Hic primum Fortuna fidem mutata novavit. 605 Dum variis tumulo referunt sollemnia ludis, Irim de caelo misit Saturnia Iuno

Iliacam ad classem, ventosque adspirat eunti, Multa movens, necdum antiquum saturata dolorem. Illa, viam celerans per mille coloribus arcum, 610 Nulli visa cito decurrit tramite virgo.

Conspicit ingentem concursum, et litora lustrat, Desertosque videt portus classemque relictam. At procul in sola secretae Troades acta Amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum 615 Pontum aspectabant flentes. Heu tot vada fessis Et tantum superesse maris! vox omnibus una. Urbem orant; taedet pelagi perferre laborem. Ergo inter medias sese haud ignara nocendi Conicit, et faciemque deae vestemque reponit; 620 Fit Beroe, Tmarii coniunx longaeva Dorycli,

Cui genus et quondam nomen natique fuissent; Ac sic Dardanidum mediam se matribus infert : "O miserae, quas non manus" inquit "Achaica bello Traxerit ad letum patriae sub moenibus! O gens 625 Infelix, cui te exitio Fortuna reservat?

Septima post Troiae excidium iam vertitur aestas Cum freta, cum terras omnes, tot inhospita saxa Sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum Italiam sequimur fugientem, et volvimur undis. 630 Hic Erycis fines fraterni, atque hospes Acestes: Quis prohibet muros iacere et dare civibus urbem? O patria et rapti nequiquam ex hoste Penates, Nullane iam Troiae dicentur moenia? nusquam Hectoreos amnes, Xanthum et Simoenta, videbo ? 635 Quin agite et mecum infaustas exurite puppes. Nam mihi Cassandrae per somnum vatis imago

Ardentes dare visa faces: Hic quaerite Troiam; Hic domus est' inquit 'vobis.' Iam tempus agi res. Nec tantis mora prodigiis. En quattuor arae 640 Neptuno; deus ipse faces animumque ministrat." Haec memorans prima infensum vi corripit ignem, Sublataque procul dextra conixa coruscat,

Et iacit. Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu, 645 Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix: "Non Beroe vobis, non haec Rhoeteia, matres, Est Dorycli coniunx; divini signa decoris Ardentesque notate oculos, qui spiritus illi Qui vultus, vocisque sonus, vel gressus eunti. 650 Ipsa egomet dudum Beroen digressa reliqui Aegram, indignantem, tali quod sola careret Munere, nec meritos Anchisae inferret honores." Haec effata.

Arrectae mentes stupefactaque corda

At matres primo ancipites, oculisque malignis
655 Ambiguae spectare rates miserum inter amorem
Praesentis terrae fatisque vocantia regna,
Cum dea se paribus per caelum sustulit alis
Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.
Tum vero attonitae monstris actaeque furore
660 Conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem ;
Pars spoliant aras, frondem ac virgulta facesque
Coniciunt. Furit immissis Vulcanus habenis.
Transtra per et remos et pictas abiete puppes.
Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri

665 Incensas perfert naves Eumelus, et ipsi
Respiciunt atram in nimbo volitare favillam.
Primus et Ascanius, cursus ut laetus equestres
Ducebat, sic acer equo turbata petivit

Castra, nec exanimes possunt retinere magistri.

FRIEZE'S AENEID - IO

670

'Quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis" inquit,
"Heu miserae cives? non hostem inimicaque castra
Argivum, vestras spes uritis. En, ego vester
Ascanius!" Galeam ante pedes proiecit inanem,
Qua ludo indutus belli simulacra ciebat.

675 Accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum.
Ast illae diversa metu per litora passim
Diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim
Saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque
Mutatae adgnoscunt, excussaque pectore Iuno est.
680 Sed non idcirco flammae atque incendia vires
Indomitas posuere; udo sub robore vivit

685

Stuppa vomens tardum fumum, lentusque carinas
Est vapor, et toto descendit corpore pestis,
Nec vires heroum infusaque flumina prosunt.
Tum pius Aeneas umeris abscindere vestem,
Auxilioque vocare deos, et tendere palmas:
"Iuppiter omnipotens, si nondum exosus ad unum
Troianos, si quid pietas antiqua labores

Respicit humanos, da flammam evadere classi
690 Nunc, Pater, et tenues Teucrum res eripe leto.
Vel tu, quod superest, infesto fulmine morti,
Si mereor, demitte, tuaque hic obrue dextra."
Vix haec ediderat, cum effusis imbribus atra
Tempestas sine more furit, tonitruque tremescunt
695 Ardua terrarum et campi; ruit aethere toto

Turbidus imber aqua densisque nigerrimus austris; Implenturque super puppes; semusta madescunt Robora; restinctus donec vapor omnis, et omnes, Quattuor amissis, servatae a peste carinae. 700 At pater Aeneas, casu concussus acerbo, Nunc huc ingentes, nunc illuc pectore curas Mutabat versans, Siculisne resideret arvis,

Oblitus fatorum, Italasne capesseret oras.
Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas
705 Quem docuit multaque insignem reddidit arte-
Haec responsa dabat, vel quae portenderet ira
Magna deum, vel quae fatorum posceret ordo-
Isque his Aenean solatus vocibus infit:

“Nate dea, quo fata trahunt retrahuntque, sequamur; 710 Quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est. Est tibi Dardanius divinae stirpis Acestes:

Hunc cape consiliis socium et coniunge volentem;
Huic trade, amissis superant qui navibus, et quos
Pertaesum magni incepti rerumque tuarum est;
715 Longaevosque senes ac fessas aequore matres,
Et quidquid tecum invalidum metuensque pericli est,
Delige, et his habeant terris sine moenia fessi;
Urbem appellabunt permisso nomine Acestam."
Talibus incensus dictis senioris amici,

720 Tum vero in curas animo diducitur omnes.
Et Nox atra polum bigis subvecta tenebat:
Visa dehinc caelo facies delapsa parentis
Anchisae subito tales effundere voces:

"Nate, mihi vita quondam, dum vita manebat,

725 Care magis, nate, Iliacis exercite fatis,

Imperio Iovis huc venio, qui classibus ignem
Depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est.
Consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes.
Dat senior; lectos iuvenes, fortissima corda,
730 Defer in Italiam; gens dura atque aspera cultu
Debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante
Infernas accede domos, et Averna per alta

Congressus pete, nate, meos. Non me impia namque
Tartara habent tristes umbrae, sed amoena piorum

735 Concilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla

740

Nigrarum multo pecudum te sanguine ducet.

Tum genus omne tuum, et quae dentur moenia, disces.
Iamque vale; torquet medios Nox umida cursus,
Et me saevus equis Oriens adflavit anhelis."

Dixerat, et tenues fugit, ceu fumus, in auras. Aeneas, "Quo deinde ruis? quo proripis?" inquit, "Quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet?" Haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignes, Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae 745 Farre pio et plena supplex veneratur acerra.

Extemplo socios primumque arcessit Acesten,
Et Iovis imperium et cari praecepta parentis
Edocet, et quae nunc animo sententia constet.
Haud mora consiliis, nec iussa recusat Acestes.
750 Transcribunt urbi matres, populumque volentem
Deponunt, animos nil magnae laudis egentes.
Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt
Robora navigiis, aptant remosque rudentesque,
Exigui numero, sed bello vivida virtus.

755 Interea Aeneas urbem designat aratro

Sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Troiam Esse iubet. Gaudet regno Troianus Acestes, Indicitque forum et patribus dat iura vocatis. Tum vicina astris Erycino in vertice sedes 760 Fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos Ac lucus late sacer additur Anchiseo.

Iamque dies epulata novem gens omnis, et aris Factus honos; placidi straverunt aequora venti, Creber et adspirans rursus vocat Auster in altum. 765 Exoritur procurva ingens per litora fletus;

Complexi inter se noctemque diemque morantur.
Ipsae iam matres, ipsi, quibus aspera quondam
Visa maris facies et non tolerabile nomen,