Sermonum memor et promissi muneris, heros.
Nec minus Aeneas se matutinus agebat.
Filius huic Pallas, illi comes ibat Achates.
Congressi jungunt dextras, mediisque residunt
Aedibus, et licito tandem sermone fruuntur.

Rex prior haec :

465

"Maxime Teucrorum ductor, quo sospite numquam 470 "Res equidem Trojae victas aut regna fatebor, "Nobis ad belli auxilium pro nomine tanto "Exiguae vires: hinc Tusco claudimur amni,

"Hinc Rutulus premit et murum circumsonat armis.
“Sed tibi ego ingentes populos opulentaque regnis
"Jungere castra paro: quam fors inopina salutem
"Ostentat. Fatis huc te poscentibus affers.
"Haud procul hinc saxo incolitur fundata vetusto
"Urbis Agyllinae sedes, ubi Lydia quondam
"Gens, bello praeclara, jugis insedit Etruscis.

475

480

"Hanc multos florentem annos rex deinde superbo

"Imperio et saevis tenuit Mezentius armis.

"Quid memorem infandas caedes? quid facta tyranni
"Effera? Dî capiti ipsius generique reservent!
“Mortua quin etiam jungebat corpora vivis,

485

"Componens manibusque manus atque oribus ora"Tormenti genus-, et sanie taboque fluentes

Complexu in misero longa sic morte necabat. "At fessi tandem cives infanda furentem "Armati circumsistunt ipsumque domumque, "Obtruncant socios, ignem ad fastigia jactant. "Ille inter caedem Rutulorum elapsus in agros Confugere, et Turni defendier hospitis armis. "Ergo omnis furiis surrexit Etruria justis: "Regem ad supplicium praesenti Marte reposcunt. "His ego te, Aenea, ductorem millibus addam. "Toto namque fremunt condensae litore puppes,

66

490

495

Signaque ferre jubent; retinet longaevus haruspex, "Fata canens: O Maeoniae delecta juventus,

“Flos veterum virtusque virum, quos justus in hostem 500 "Fert dolor et merita accendit Mezentius ira, "Nulli fas Italo tantam subjungere gentem; "Externos optate duces.' Tum Etrusca resedit "Hoc acies campo, monitis exterrita divûm.

510

"Cum sceptro misit, mandatque insignia Tarchon, "Succedam castris, Tyrrhenaque regna capessam. "Sed mihi tarda gelu saeclisque effeta senectus "Invidet imperium, seraeque ad fortia vires. "Gnatum exhortarer, ni mixtus matre Sabella "Hinc partem patriae traheret. Tu, cujus et annis "Et generi fata indulgent, quem numina poscunt, Ingredere, o Teucrûm atque Italûm fortissime ductor. "Hunc tibi praeterea, spes et solatia nostri, "Pallanta adjungam: sub te tolerare magistro "Militiam et grave Martis opus, tua cernere facta "Assuescat, primis et te miretur ab annis.

66

515

"Arcadas huic equites bis centum, robora pubis

"Lecta, dabo, totidemque suo tibi nomine Pallas."

Vix ea fatus erat: defixique ora tenebant

520

Aeneas Anchisiades et fidus Achates;

Multaque dura suo tristi cum corde putabant,
Ni signum coelo Cytherea dedisset aperto.
Namque improviso vibratus ab aethere fulgor
Cum sonitu venit, et ruere omnia visa repente,
Tyrrhenusque tubae mugire per aethera clangor.

525

Suspiciunt; iterum atque iterum fragor increpat ingens.

Arma inter nubem coeli in regione serena
Per sudum rutilare vident et pulsa tonare.
Obstupuere animis alii; sed Troïus heros
Agnovit sonitum et divae promissa parentis.

530

Tum memorat: "Ne vero, hospes, ne quaere profecto,

66

Quem casum portenta ferant: ego poscor Olympo. "Hoc signum cecinit missuram diva creatrix,

"Si bellum ingrueret, Vulcaniaque arma per auras "Laturam auxilio.

535

"Heu quantae miseris caedes Laurentibus instant!

"Quas poenas mihi, Turne, dabis! quam multa sub undas "Scuta virûm galeasque et fortia corpora volves,

66

Thybri pater! Poscant acies et foedera rumpant!” 540 Haec ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto,

Et primum Herculeis sopitas ignibus aras

Suscitat, hesternumque Larem parvosque Penates
Laetus adit; mactant lectas de more bidentes
Evandrus pariter, pariter Trojana juventus.
Post hinc ad naves graditur, sociosque revisit.
Quorum de numero, qui sese in bella sequantur,
Praestantes virtute legit; pars cetera prona.
Fertur aqua, segnisque secundo defluit amni,
Nuntia ventura Ascanio rerumque patrisque.
Dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arva;
Ducunt exsortem Aeneae, quem fulva leonis
Pellis obit totum, praefulgens unguibus aureis.

Fama volat parvam subito vulgata per urbem,
Ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis;
Vota metu duplicant matres, propiusque periclo
It timor, et major Martis jam apparet imago.
Tum pater Evandrus, dextram complexus euntis,
Haeret, inexpletus lacrimans, ac talia fatur:

66

O mihi praeteritos referat si Jupiter annos,

545

550

555

560

"Qualis eram, quum primam aciem Praeneste sub ipsa "Stravi scutorumque incendi victor acervos, "Et regem hac Herilum dextra sub Tartara misi-, "Nascenti cui tres animas Feronia mater

(Horrendum dictu !) dederat, terna arma movenda; 565

"Ter leto sternendus erat; cui tunc tamen omnes
"Abstulit haec animas dextra et totidem exuit armis-:
"Non ego nunc dulci amplexu divellerer usquam,
"Nate, tuo, neque finitimo Mezentius umquam

"Huic capiti insultans, tot ferro saeva dedisset
"Funera, tam multis viduasset civibus urbem.
"At vos, o superi, et divûm tu maxime rector
"Jupiter, Arcadii quaeso miserescite regis,
“Et patrias audite preces: Si numina vestra
"Incolumem Pallanta mihi, si fata reservant,
"Si visurus eum vivo et venturus in unum:
"Vitam oro, patior quemvis durare laborem ;
"Sin aliquem infandum casum, Fortuna, minaris :
"Nunc, nunc o liceat crudelem abrumpere vitam,
"Dum curae ambiguae, dum spes incerta futuri,
"Dum te, care puer, mea sola et sera voluptas,
"Complexus teneo; gravior neu nuntius aures
"Vulneret." Haec genitor digressu dicta supremo
Fundebat; famuli collapsum in tecta ferebant.
Jamque adeo exierat portis equitatus apertis,
Aeneas inter primos et fidus Achates,

570

575

580

585

Inde alii Trojae proceres; ipse agmine Pallas

In medio, chlamyde et pictis conspectus in armis :

Qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda,

Quem Venus ante alios astrorum diligit ignes,

590

Extulit os sacrum coelo tenebrasque resolvit.

Stant pavidae in muris matres, oculisque sequuntur
Pulveream nubem et fulgentes aere catervas.

Olli per dumos, qua proxima meta viarum,
Armati tendunt; it clamor, et agmine facto

595

Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum.
Est ingens gelidum lucus prope Caeritis amnem,
Religione patrum late sacer; undique colles
Inclusere cavi et nigra nemus abiete cingunt.

Jam poterat legio, et latis tendebat in arvis.

605

Huc pater Aeneas et bello lecta juventus
Succedunt, fessique et equos et corpora curant.

At Venus aetherios inter dea candida nimbos
Dona ferens aderat; natumque in valle reducta
Ut procul et gelido secretum flumine vidit,
Talibus affata est dictis, seque obtulit ultro:
"En perfecta mei promissa conjugis arte

610

"Munera, ne mox aut Laurentes, nate, superbos,

"Aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.”
Dixit et amplexus nati Cytherea petivit;
Arma sub adversa posuit radiantia quercu.

615

Ille, deae donis et tanto laetus honore,

Expleri nequit atque oculos per singula volvit,
Miraturque interque manus et brachia versat
Terribilem cristis galeam flammasque vomentem,
Fatiferumque ensem, loricam ex aere rigentem,

620

Sanguineam, ingentem, qualis quum caerula nubes
Solis inardescit radiis longeque refulget;
Tum leves ocreas electro auroque recocto,
Hastamque, et clipei non enarrabile textum.
Illic res Italas Romanorumque triumphos,
Haud vatum ignarus venturique inscius aevi,
Fecerat Ignipotens; illic genus omne futurae
Stirpis ab Ascanio pugnataque in ordine bella.
Fecerat et viridi fetam Mavortis in antro
Procubuisse lupam: geminos huic ubera circum
Ludere pendentes pueros, et lambere matrem
Impavidos; illam tereti cervice reflexam

625

630