Minotaurus inest, Veneris monimenta nefandae,
hic labor ille domus et inextricabilis error;
magnum reginae sed enim miseratus amorem
Daedalus ipse dolos tecti ambagesque resoluit,
caeca regens filo uestigia. tu quoque magnam
partem opere in tanto, sineret dolor, Icare, haberes.
bis conatus erat casus effingere in auro,
bis patriae cecidere manus. quin protinus omnia
perlegerent oculis, ni iam praemissus Achates
adforet atque una Phoebi Triuiaeque sacerdos,
Deiphobe Glauci, fatur quae talia regi:

'non hoc ista sibi tempus spectacula poscit :
nunc grege de intacto septem mactare iuuencos
praestiterit, totidem lectas de more bidentis.'
talibus adfata Aenean (nec sacra morantur
jussa uiri) Teucros uocat alta in templa sacerdos.
Excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum,
quo lati ducunt aditus centum, ostia centum;
unde ruunt totidem uoces, responsa Sibyllae.
uentum erat ad limen, cum uirgo 'poscere fata
tempus' ait: 'deus, ecce, deus!' cui talia fanti
ante fores subito non uoltus, non color unus,
non comptae mansere comae; sed pectus anhelum,
et rabie fera corda tument; maiorque uideri
nec mortale sonans, adflata est numine quando
iam propiore dei. cessas in uota precesque,

30

35

40

45

50

Tros' ait 'Aenea, cessas? neque enim ante dehiscent attonitae magna ora domus.' et talia fata

conticuit. gelidus Teucris per dura cucurrit

ossa tremor, funditque preces rex pectore ab imo:

55

Phoebe, grauis Troiae semper miseràte labores, Dardana qui Paridis derexti tela manusque corpus in Aeacidae, magnas obeuntia terras tot maria intraui duce te penitusque repostas Massylum gentis praetentaque Syrtibus arua; iam tandem Italiae fugientis prendimus oras; hac Troiana tenus fuerit Fortuna secuta. uos quoque Pergameae iam fas est parcere genti,

60

dique deaeque omnes, quibus obstitit Ilium et ingens gloria Dardaniae. tuque, o sanctissima uates,

65

praescia uenturi, da (non indebita posco regna meis fatis) Latio considere Teucros errantisque deos agitataque numina Troiae.

tum Phoebo et Triuiae solido de marmore templum instituam festosque dies de nomine Phoebi.

te quoque magna manent regnis penetralia nostris :
hic ego namque tuas sortes arcanaque fata,
dicta meae genti, ponam lectosque sacrabo,
alma, uiros. foliis tantum ne carmina manda,
ne turbata uolent rapidis ludibria uentis:
ipsa canas oro.' finem dedit ore loquendi.

At, Phoebi nondum patiens, immanis in antro bacchatur uates, magnum si pectore possit excussisse deum: tanto magis ille fatigat

os rabidum, fera corda domans, fingitque premendo. ostia iamque domus patuere ingentia centum

70

75

80

sponte sua uatisque ferunt responsa per auras:

o tandem magnis pelagi defuncte periclis (sed terrae grauiora manent), in regna Lauini Dardanidae uenient, mitte hanc de pectore curam, sed non et uenisse uolent. bella, horrida bella et Thybrim multo spumantem sanguine cerno. non Simois tibi nec Xanthus nec Dorica castra defuerint; alius Latio iam partus Achilles, natus et ipse dea; nec Teucris addita Iuno usquam aberit: cum tu supplex in rebus egenis quas gentis Italum aut quas non oraueris urbes ! causa mali tanti coniunx iterum hospita Teucris externique iterum thalami.

tu ne cede malis, sed contra audentior ito quam tua te Fortuna sinet. uia prima salutis, quod minime reris, Graia pandetur ab urbe.'

Talibus ex adyto dictis Cymaea Sibylla horrendas canit ambages antroque remugit, obscuris uera inuoluens: ea frena furenti

96. quam codd. omn. Seru. qua post Senecam R. F. Br. Haupt, Henry, quibus non adstipulamur. audacter suo more innuit Vergilius fieri posse ut Fortuna non sinat aliquem, sed frustra sit; ut obstet quominus agat, nec tamen intercludat. uid. G. IV. 7. huiusmodi sententiae fauent omnia Sibyllae uerba et u. 62.

concutit et stimulos sub pectore uertit Apollo.
ut primum cessit furor et rabida ora quierunt,
incipit Aeneas heros: 'non ulla laborum,
o uirgo, noua mi facies inopinaue surgit;
omnia praecepi atque animo mecum ante peregi.
unum oro: quando hic inferni ianua regis
dicitur et tenebrosa palus Acheronte refuso,
ire ad conspectum cari genitoris et ora
contingat; doceas iter et sacra ostia pandas.
illum ego per flammas et mille sequentia tela
eripui his umeris medioque ex hoste recepi;
ille meum comitatus iter maria omnia mecum
atque omnis pelagique minas caelique ferebat,
inualidus, uiris ultra sortemque senectae.
quin, ut te supplex peterem et tua limina adirem,
idem orans mandata dabat. gnatique patrisque,
alma, precor, miserere, potes namque omnia, nec te
nequiquam lucis Hecate praefecit Auernis.
si potuit manis arcessere coniugis Orpheus
Thraeicia fretus cithara fidibusque canoris,
si fratrem Pollux alterna morte redemit

itque reditque uiam totiens (quid Thesea magnum, quid memorem Alciden?), et mi genus ab Ioue summo.' Talibus orabat dictis arasque tenebat,

cum sic orsa loqui uates: 'sate sanguine diuom, Tros Anchisiade, facilis descensus Auerno;

125

noctes atque dies patet atri ianua Ditis;

sed reuocare gradum superasque euadere ad auras,

hoc opus, hic labor est. pauci, quos aequus amauit Iuppiter aut ardens euexit ad aethera uirtus,

130

dis geniti potuere. tenent media omnia siluae,
Cocytusque sinu labens circumuenit atro.
quod si tantus amor menti, si tanta cupido
bis Stygios innare lacus, bis nigra uidere

116-123. Haec nos distinximus ut C. T. I., quin recte fiat parum dubitantes. ceteri fere omnes aliter constituunt, plene post totiens interpuncto, post Auernis non item, ut protases si...si apodosin habeant in eo quod praecedit miserere.

126.

'Auerni legitur...et Auerno' Seru. exquisitior est datiuus et plus subsidii habet. puncto carere potuit; sed distinximus ut uolgo fit.

Tartara, et insano iuuat indulgere labori,

135

accipe quae peragenda prius. latet arbore opaca aureus et foliis et lento uimine ramus,

Iunoni infernae dictus sacer; hunc tegit omnis
lucus et obscuris claudunt conuallibus umbrae.
sed non ante datur telluris operta subire,
auricomos quam qui decerpserit arbore fetus.
hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus
instituit primo auolso non deficit alter
aureus, et simili frondescit uirga metallo.

140

ergo alte uestiga oculis et rite repertum

145

carpe manu. namque ipse uolens facilisque sequetur,

si te fata uocant: aliter non uiribus ullis

uincere nec duro poteris conuellere ferro.
praeterea iacet exanimum tibi corpus amici
(heu nescis) totamque incestat funere classem,
dum consulta petis nostroque in limine pendes.
sedibus hunc refer ante suis et conde sepulchro.
duc nigras pecudes; ea prima piacula sunto.
sic demum lucos Stygis et regna inuia uiuis
aspicies.' dixit pressoque obmutuit ore.

Aeneas maesto defixus lumina uoltu

150

155

Hectoris hic magni fuerat comes, Hectora circum et lituo pugnas insignis obibat et hasta.

postquam illum uita uictor spoliauit Achilles, Dardanio Aeneae sese fortissimus heros addiderat socium, non inferiora secutus.

170

sed tum forte caua dum personat aequora concha, demens, et cantu uocat in certamina diuos,

141. qui ex cod. M recepit W. quem recent. omnes secuti sunt. quis codd. plur. iam uero quam qui...explices 'alii quam ei qui...'

aemulus exceptum Triton, si credere dignum est,
inter saxa uirum spumosa inmerserat unda.
ergo omnes magno circum clamore fremebant,
praecipue pius Aeneas. tum iussa Sibyllae,
haut mora, festinant flentes aramque sepulchro
congerere arboribus caeloque educere certant.
itur in antiquam siluam, stabula alta ferarum,
procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex,
fraxineaeque trabes cuneis et fissile robur
scinditur, aduoluont ingentis montibus ornos.
nec non Aeneas opera inter talia primus
hortatur socios paribusque accingitur armis.
atque haec ipse suo tristi cum corde uolutat,
aspectans siluam inmensam, et sic forte precatur :
si nunc se nobis ille aureus arbore ramus
ostendat nemore in tanto! quando omnia uere
heu nimium de te uates, Misene, locuta est.'
uix ea fatus erat, geminae cum forte columbae
ipsa sub ora uiri caelo uenere uolantes
et uiridi sedere solo. tum maximus heros
maternas adgnoscit aues laetusque precatur:

'este duces o, siqua uia est, cursumque per auras
derigite in lucos, ubi pinguem diues opacat

ramus humum. tuque o dubiis ne defice rebus, diua parens.' sic effatus uestigia pressit

obseruans, quae signa ferant, quo tendere pergant.
pascentes illae tantum prodire uolando,
quantum acie possent oculi seruare sequentum.
inde ubi uenere ad fauces graue olentis Auerni,
tollunt se celeres liquidumque per aëra lapsae
sedibus optatis gemina super arbore sidunt,
discolor unde auri per ramos aura refulsit.
quale solet siluis brumali frigore uiscum

fronde uirere noua, quod non sua seminat arbos,
et croceo fetu teretis circumdare truncos:
talis erat species auri frondentis opaca
ilice, sic leni crepitabat brattea uento.
corripit Aeneas extemplo auidusque refringit
cunctantem, et uatis portat sub tecta Sibyllae.

Nec minus interea Misenum in litore Teucri

175

180

185

190

195

200

205

210