Nec minus Aeneas casu concussus iniquo
prosequitur lacrimis longe et miseratur euntem.
Inde datum molitur iter. Jamque arva tenebant
ultima, quae bello clari secreta frequentant.
Hic illi occurrit Tydeus, hic inclutus armis
Parthenopaeus et Adrasti pallentis imago;
hic multum fleti ad superos belloque caduci
Dardanidae; quos ille omnis longo ordine cernens
ingemuit, Glaucumque Medontaque Thersilochumque,
tris Antenoridas, Cererique sacrum Polyboeten.
Idaeumque etiam currus, etiam arma tenentem.
Circumstant animae dextra laevaque frequentes.
Nec vidisse semel satis est; juvat usque morari
et conferre gradum et veniendi discere causas.
At Danaum proceres Agamemnoniaeque phalanges,
ut videre virum fulgentiaque arma per umbras,
ingenti trepidare metu; pars vertere terga,
ceu quondam petiere rates, pars tollere vocem
exiguam; inceptus clamor frustratur hiantis.
Atque hic Priamiden laniatum corpore toto Deiphobum videt et lacerum crudeliter ora, ora manusque ambas populataque tempora raptis auribus et truncas inhonesto volnere naris.
Vix adeo agnovit pavitantem ac dira tegentem supplicia et notis compellat vocibus ultro:
Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Teucri, quis tam crudelis optavit sumere poenas?
Cui tantum de te licuit? Mihi fama suprema nocte tulit fessum vasta te caede Pelasgum procubuisse super confusae stragis acervum. Tunc egomet tumulum Rhoeteo litore inanem constitui et magna Manis ter voce vocavi.
Nomen et arma locum servant; te, amice, nequivi
conspicere et patria decedens ponere terra.'
Ad quae Priamides: 'Nihil o tibi, amice, relictum;
omnia Deiphobo solvisti et funeris umbris.
Sed me fata mea et scelus exitiale Lacaenae
his mersere malis; illa haec monumenta reliquit.
Namque, ut supremam falsa inter gaudia noctem
egerimus, nosti; et nimium meminisse necesse est.
Cum fatalis equus (saltu super ardua yenit Sca
Pergama et armatum peditem gravis attulit alvo,
illa chorum simulans euhantis orgia, circum pace
ducebat Phrygias; flammam media ipsa tenebat
ingentem et summa Danaos ex arce vocabat.
Tum me confectum curis somnoque gravatum
infelix habuit thalamus, pressitque jacentem
dulcis et alta quies placidaeque simillima morti.
Egregia interea conjunx arma omnia tectis.
emovet et fidum capiti subduxerat ensem;
intra tecta vocat Menelaum et limina pandit,
scilicet id magnum sperans fore munus amanti
et famam exstingui veterum sic posse malorum.
Quid moror? Irrumpunt thalamo; comes additur una
hortator scelerum Aeolides. Di, talia Grais
instaurate, pio si poenas ore reposco.
Sed te qui vivum casus, age fare vicissim,
attulerint. Pelagine venis erroribus actus
an monitu divum? An quae te fortuna fatigat,
ut tristis sine sole domos, loca turbida, adires?'
Hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis
jam medium aetherio cursu trajecerat axem.
Et fors omne datum traherent per talia tempus;
sed comes admonuit breviterque affata Sibylla est:
'Nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas.
Hic locus est, partis ubi se via findit in ambas;
dextera quae Ditis magni sub moenia tendit,
hac iter Elysium nobis; at laeva malorum
exercet poenas et ad impia Tartara mittit.'
Deiphobus contra: 'Ne saevi, magna sacerdos;
discedam, explebo numerum reddarque tenebris.
I decus, i, nostrum; melioribus utere fatis.'
Tantum effatus et in verbo vestigia torsit.
Respicit Aeneas subito et sub rupe sinistra
moenia lata videt triplici circumdata muro,
quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis,
Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa.
Porta adversa ingens solidoque adamante columnae,
vis ut nulla virum, non ipsi exscindere ferro
caelicolae valeant; stat ferrea turris ad auras,
Tisiphoneque sedens palla succincta cruenta
vestibulum exsomnis servat noctesque diesque.
Hinc exaudiri gemitus, et saeva sonare
verbera, tum stridor ferri tractaeque catenae.
Constitit Aeneas strepituque exterritus haesit.
'Quae scelerum facies? O virgo, effare, quibusve
urgentur poenis? Quis tantus plangor ad auras?'
Tum vates sic orsa loqui: 'Dux inclute Teucrum,
nulli fas casto sceleratum insistere limen;
sed me, cum lucis Hecate praefecit Avernis,
ipsa deum poenas docuit perque omnia duxit.
Gnosius haec Rhadamanthus habet durissima regna
castigatque auditque dolos subigitque fateri,
quae quis apud superos furto laetatus inani
distulit in seram commissa piacula mortem.
Continuo sontis ultrix accincta flagello
Tisiphone quatit insultans torvosque sinistra intentans anguis vocat agmina saeva sororum. Tum demum horrisono stridentes cardine sacrae panduntur portae. Cernis, custodia qualis vestibulo sedeat, facies quae limina servet? Quinquaginta atris immanis hiatibus hydra
saevior intus habet sedem. Tum Tartarus ipse
bis patet in praeceps tantum tenditque sub umbras,
quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum.
Hic genus antiquum Terrae, Titania pubes, fulmine dejecti fundo volvuntur in imo.
Hic et Aloidas geminos immania vidi
corpora, qui manibus magnum rescindere caelum
aggressi superisque Jovem detrudere regnis.
Vidi et crudelis dantem Salmonea poenas,
dum flammas Jovis et sonitus imitatur Olympi.
Quattuor hic invectus equis et lampada quassans
per Grajum populos mediaeque per Elidis urbem
ibat ovans divumque sibi poscebat honorem,
demens, qui nimbos et non imitabile fulmen.
aere et cornipedum pulsu simularet equorum ;
at pater omnipotens densa inter nubila telum
contorsit, non ille faces nec fumea taedis
lumina, praecipitemque immani turbine adegit.
Nec non et Tityon, Terrae omniparentis alumnum,
cernere erat; per tota novem cui jugera corpus
porrigitur, rostroque immanis voltur obunco
immortale jecur tondens fecundaque poenis
viscera rimaturque epulis habitatque sub alto
pectore, nec fibris requies datur ulla renatis.
Quid memorem Lapithas, Ixiona Pirithoumque,
quos super atra silex jam jam lapsura cadentique
imminet assimilis? Lucent genialibus altis
aurea fulcra toris, epulaeque ante ora paratae
regifico luxu; Furiarum maxima juxta
accubat et manibus prohibet contingere mensas
exsurgitque facem attollens atque intonat ore.
Hic, quibus invisi fratres, dum vita manebat,
pulsatusve parens et fraus innexa clienti,
aut qui divitiis soli incubuere repertis
nec partem posuere suis, quae maxima turba est,
quique ob adulterium caesi, quique arma secuti
impia nec veriti dominorum fallere dextras,
inclusi poenam exspectant. Ne quaere doceri,
quam poenam, aut quae forma viros fortunave mersit. 615
Saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarum
districti pendent; sedet aeternumque sedebit
infelix Theseus, Phlegyasque miserrimus omnis
admonet et magna testatur voce per umbras:
"Discite justitiam moniti et non temnere divos."
Vendidit hic auro patriam dominumque potentem
imposuit, fixit leges pretio atque refixit;
hic thalamum invasit natae vetitosque hymenaeos;
ausi omnes immane nefas ausoque potiti.
Non, mihi si linguae centum sint oraque centum,
ferrea vox, omnis scelerum comprendere formas,
omnia poenarum percurrere nomina possim.'
Haec ubi dicta dedit Phoebi longaeva sacerdos, 'Sed jam age, carpe viam et susceptum perfice munus; acceleremus,' ait; 'Cyclopum educta caminis moenia conspicio atque adverso fornice portas, haec ubi nos praecepta jubent deponere dona.' Dixerat et pariter gressi per opaca viarum
corripiunt spatium medium foribusque propinquant.
|