. 85 silva et lucus per appositionem dicta puta. Sed turbatus locus est. (Codd. ms. omnes in praestandis his versibus conspirant, nec ulla affertur lectionis varietas. Quare locum salvum esse puto: et, si post annos maiorem posueris interpunctionem, tibi statim apparebit, locum Rheae sacrum, sive aram, sive Templum in vertice montis situm, intelligas, sequentibus innui versibus, luco s. Teuével, pinibus et acernis constanti, obseptum esse. Fuit, quia arboribus hisce Aeneam ad classem suam aedificandam usum esse ait dea. Obeli signa

90

95

100

itaque delevi, ut in versu 93, ubi verba torquet mundi sana sunt. R.) 86 in arce, in vertice Idae: est to Taoyaoov xoov, Iliad. §, 292. In hoc igitur sacra fieri solita Matri Idaecf. ad v. 80: uti Iovi eodem in loco II. 9, 48. torquet, cf. IV, 269.

ae,

93

94 quo fata vocas? ea mutas? uti fata verti, flecti, mutari, dicuntur, cum de fatorum ordine mutando agitur. aut quid petis istis trabibus seu navibus, h. in carum gratiam; non, ut Burm. pro istis. (Sic iam Servius exposuit. Utraque explicatio ad idem redit: istis est dativus commodi. R.) – immortale fas h. 1. pro conditione; ut ius. certus, ut ab initio statim certum et exploratum habeat Aeneas, in periculis se incolumem fore. 98 defunctae, quod ple nius VI, 83 magnis pelagi defuncte periclis.. 99 Olim quaecunque evaserit undis: unam enim Orontis tempestas mari merserat I, 113 quatuor incensae a mulieribus in Sicilia, V, 699. Ergo ex XX navium numero

Aequoris esse deas: qualis Nereia Doto
Et Galatea secant spumantem pectore pontum.
Dixerat: idque ratum Stygii per flumina fratris,
Per pice torrentis atraque voragine ripas,
Adnuit, et totum nutu tremefecit Olympum.

Ergo aderat promissa dies, et tempora Parcae
Debita conplerant: quum Turni iniuria Matrem
Admonuit ratibus sacris depellere taedas.
Hic primum nova lux oculis offulsit, et ingens
Visus ab Aurora coelum transcurrere nimbus,
Idaeique chori; tum vox horrenda per auras
Excidit, et Troum Rutulorumque agmina conplet:
Ne trepidate meas, Teucri, defendere navis :

105

110

Neve armate manus; maria ante exurere Turno, 115 Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae,

Ite, deae pelagi; Genetrix iubet. Et, sua quaeque,

non nisi XV. Tiberim intrave

rant.

105 amnes rapidos (s. ferventes) et atras voluit dicere. Ambiguum enim ob diversum poëtarum usum est, quo sensu torrentes dictum sit. Torrere proprie est calefaciendo siccare; tum cremare, tandem ardere et fervere. Iam quaecunque fervent seu calore, seu motu et impetu, dicuntur et ipsa torrere. Ita tandem flumina torrentia, sunt ferventia, rapida; sic Ecl. V, 52 torrens unda Padi. Ge. II, 451 aqua torrens inf. X, 603. Itaque h. 1. ripae torrentes, rapidi, pice atraque voragine, aqua, alveo, piceo et atro. Iam autem amnes in inferis etiam flagrantes ignibus sunt, possunt igitur torrentes quoque h. 1. sic accipi; multo magis propterea, quia alias fluvii hi stagnare dicuntur. (Ripae fervent pice etc. poëtice pro: amnis, s. flumina, aqua St. fr., i. e. Styx, quac cum palus VI, 369 vocetur, coll. ibi vers. 134. 416, de rapiditate cogitari h. 1. non potest. R.)- 106 Inferiora haec Homericis Il. a, 528 sq. iudicant Grammatici ap. Macrob. V, 13: at non ubique eadem

་

112

et templis recepta. Nam pri-
mum refertur ad sequ. v. 112.
tum vox audita.
ab Aurora:
tanquam ab oriente, ex Asia,
relicto Berecynto et Idą. -
Paullo durius, sed ut poëticam
orationem decebat, iunctum:
nimbus Idaeique chori, pro: vi-
sus ab oriente coelum transcur-
rere nimbus, nubes', et chorus,
qui Matrem deum comitari so-
lebat, Corybantum puta, in
nube illa abditus et inclusus.
Pro commentario est Ovidii lo-
cus Met. XIV, 536. 537. 538:
ubi hoc idem prodigium expo-
nitur, imitatione Virgilii. Etiam
in sacris adventus deae, etsi non
visae, magno strepitu tibiarum
et tympanorum declarari sole-
bat.

113 agmina complet, pro-
prie aut aures, aut loca, in qui-
bus illa agmina habentur, sono
et strepitu.
114 Tum dea

1

Continuo puppes abrumpunt vincula ripis,
Delphinumque modo demersis aequora rostris
Ima petunt. Hinc virgineae, (mirabile monstrum!) 120
Quot prius aeratae steterant ad litora prorae,
Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur.
Obstupuere animi Rutulis; conterritus ipse
Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis
Rauca sonans, revocatque pedem Tiberinus ab alto. 125
At non audaci cessit fiducia Turno;

Ultro animos tollit dictis, atque increpat ultro:
Troianos haec monstra petunt; his Iuppiter ipse
Auxilium solitum eripuit; non tela, nec ignes
Exspectant Rutulos. Ergo maria invia Teucris,
Nec spes ulla fugae; rerum pars altera ademta est:
Terra autem in nostris manibus; tot millia, gentes
Arma ferunt Italae. Nil me fatalia terrent,
Si qua Phryges prae se iactant, responsa deorum.
Sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva
Fertilis Ausoniae Troes. Sunt et mea contra
Fata mihi, ferro sceleratam exscindere gentem,
Coniuge praerepta; nec solos tangit Atridas
Iste dolor; solisque licet capere arma Mycenis.

1

130

135

ter ipse auxilium solitum (navium, quibus antea, Troia capta, suae saluti fuga consuluerant) eripuit, eos perdidit; nec ideo ad eos perdendos nostra opera opus est: non tela nec ignes Exspectant Rutulos. Ex vulgari satis usu loquendi poëtarum exspectari dicuntur ea, quae omnino futu ra sunt, ideoque et mala, quae imminent. rerum pars altera, pro vulgari: altera res, alterum, terra, in nostra est potestate; nam Troianis vallo inclusis Rutuli loca vicina tenent. tot millia, eaque gentes Italae; ut sint appositá, pro vulgari: tot millia gentium Italicarum, vel Italorum. 134 De his vaticiniis cont. dicta sup. in Prooem. Aeneidis §. VI. p. 284 sq.

135

Venerique lib. I, 257 sqq. Turnus tamen simpliciter de fatis in Aeneae gratiam a matre Venere constitutis cogitare potuit.

138. 139 Non solus Menelaus

140

145

Sed periisse semel satis est. Peccare fuisset
Ante satis, penitus modo non genus omne perosos
Femineum. Quibus haec medii fiducia valli,
Fossarumque morae, leti discrimina parva,
Dant animos.. At non viderunt moenia Troiae
Neptuni fabricata manu considere in ignis?
Sed vos, o lecti, ferro qui scindere vallum
Adparat, et mecum invadit trepidantia castra?
Non armis mihi Volcani, non mille carinis
Est opus in Teucros.ddant se protenus omnes
Etrusci socios. Tenebras et inertia furta
*Palladii, caesis summae custodibus arcis,*
Ne timeant; nec equi caeca condemur in alvo;
Luce, palam, certum est igni circumdare muros.
Haud sibi cum Danais rem faxo et pupe Pelasga
Esse putent, decumum quos distulit Hector in an

num.

Nunc adeo, melior quoniam pars acta diei,

raptum coniugis Helenae ulciscitur. Homericum II., 340. 341: Οὐ μοῦνοι φιλέουσ ̓ ἀλό χους μερόπων ανθρώπων Ατρεΐda; etc., iam Macrob. V, 9 comparavit. Reliqua 140 sqq. paullo argutiora et ῥητορικώ Tɛpa esse videntur. Sed, dicat aliquis, satis est Troianos semel ultimam calamitatem esse expertos; nec probabile fit, cum dii tantis periculis eos servatos in Italiam adduxerint, nunc iis exitium adfuturum esse. Ita vero, inquit Turnus, satis etiam habere debebant, semel rapuisse feminam; quippe qui ex raptu Helenae ea mala experti sint, ut modo non omne, h. e. totum fere genus femineum perosi esse, odisse, debeant; tantum abest, ut novum raptum Laviniae meditentur. Quibus haec. Ex ira oratio durior. Dat iis hoc vallum, haec fossa, fiduciam: an non vero multo munitiora Troiae moenia eversa viderunt? Argutum et bellum etiam illud 143: leti discrimina parva: quod de navigatione simplicius Homer.

150

155

Iliad. 9, 628: Tvrđòv yàp vn
ἐκ θανάτοιο φέρονται. 146
animosius, quam Homericus
Hector I. μ, 440. 148 Respi-
cit autem Turnus arma a The-
tide Achilli apportata et clas-
sem Achivorum.
150. 151 V.
sup. lib. II, 164. sqq. Insidias
per noctem non struemus: fur-
tum sic saepe; v. c. IX, 350.
151 Quum hic versus impetum
Joquentis Turni remoretur, he-
mistichium ex lib. II, 166 repe-
titum sit et genitivus Augu-
steo saeculo PalladI esset
steriscis versus notatus est. Om-
nes tamen codd. ms. praestant
versum. R. 155 quos distulit
Hector. docte pro vulgari: quo-
rum conatus et consilia repres-
sit et retardavit per annos de-
cem. cf. XI, 288-290. Hinc
eleganter illud Abronii Silonis
apud Sen. Suasor. II, et in An-
thol. Lat. p. 87: belli mora con-
cidit Hector.

a

156 Comparant Od. μ, 291 sq.: Il. 6, 381. Malim ego conferri II. 9, 502 sqq. 529 sq. et 7, 275. Tum priscae aetatis mos

Quod superest, laeti bene gestis corpora rebus
Procurate, viri, et pugnam sperate parati.
Interea vigilum excubiis obsidere portas

Cura datur Messapo, et moenia cingere flammis. 160
Bis septem, Rutulo muros qui milite servent,
Delecti; ast illos centeni quemque sequuntur
Purpurei cristis iuvenes auroque corusci.

Discurrunt, variantque vices, fusique per herbam
Indulgent vino, et vertunt crateras ahenos.
Conlucent ignes: noctem custodia ducit
Insomnem ludo.

165

170

Haec super e vallo prospectant Troës, et armis
Alta tenent; nec non trepidi formidine portas
Explorant, pontisque et propugnacula iungunt;
Tela gerunt, Instant Mnestheus acerque Serestus:
Quos pater Aeneas, si quando adversa vocarent,
Rectores iuvenum et rerum dedit esse magistros.
Omnis per muros legio, sortita periclum,
Excubat, exercetque vices, quod cuique tuendum est. 175