te precor, Alcide, coeptis ingentibus adsis.
cernat semineci sibi me rapere arma cruenta
victoremque ferant morientia lumina Turni.'
audiit Alcides iuvenem magnumque sub imo
corde premit gemitum lacrimasque effundit inanis. . .
tum genitor natum dictis adfatur amicis:

'stat sua cuique dies, breve et inreparabile tempus
omnibus est vitae; sed famam extendere factis,
hoc virtutis opus. Troiae sub moenibus altis
tot gnati cecidere deum, quin occidit una
Sarpedon, mea progenies. etiam sua Turnum
fata vocant metasque dati pervenit ad aevi.'
sic ait atque oculos Rutulorum reicit arvis.

At Pallas magnis emittit viribus hastam
vaginaque cava fulgentem diripit ensem.
illa volans, umeri surgunt qua tegmina summa,
incidit atque viam clipei molita per oras
tandem etiam magno strinxit de corpore Turni.
hic Turnus ferro praefixum robur acuto
in Pallanta diu librans iacit atque ita fatur:
aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum.'
dixerat, at clipeum, tot ferri terga, tot aeris,
quem pellis totiens obeat circumdata tauri,
vibranti cuspis medium transverberat ictu
loricaeque moras et pectus perforat ingens.
ille rapit calidum frustra de volnere telum:

una eademque via sanguis animusque sequuntur. corruit in volnus (sonitum super arma dedere) et terram hostilem moriens petit ore cruento.

465

470

475

480

485

quem Turnus super adsistens:

'Arcades, haec' inquit 'memores mea dicta referte

Euandro: qualem meruit, Pallanta remitto.

quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est,

largior. haud illi stabunt Aeneia parvo

hospitia.' et laevo pressit pede talia fatus

exanimem rapiens immania pondera baltei

impressumque nefas: una sub nocte iugali

caesa manus iuvenum foede thalamique cruenti,

475 secl. Rbb.

deripit R Ribb. 477 est molita M se Madv. 43. 483 quom 'nonnulli' Pier. cum Rbсл 485 ante ingens dist. M; cf. Serv. 486 pectore Rb1 Ribb. 490 sic ore profatur explet v. R

490

495

478 tinxit

Serv. pl.

corpore y1

quae Clonus Eurytides multo caelaverat auro; quo nunc Turnus ovat spolio gaudetque potitus.

Nescia mens hominum fati sortisque futurae et servare modum rebus sublata secundis ! Turno tempus erit, magno cum optaverit emptum intactum Pallanta et cum spolia ista diemque oderit. at socii multo gemitu lacrimisque impositum scuto referunt Pallanta frequentes. o dolor atque decus magnum rediture parenti!

haec te prima dies bello dedit, haec eadem aufert, cum tamen ingentis Rutulorum linquis acervos.

Nec iam fama mali tanti, sed certior auctor advolat Aeneae: tenui discrimine leti esse suos, tempus versis succurrere Teucris. proxima quaeque metit gladio latumque per agmen ardens limitem agit ferro, te, Turne, superbum caede nova quaerens. Pallas, Euander, in ipsis omnia sunt oculis, mensae, quas advena primas tunc adiit, dextraeque datae. Sulmone creatos quattuor hic iuvenes, totidem, quos educat Ufens, viventis rapit, inferias quos immolet umbris captivoque rogi perfundat sanguine flammas.

Inde Mago procul infensam contenderat hastam.

500

505

510

515

520

ille astu subit, at tremibunda supervolat hasta, et genua amplectens effatur talia supplex:

'per patrios manis et spes surgentis Iuli

te precor, hanc animam serves gnatoque patrique.

525

est domus alta, iacent penitus defossa talenta
caelati argenti, sunt auri pondera facti
infectique mihi. non hic victoria Teucrum
vertitur aut anima una dabit discrimina tanta.'
dixerat. Aeneas contra cui talia reddit:

'argenti atque auri memoras quae multa talenta,
gnatis parce tuis. belli commercia Turnus
sustulit ista prior iam tum Pallante perempto.
hoc patris Anchisae manes, hoc sentit Iulus.'
sic fatus galeam laeva tenet atque reflexa
cervice orantis capulo tenus applicat ensem.

530

535

507/9 sociis trib. 'alii' ap. Serv. 512 versis tempus Py Ribb.

521 infestam PRy1 522 at] ac M3y2b Ribb.

en M1

(= VI 364) g 526 deposta Kl. 1879, 25. 533 illa M perempto damn. Peerlk.

536 oranti P1b Ribb.

524 et] per

iam ..

nec procul Haemonides, Phoebi Triviaeque sacerdos,
infula cui sacra redimibat tempora vitta,
totus conlucens veste atque insignibus albis.
quem congressus agit campo lapsumque superstans
immolat ingentique umbra tegit, arma Serestus
lecta refert umeris, tibi, rex Gradive, tropaeum.

Instaurant acies Volcani stirpe creatus
Caeculus et veniens Marsorum montibus Umbro.
Dardanides contra furit. Anxuris ense sinistram
et totum clipei ferro deiecerat orbem
(dixerat ille aliquid magnum vimque adfore verbo
crediderat caeloque animum fortasse ferebat
canitiemque sibi et longos promiserat annos):
Tarquitus exsultans contra fulgentibus armis,
silvicolae Fauno Dryope quem nympha crearat,
obvius ardenti sese obtulit. ille reducta
loricam clipeique ingens onus impedit hasta;
tum caput orantis nequiquam et multa parantis
dicere deturbat terrae truncumque tepentem
provolvens super haec inimico pectore fatur:
istic nunc, metuende, iace! non te optima mater
condet humi patrioque onerabit membra sepulcro:
alitibus linquere feris aut gurgite mersum
unda feret piscesque impasti volnera lambent.'

Protinus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni, persequitur fortemque Numam fulvumque Camertem, magnanimo Volcente satum, ditissimus agri qui fuit Ausonidum et tacitis regnavit Amyclis. Aegaeon qualis, centum cui bracchia dicunt centenasque manus, quinquaginta oribus ignem pectoribusque arsisse, Iovis cum fulmina contra tot paribus streperet clipeis, tot stringeret enses, sic toto Aeneas desaevit in aequore victor, ut semel intepuit mucro. quin ecce Niphaei quadriiugis in equos adversaque pectora tendit. atque illi longe gradientem et dira frementem ut videre, metu versi retroque ruentes

a... s Pi

540

545

550

555

560

565

570

armis P2 ut cet. libri. 546 tortum Wgn. ferro] 1879, 564. 557 isti c1 Ribb. 559 ferisque post C. F. Heinrich 564 Latiis Kl. 1879, 26.

539 albis Probus ap. Serv. 543 instaurat M1 545 ecce M. Axt. terrae Kl. 1869, 12 et Jasper ZGW. 558 humo M2 patriove 1. pr. M coni. Linker ap. Güthl. 1886, 12.

effunduntque ducem rapiuntque ad litora currus.
Interea biiugis infert se Lucagus albis

in medios fraterque Liger; sed frater habenis
flectit equos, strictum rotat acer Lucagus ensem.
haud tulit Aeneas tanto fervore furentis;
inruit adversaque ingens apparuit hasta.
cui Liger:

'non Diomedis equos nec currum cernis Achilli
aut Phrygiae campos; nunc belli finis et aevi
his dabitur terris. vesano talia late

dicta volant Ligeri. sed non et Troius heros

575

580

dicta parat contra; iaculum nam torquet in hostem.
Lucagus ut pronus pendens in verbera telo
admonuit biiugos, proiecto dum pede laevo
aptat se pugnae, subit oras hasta per imas
fulgentis clipei, tum laevum perforat inguen;
excussus curru moribundus volvitur arvis.
quem pius Aeneas dictis adfatur amaris:
'Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum
prodidit aut vanae vertere ex hostibus umbrae;
ipse rotis saliens iuga deseris.' haec ita fatus
arripuit biiugos. frater tendebat inertis
infelix palmas curru delapsus eodem:

'per te, per qui te talem genuere parentes,

vir Troiane, sine hanc animam et miserere precantis!' pluribus oranti Aeneas: 'haud talia dudum

dicta dabas. morere et fratrem ne desere frater.'

Talia per campos edebat funera ductor

tum, latebras animae, pectus mucrone recludit.

Dardanius torrentis aquae vel turbinis atri

more furens: tandem erumpunt et castra relinquunt Ascanius puer et nequiquam obsessa iuventus.

Iunonem interea compellat Iuppiter ultro:

o germana mihi atque eadem gratissima coniunx,
ut rebare, Venus (nec te sententia fallit)
Troianas sustentat opes, non vivida bello
dextra viris animusque ferox patiensque pericli.'
cui Iuno submissa: quid, o pulcherrime coniunx,
sollicitas aegram et tua tristia iussa timentem?

575 bigis Py1

585 contra ... hostem suspecta Wagnero. hostes P2yc hostis P1Rπ1 588 aplet Py1 Ribb. 601 pectus] penitus J. Fr. Jacob Lucil. Aetn. 139.

385

590

595

600

605

610

595 inermis Ply2 612 dicta 1. pr. M

si mihi, quae quondam fuerat quamque esse decebat,
vis in amore foret, non hoc mihi namque negares
omnipotens, quin et pugnae subducere Turnum
et Dauno possem incolumem servare parenti.
nunc pereat Teucrisque pio det sanguine poenas.
ille tamen nostra deducit origine nomen
Pilumnusque illi quartus pater, et tua larga
saepe manu multisque oneravit limina donis.'
cui rex aetherii breviter sic fatur Olympi:
'si mora praesentis leti tempusque caduco
oratur iuveni meque hoc ita ponere sentis,
tolle fuga Turnum atque instantibus eripe fatis.
hactenus indulsisse vacat. sin altior istis
sub precibus venia ulla latet totumque moveri
mutarive putas bellum, spes pascis inanis.'

et luno adlacrimans: 'quid, si, quae voce gravaris,
mente dares atque haec Turno rata vita maneret?
nunc manet insontem gravis exitus, aut ego veri
vana feror. quod ut o potius formidine falsa
ludar et in melius tua, qui potes, orsa reflectas!'

Haec ubi dicta dedit, caelo se protinus alto
misit agens hiemem nimbo succincta per auras
Iliacamque aciem et Laurentia castra petivit.
tum dea nube cava tenuem sine viribus umbram
in faciem Aeneae (visu mirabile monstrum)
Dardaniis ornat telis clipeumque iubasque
divini adsimulat capitis, dat inania verba,

dat sine mente sonum gressusque effingit euntis,
morte obita qualis fama est volitare figuras
aut quae sopitos deludunt somnia sensus.
at primas laeta ante acies exsultat imago
inritatque virum telis et voce lacessit.

615

620

625

630

635

610

instat cui Turnus stridentemque eminus hastam
conicit, illa dato vertit vestigia tergo.
tum vero Aenean aversum ut cedere Turnus

645

credidit atque animo spem turbidus hausit inanem:
'quo fugis, Aenea? thalamos ne desere pactos!
hac dabitur dextra tellus quaesita per undas.'
talia vociferans sequitur strictumque coruscat

620 ornavit Schrad. Em. 151. 621 fatus M2Ry2a2bл Lad. 636 dea] de Kern Pr. Schweinfurt 1881, 39. 640 gressumque M

650