Ore vomens ignis, magnâ se mole ferebat.

Adtulit et nobis aliquando optantibus ætas Auxilium, adventumque dei. Nam maxumus ul

tor,

Tergemini nece Geryonæ, fpoliisque, fuperbus,
Alcides aderat, taurosque hâc victor agebat
Ingentis; vallemque boves, amnemque, tenebant.
At furis Caci mens effera, ne quid inaufum,
Aut intentatum fcelerisve dolive fuiffet,
Quatuor a ftabulis, præftanti corpore, tauros
'Avertit, totidem formâ fuperante juvencas:
Atque hos, ne qua forent pedibus veftigia rectis,
Caudâ in fpeluncam tractos, verfisque viarum
Indiciis, raptor faxo occultabat opaco.
Quærenti nulla ad fpeluncam figna ferebant.
Interea, quum jam ftabulis faturata moveret
Amphitryoniades armenta, abitumque pararet,
Disceffu mugire boves, atque omne querelis
Inpleri nemus, et colles clamore relinqui.
Reddidit una boum vocem, vastoque sub antro
Mugiit, et Caci spem cuftodita fefellit.

Hic vero Alcidæ furiis exarferat atro

Felle dolor: rapit arma manu, nodisque gravatum
Robur; et ætherii curfu petit ardua montis.
Tum primum noftri Cacum videre trementem
Turbatumque oculi. Fugit ilicet ocior Euro,
Speluncamque petit; pedibus timor addidit alas.
Ut fefe inclufit, ruptisque inmane catenis

Dejecit faxum, ferro quod et arte paternâ
Pendebat, fultosque emuniit objice poftes,
Ecce! furens animis, aderat Tirynthius; omnem-

que

Adceffum luftrans, huc ora ferebat, et illuc,
Dentibus infrendens. Ter totum, fervidus irâ,
Luftrat Aventini montem; ter faxea tentat
Limina nequidquam; ter feffus valle refedit.
Stabat acuta filex, præcifis undique saxis,
Speluncæ dorfo infurgens, altiffima vifu;
Dirarum nidis domus opportuna volucrum:
Hanc, ut prona jugo lævum incumbebat ad am-

nem,

Dexter, in adverfum nitens, concuffit, et imis
Avolfam folvit radicibus; inde repente
Inpulit: inpulfu quo maxumus infonat æther,
Disfultant ripæ, refluitque exterritus amnis.
At fpecus, et Caci detecta adparuit ingens
Regia, et umbrofæ penitus patuere cavernæ:
Non fecus ac, fi quâ penitus vi terra dehifcens
Infernas referet fedes, et regna recludat
Pallida, dîs invisa, fuperque inmane barathrum
Cernatur, trepident inmiffo lumine Manes.
Ergo, infperatâ deprenfum in luce repente,
Inclufumque cavo faxo, atque infueta rudentem,
Defuper Alcides telis premit, omniaque arma
Advocat, et ramis vaftisque molaribus inftat.
Ille autem, neque enim fuga jam fuper ulla pericli,

Faucibus ingentem fumum, mirabile dictu!
Evomit, involvitque domum caligine cæcâ,
Profpectum eripiens oculis; glomeratque fub antro
Fumiferam noctem, conmixtis igne tenebris.
Non tulit Alcides animis, feque ipfe per ignem
Præcipiti injecit faltu, quâ plurimus undam
Fumus agit, nebulâque ingens fpecus æftuat atrâ.
Hic Cacum in tenebris, incendia vaną moventem,
Conripit, in nodum conplexus, et angit inhærens
Elifos oculos, et, ficcum fanguine, guttur.
Panditur extemplo foribus domus atra revolfis;
Abstractæque boves, abjuratæque rapinæ,
Cœlo ostenduntur; pedibusque informe cadaver
Protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo
Terribilis oculos, voltum, villofaque fætis
Pectora femiferi, atque exftinctos faucibus ignis.
Ex illo celebratus honos, lætique minores
Servavere diem; primusque Potitius auctor,
Et domus Herculei cuftos Pinaria facri
Hanc aram luco ftatuit, quæ Maxuma semper
Dicetur nobis, et erit quæ maxuma semper.
Quare agite, o juvenes! tantarum in munere lau-
dum

Cingite fronde comas, et pocula porgite dextris, Conmunemque vocate deum, et date vina volentes.

Dixerat; Herculeâ bicolor quum populus umbrâ Velavitque comas, foliisque innexa pependit;

Et facer inplevit dextram fcyphus: ocius omnes In menfam læti libant, divosque precantur.

Devexo interea propior fit Vefper Olympo; Jamque facerdotes primusque Potitius ibant, Pellibus in morem cincti, flammasque ferebant. Inftaurant epulas, et menfæ grata fecundæ Dona ferunt, cumulantque oneratis lancibus aras. Tum Salii ad cantus, incenfa altaria circum, Populeis adfunt evincti tempora ramis;

Hic juvenum chorus, ille fenum: qui carmine lau

des

Herculeas, et facta, ferunt: ut prima noverca Monftra manu, geminosque premens eliserit anguis:

Ut bello egregias idem disjecerit urbis,

Trojamque, Echaliamque: ut duros mille labores
Rege fub Euryftheo, fatis Junonis iniquæ,
Pertulerit: Tu nubigenas, invicte, bimembris,
Hylæumque, Pholumque manu, tu Crefia mactas
Prodigia, et vaftum Nemeâ fub rupe leonem:
Te Stygii tremuere lacus, te janitor Orci,
Offa fuper recubans antro femefa cruento:
Nec te ullæ facies, non terruit ipfe Typhoeus
Arduus, arma tenens: non te rationis egentem
Lernæus turbâ capitum circumstetit anguis.
Salve! vera Jovis proles, decus addite divis;
Et nos, et tua dexter adi pede facra fecundo.
Talia carminibus celebrant; fuper omnia Caci

Speluncam adjiciunt, fpirantemque ignibus ipfum :
Confonat omne nemus ftrepitu, collesque refultant.
Exin fe cuncti divinis rebus ad urbem
Perfectis referunt. Ibat rex, obfitus ævo,
Et comitem Æneam juxta, natumque, tenebat
Ingrediens, varioque viam fermone levabat.
Miratur, facilisque oculos fert omnia circum,
Eneas, capiturque locis; et fingula lætus
Exquiritque, auditque virûm monumenta prio-

rum.

Tum rex Evandrus, Romanæ conditor arcis:

Hæc nemora indigenæ Fauni, Nymphæque, tenebant,

Gensque virûm truncis, et duro robore, nata:

Quîs neque mos, neque cultus, erat; nec jungere

tauros,

Aut conponere opes norant, aut parcere parto:
Sed rami, atque, asper victu, venatus alebat,
Primus ab ætherio venit Saturnus Olympo,
Arma Jovis fugiens, et regnis exful ademtis.
Is genus indocile, ac difperfum montibus altis,
Conpofuit, legesque dedit; Latiumque vocari
Maluit, his quoniam latuiffet tutus in oris.
Aurea, quæ perhibent, illo sub rege fuerunt
Sæcula: fic placidâ populos in pace regebat.
Deterior donec paullatim, ac decolor, atas,
Et belli rabies, et amor fucceffit habendi.
Tum manus Aufonia et gentes venere Sicanæ;