Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt
Robora navigiis; aptant remosque rudentesque;
Exigui numero, sed bello vivida virtus.
Interea Æneas urbem1 designat aratro,
Sortiturque domos; hoc Ilium, et hæc loca Trojam
Esse jubet. Gaudet regno Trojanus Acestes,
Indicitque forum, et patribus dat jura vocatis.
Tum vicina astris Erycino in vertice sedes
Fundatur Veneri Idaliæ; tumuloque sacerdos,
Ac lucus latè sacer, additur Anchiseo.2
Jamque dies epulata novem gens omnis, et aris
Factus honos: placidi straverunt æquora venti,
Creber et aspirans rursus vocat Auster in altum.
Exoritur procurva ingens per litora fletus:
Complexi inter se noctemque diemque morantur.
Ipsæ jam matres, ipsi, quibus aspera quondam
Visa maris facies, et non tolerabile numen,3
Ire volunt, omnemque fugæ perferre laborem:
Quos bonus Æneas dictis solatur amicis,
Et consanguineo lacrymans commendat Acestæ.
Tres Eryci vitulos, et Tempestatibus agnam,
Cædere deinde jubet, solvique ex ordine funem.
Ipse, caput tonsæ foliis evinctus olivæ,
Stans procul in prorâ, pateram tenet, extaque salsos 775
Porricit in fluctus, ac vina liquentia fundit.
Prosequitur surgens a puppi ventus euntes:
Certatim socii feriunt mare, et æquora verrunt.
At Venus interea Neptunum, exercita curis,
Alloquitur, talesque effundit pectore questus:
"Junonis gravis ira inexsaturabile pectus
Cogunt me, Neptune, preces descendere in omnes:
Quam nec longa dies, pietas nec mitigat ulla;
Nec Jovis imperio fatisve infracta quiescit.
Non mediâ de gente Phrygum exedisse nefandis
Urbem odiis satis est, nec poenam traxe1 per omnem;
Reliquias Troja, cineres atque ossa peremptæ
Insequitur. Causas tanti sciat illa furoris.
Ipse mihi nuper Libycis, tu testis, in undis,
1 Urbem, i.e. spatium urbis.
4 traxe, by sync. for traxisse.
Quam molem subitò excierit. Maria omnia cœlo
Miscuit, Æoliis nequidquam freta procellis,
In regnis hoc ausa tuis.
Per scelus, ecce! etiam Trojanis matribus actis
Exussit fœdè puppes; et classe subegit
Amissâ socios ignotæ linquere terræ.
Quod superest, oro, liceat dare tuta per undas.
Vela tibi; liceat Laurentem attingere Tybrim;
Si concessa peto, si dant ea monia Parcæ."
Tum Saturnius hæc domitor maris edidit alti :
"Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis,
Unde genus ducis. Merui quoque: sæpe furores
Compressi, et rabiem tantam cœlique marisque.
Nec minor in terris, Xanthum Simoëntaque testor,
Æneæ mihi cura tui. Quum Troïa Achilles
Exanimata sequens impingeret agmina muris,
Millia multa daret leto, gemerentque repleti
Amnes, nec reperire viam, atque evolvere posset
In mare se Xanthus; Pelidæ tunc ego forti
Congressum Ænean, nec Dîs nec viribus æquis,
Nube cavâ rapui: cuperem quum vertere ab imo,
Structa meis manibus, perjuræ mœnia Trojë.
Unus erit tantùm, amissum quem gurgite quæret;
Unum pro multis dabitur caput."
Nunc quoque mens eadem perstat mihi: pelle timorem ; Tutus, quos optas, portus accedet Averni.
His ubi læta Deæ permulsit pectora dictis,
Jungit equos auro genitor, spumantiaque addit
Frena feris, manibusque omnes effundit habenas.
Coeruleo per summa levis volat æquora curru.
Subsidunt undæ, tumidumque sub axe tonanti
Sternitur æquor aquis: fugiuntque ex æthere nimbi.
Tum variæ comitum 2 facies: immania cete,
Et senior Glauci chorus, Inoüsque Palæmon,
Tritonesque citi, Phorcique exercitus omnis.
Læva tenent Thetis, et Melite, Panopeaque virgo,
Nesæe, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque.
Hic patris Æneæ suspensam blanda vicissim
Gaudia pertentant mentem: jubet ociùs omnes
1 Unus, i. e. Palinurus. 2 comitum, i.e. maris numinum.
Attolli malos, intendi brachia velis.
Unà omnes fecere pedem ;1 pariterque sinistros,
Nunc dextros solvêre sinus; unà ardua torquent
Cornua, detorquentque: ferunt sua flamina classem.
Princeps ante omnes densum Palinurus agebat
Agmen: ad hunc alii cursum contendere jussi.
Jamque ferè mediam cœli Nox humida metam
Contigerat; placidâ laxârant membra quiete,
Sub remis fusi per dura sedilia, nautæ :
Quum levis ætheriis delapsus Somnus ab astris
Aëra dimovit tenebrosum, et dispulit umbras,
Te, Palinure, petens, tibi somnia tristia portans
Insonti; puppique Deus consedit in alta,
Phorbanti similis, funditque has ore loquelas :
"Iaside Palinure, ferunt ipsa æquora classem;
Equatæ spirant auræ: datur hora quieti ;
Pone caput, fessosque oculos furare labori.
Ipse ego paulisper pro te tua munera inibo."
Cui vix attollens Palinurus lumina fatur:
"Mene salis placidi vultum fluctusque quietos
Ignorare jubes? mene huic confidere monstro?
Enean credam quid enim fallacibus Austris,
Et cœli toties deceptus fraude sereni ?"
Talia dicta dabat, clavumque, affixus et hærens,
Nunquam amittebat, oculosque sub astra tenebat.2
Ecce! Deus ramum Lethæo rore madentem,
Vique soporatum Stygiâ, super utraque quassat
Tempora; cunctantique natantia lumina solvit.
Vix primos inopina quies laxaverat artus,
Et, super incumbens, cum puppis parte revulsâ,
Cumque gubernaclo, liquidas projecit in undas
Præcipitem, ac socios nequidquam sæpe vocantem.
Ipse volans tenues se sustulit ales ad auras.
Currit iter tutum non secius æquore classis,
Promissisque patris Neptuni interrita fertur.
Jamque adeò scopulos Sirenum advecta subibat,
Difficiles quondam, multorumque ossibus albos;
Tum rauca assiduo longè sale saxa sonabant:
1 Fecere pedem, i. e. extenderunt funes veli. 2 sub astra tenebat,
i.e. in astra intendebat.
Quum pater amisso fluitantem errare magistro
Sensit, et ipse ratem nocturnis rexit in undis,
Multa gemens, casuque animum concussus amici:
"O nimiùm cœlo et pelago confise sereno,
Nudus in ignotâ, Palinure, jacebis arenâ !”
Eneas resorts to the cave of the Sibyl, who consents to accompany him to Tartarus, where she explains to him the various objects he beholds, and at length conducts him to Anchises, by whom he is forewarned of the glory destined for his posterity.
Sic fatur lacrymans, classique immittit habenas;
Et tandem Euboïcis Cumarum1 allabitur oris.
Obvertunt pelago proras: tum dente tenaci
Ancora fundabat naves, et litora curvæ
Prætexunt puppes; juvenum manus emicat ardens
Litus in Hesperium; quærit pars semina flammæ,
Abstrusa in venis silicis; pars densa ferarum
Tecta rapit, sylvas, inventaque flumina monstrat.
At pius Æneas arces, quibus altus Apollo
Præsidet, horrendæque procul secreta Sibyllæ,
Antrum immane, petit: magnum cui mentem, animumque,
Delius inspirat vates, aperitque futura.
Jam subeunt Trivia lucos, atque aurea tecta.
Dædalus, ut fama est, fugiens Minoïa regna,
Præpetibus pennis ausus se credere cœlo,
Insuetum per iter gelidas enavit ad Arctos,
Chalcidicâque levis tandem superastitit arce.
Redditus his primùm terris, tibi, Phoebe, sacravit
Remigium alarum, posuitque immania templa.
Teucros vocat alta in templa sacerdos. Excisum Euboïcæ latus ingens rupis in antrum: Quò lati ducunt aditus centum, ostia centum; Unde ruunt totidem voces, responsa Sibyllæ.
1 Euboïcis, Cuma being founded by Euboean colonists.
Ventum erat ad limen, quum virgo, "Poscere fata1
Tempus," ait: "Deus, ecce! Deus." Cui, talia fanti
Ante fores, subitò non vultus, non color unus,
Non comptæ mansere comæ; sed pectus anhelum,
Et rabie fera corda tument; majorque videri,
Nec mortale sonans; afflata est numine quando
Jam propiore Dei. "Cessas in vota precesque,
Tros," ait, "Enea? cessas? neque enim ante dehiscent
Attonitæ magna ora domûs." Et, talia fata,
Conticuit. Gelidus Teucris per dura cucurrit
Ossa tremor, funditque preces rex pectore ab imo:
"Phoebe, graves Troja semper miserate labores,
Dardana qui Paridis dirêxti2 tela manusque
Corpus in acidæ; magnas obeuntia terras
Tot maria intravi, duce te, penitusque repôstas
Massylûm gentes, prætentaque Syrtibus arva;
Jam tandem Italiæ fugientis prendimus oras.
Hac Trojana tenus3 fuerit Fortuna secuta.
Vos quoque Pergameæ jam fas est parcere genti,
Dique Deæque omnes, quibus obstitit Ilium, et ingens
Gloria Dardaniæ. Tuque, o sanctissima vates!
Præscia venturi, da, (non indebita
Regna meis fatis) Latio considere Teucros,
Errantesque Deos, agitataque numina Troja.
Tum Phobo et Trivia solido de marmore templum
Instituam, festosque dies de nomine1 Phoebi.
Te quoque magna manent regnis penetralia nostris :
Hic ego namque tuas sortes, arcanaque fata
Dicta meæ genti, ponam, lectosque sacrabo,
Alma, viros. Foliis tantùm ne carmina manda,
Ne turbata volent, rapidis ludibria ventis:
Ipsa canas, oro." Finem dedit ore loquendi.
At, Phœbi nondum patiens, immanis in antro
Bacchatur vates, magnum si pectore possit
Excussisse Deum: tanto magis ille fatigat
Os rabidum, fera corda domans, fingitque premendo.
Ostia jamque domûs patuere ingentia centum
Sponte suâ, vatisque ferunt responsa per auras:
Fata oracula. 2 dirêxti, by sync., for direxisti.
tenus, by tmesis, for Hactenus. 4 de nomine in honorem.
|