in medio chlamyde et pictis conspectus in armis,
qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda,
quem Venus ante alios astrorum diligit ignis,
extulit os sacrum caelo tenebrasque resolvit.
stant pavidae in muris matres oculisque sequuntur
pulveream nubem et fulgentis aere catervas.
olli per dumos, qua proxima meta viarum,
armati tendunt; it clamor et agmine facto
quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum.
est ingens gelidum lucus prope Caeritis amnem,
religione patrum late sacer; undique colles
inclusere cavi et nigra nemus abiete cingunt;
Silvano fama est veteres sacrasse Pelasgos,
arvorum pecorisque deo, lucumque diemque,
qui primi finis aliquando habuere Latinos:

haud procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta tenebant
castra locis, celsoque omnis de colle videri
iam poterat legio et latis tendebat in arvis.
huc pater Aeneas et bello lecta iuventus
succedunt fessique et equos et corpora curant.

At Venus aetherios inter dea candida nimbos
dona ferens aderat natumque in valle reducta
ut procul egelido secretum flumine vidit,
talibus adfata est dictis seque obtulit ultro:
'en perfecta mei promissa coniugis arte

munera, ne mox aut Laurentis, nate, superbos

aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.
dixit et amplexus nati Cytherea petivit,
arma sub adversa posuit radiantia quercu.
ille deae donis et tanto laetus honore

590

595

600

65

6:0

615

expleri nequit atque oculos per singula volvit
miraturque interque manus et bracchia versat
terribilem cristis galeam flammasque vomentem
fatiferumque ensem, loricam ex aere rigentem,
sanguineam, ingentem, qualis cum caerula nubes
solis inardescit radiis longeque refulget;
tum levis ocreas electro auroque recocto
hastamque et clipei non enarrabile textum.

Illic res Italas Romanorumque triumphos, haud vatum ignarus venturique inscius aevi,

610 et gelido M2PRyb1 620 minantem Py1 Ribb.

620

625

627 fatum

fecerat Ignipotens, illic genus omne futurae
stirpis ab Ascanio pugnataque in ordine bella.
fecerat et viridi fetam Mavortis in antro
procubuisse lupam, geminos huic ubera circum
ludere pendentis pueros et lambere matrem
impavidos, illam tereti cervice reflexam
mulcere alternos et corpora fingere lingua.

nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas
consessu caveae magnis circensibus actis
addiderat subitoque novum consurgere bellum
Romulidis Tatioque seni Curibusque severis.
post idem inter se posito certamine reges
armati Iovis ante aram paterasque tenentes
stabant et caesa iungebant foedera porca.

haud procul inde citae Mettum in diversa quadrigae
distulerant (at tu dictis, Albane, maneres!)

raptabatque viri mendacis viscera Tullus

per silvam et sparsi rorabant sanguine vepres.

Nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat accipere ingentique urbem obsidione premebat; Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant. illum indignanti similem similemque minanti aspiceres, pontem auderet quia vellere Cocles et fluvium vinclis innaret Cloelia ruptis. in summo custos Tarpeiae Manlius arcis stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat, Romuleoque recens horrebat regia culmo. atque hic auratis volitans argenteus anser porticibus Gallos in limine adesse canebat; Galli per dumos aderant arcemque tenebant defensi tenebris et dono noctis opacae: aurea caesaries ollis atque aurea vestis, virgatis lucent sagulis, tum lactea colla auro innectuntur, duo quisque Alpina coruscant gaesa manu scutis protecti corpora longis. hic exsultantis Salios nudosque Lupercos lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo

vel fati x 'quidam ap. Serv. pl. v. damnant. prop. Wagn.

642 medium M1 somnis Peerlk. post 638 Hertzb.

630

635

640

645

650

655

660

629 pugnandaque 630 et] en mavult Ribb. 633 reflexa M2PRya1b Ribb. Metium M2? Mettum M3 cet. libri, Serv. 652 in654 post 641 sec. ed. Parm. pos. Peerlk. Lad. Ribb.;

extuderat, castae ducebant sacra per urbem pilentis matres in mollibus.

hinc procul addit

Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis,
et scelerum poenas et te, Catilina, minaci
pendentem scopulo furiarumque ora trementem
secretosque pios, his dantem iura Catonem.

Haec inter tumidi late maris ibat imago
aurea, sed fluctu spumabant caerula cano,
et circum argento clari delphines in orbem
aequora verrebant caudis aestumque secabant.
in medio classis aeratas, Actia bella,
cernere erat, totumque instructo Marte videres
fervere Leucaten auroque effulgere fluctus.
hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta vomunt patriumque aperitur vertice sidus;
parte alia ventis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora navali fulgent rostrata corona.

hinc ope barbarica variisque Antonius armis,
victor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum virisque Orientis et ultima secum
Bactra vehit, sequiturque (nefas!) Aegyptia coniunx.
una omnes ruere ac totum spumare reductis
convolsum remis rostrisque tridentibus aequor.
alta petunt; pelago credas innare revolsas
Cycladas aut montis concurrere montibus altos:
tanta mole viri turritis puppibus instant.
stuppea flamma manu telisque volatile ferrum
spargitur, arva nova Neptunia caede rubescunt.
regina in mediis patrio vocat agmina sistro
necdum etiam geminos a tergo respicit anguis;
omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
tela tenent. saevit medio in certamine Mavors
caelatus ferro tristesque ex aethere Dirae,
et scissa gaudens vadit Discordia palla,

666 hinc.. Catonem 670 cum Peerlk. secl. Gofsr.
685 Phariisque Heins. 694 telique R? Lad. tellisque M

670 hic Lad.

698 nige

numque M1 inde Niligenumque Lachm. Lucr. 292. amnigenumque Hoffm. ZöG. 1853, 887.

iam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
ctius haec cernens arcum intendebat Apollo
super: omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
nnis Arabs, omnes vertebant terga Sabaei.
sa videbatur ventis regina vocatis

ela dare et laxos iam iamque immittere funis:
lam inter caedes pallentem morte futura
cerat Ignipotens undis et lapyge ferri,
ontra autem magno maerentem corpore Nilum
andentemque sinus et tota veste vocantem
aeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
t Caesar triplici invectus Romana triumpho
oenia dis Italis votum immortale sacrabat,
axima ter centum totam delubra per urbem.
etitia ludisque viae plausuque fremebant;

mnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
nte aras terram caesi stravere iuvenci.
ose sedens niveo candentis limine Phoebi
ona recognoscit populorum aptatque superbis
ostibus; incedunt victae longo ordine gentes
uam variae linguis habitu tam vestis et armis :
ic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
ic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos
nxerat, Euphrates ibat iam mollior undis,
xtremique hominum Morini Rhenusque bicornis,
domitique Dahae et pontem indignatus Araxes.
Talia per clipeum Volcani, dona parentis,
iratur rerumque ignarus imagine gaudet
tollens umero famamque et fata nepotum.

704 tendebat Py Rbb. eerlk. 724 hinc Pyb tum v. notant critici' ap.

705

710

715

720

725

730

719 ante aras] ardentes postpos. dist. 725 hinc Pybc 721 facta a'c Serv. pl. Serv. pl., secl. Bros.

IX.

- 24

Turnus absentis Aeneae copias aggredi Iunonis iussu parans, quod Troiani castris navalibus se continent, naves exurere conatur, 76 quae tamen ad voluntatem Cybelae in nymphas conversae aufugiunt. 122 portento non fractus ille omnes aditus firmis occupat praesidiis. 175

Castra obsidentur, nuntii mittuntur frustra: oppugnatio fit acerrima.

Noctu Nisus cum Euryalo rationem communicat rei bene gerendae; 223 quam ubi statione relicta ad consilium principum rettulerunt, 245 laudibus solaciis praemiis affecti ad quaerendum Aeneam abeunt. 313 E. per castra Rutulorum multos hostes occidunt vino somnoque gravatos, 366 sed cum spoliis profecti subito equitibus hostium obviam fiunt: 394 Euryalus fuga interclusa perfoditur itemque Nisus amici mortem ultus. 449 caedem suorum mane queruntur Rutuli summa ira exacerbati, 472 suorum Troiani praecipueque Euryali filii unici mater vidua. 502 Iam in ipsa castra fit impetus testudine scala, ferro ignique; maxime nocet Turnus et incendio turris et occidione adversariorum. 589 contra superbientis maledictis Numani nece excellit Ascanius tiro, 637 cuius virtutem ab Apolline laudatam admirati socii confirmantur. 671 Pandarus et Bitias aperta castrorum porta hostes lacessunt: 690 ingrediens Turnus hunc necat, ingressus inclususque illum ac multos, 777 dum multitudini hostium a ducibus confirmatorum cedere cogitur: 800 in armis gravibus Tiberi se committit incolumisque ad suos pervenit.

524

Atque ea diversa penitus dum parte geruntur, Irim de caelo misit Saturnia Iuno

audacem ad Turnum. luco tum forte parentis
Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.

ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:
"Turne, quod optanti divom promittere nemo
auderet, volvenda dies, en, attulit ultro.
Aeneas urbe et sociis et classe relicta
sceptra Palatini sedemque petit Euandri;
nec satis, extremas Corythi penetravit ad urbes
Lydorumque manum, collectos armat agrestis.

9 petivit R2b2cmл 11 manus P(y1?) x collectosque cod. Parrhas. et Lad.

5

10

et collectos y1a2cx