640 650 sacra Iovi Stygio, quae rite incepta paravi, perficere est animus, finemque inponere curis, Dardaniique rogum capitis permittere flammae.' sic ait. illa gradum studio celerabat anili. at trepida et coeptis inmanibus effera Dido, sanguineam volvens aciem, maculisque trementes interfusa genas, et pallida morte futura, interiora domus inrumpit limina, et altos conscendit furibunda rogos, ensemque recludit Dardanium, non hos quaesitum munus in usus. hic postquam Iliacas vestes notumque cubile conspexit, paulum lacrimis et mente morata, incubuitque toro, dixitque novissima verba: dulces exuviae, dum fata deusque sinebat, accipite hanc animam, meque his exsolvite curis. vixi, et, quem dederat cursum fortuna, peregi; et nunc magna mei sub terras ibit imago. urbem praeclaram statui; mea moenia vidi; ulta virum, poenas inimico a fratre recepi : felix, heu nimium felix, si litora tantum numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae!' dixit: et os inpressa toro, moriemur inultae, sed moriamur,' ait. 'sic, sic iuvat ire sub umbras. 660 hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto Dardanus, et nostrae secum ferat omina mortis.' dixerat; atque illam media inter talia ferro collapsam aspiciunt comites, ensemque cruore spumantem, sparsasque manus. it clamor ad alta atria; concussam bacchatur fama per urbem. lamentis gemituque et femineo ululatu tecta fremunt; resonat magnis plangoribus aether. non aliter quam si inmissis ruat hostibus omnis Carthago, aut antiqua Tyros, flammaeque furentes 670 culmina perque hominum volvantur perque deorum. audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu unguibus ora soror foedans et pectora pugnis 641 celebrabat. anilem. 651 sinebant. N 178 P. VERGILI MARONIS AENEIDOS LIB. IV per medios ruit, ac morientem nomine clamat: 'hoc illud, germana, fuit? me fraude petebas? hoc rogus iste mihi, hoc ignes araeque parabant? quid primum deserta querar? comitemne sororem sprevisti moriens ? eadem me ad fata vocasses: idem ambas ferro dolor, atque eadem hora tulisset. his etiam struxi manibus, patriosque vocavi voce deos, sic te ut posita crudelis abessem? exstinxti te meque, soror, populumque patresque Sidonios, urbemque tuam. date vulnera lymphis abluam et, extremus si quis super halitus errat, ore legam.' sic fata gradus evaserat altos, semianimemque sinu germanam amplexa fovebat cum gemitu, atque atros siccabat veste cruores. illa, graves oculos conata attollere, rursus deficit; infixum stridit sub pectore vulnus. ter sese attollens cubitoque adnixa levavit: ter revoluta toro est, oculisque errantibus alto quaesivit caelo lucem, ingemuitque reperta. tum Iuno omnipotens, longum miserata dolorem difficilesque obitus, Irim demisit Olympo, quae luctantem animam nexosque resolveret artus. nam, quia nec fato merita nec morte peribat, sed misera ante diem, subitoque accensa furore, necdum illi flavum Proserpina vertice crinem abstulerat, Stygioque caput damnaverat Orco. ergo Iris croceis per caelum roscida pinnis, mille trahens varios adverso sole colores, devolat, et supra caput adstitit: 'hunc ego Diti sacrum iussa fero, teque isto corpore solvo.' sic ait, et dextra crinem secat. omnis et una dilapsus calor, atque in ventos vita recessit. 698 nondum. 680 690 700 LIBER QUINTUS 10 INTEREA medium Aeneas iam classe tenebat certus iter, fluctusque atros Aquilone secabat, moenia respiciens, quae iam infelicis Elissae collucent flammis. quae tantum accenderit ignem causa latet; duri magno sed amore dolores polluto, notumque, furens quid femina possit, triste per augurium Teucrorum pectora ducunt. ut pelagus tenuere rates, nec iam amplius ulla occurrit tellus, maria undique et undique caelum, olli caeruleus supra caput adstitit imber, noctem hiememque ferens, et inhorruit unda tenebris. ipse gubernator puppi Palinurus ab alta : 'heu! quianam tanti cinxerunt aethera nimbi? quidve, pater Neptune, paras?' sic deinde locutus colligere arma iubet, validisque incumbere remis, obliquatque sinus in ventum, ac talia fatur: 'magnanime Aenea, non, si mihi Iuppiter auctor spondeat, hoc sperem Italiam contingere caelo. mutati transversa fremunt et vespere ab atro consurgunt venti, atque in nubem cogitur aër. nec nos obniti contra nec tendere tantum sufficimus. superat quoniam fortuna, sequamur, quoque vocat, vertamus iter. nec litora longe fida reor fraterna Erycis portusque Sicanos, si modo rite memor servata remetior astra.' 6 posset. 20 6 40 tum pius Aeneas: equidem sic poscere ventos iamdudum et frustra cerno te tendere contra. flecte viam velis. an sit mihi gratior ulla, quove magis fessas optem demittere naves, quam quae Dardanium tellus mihi servat Acesten, 30 et patris Anchisae gremio complectitur ossa?' haec ubi dicta, petunt portus, et vela secundi intendunt Zephyri; fertur cita gurgite classis, et tandem laeti notae advertuntur harenae. at procul excelso miratus vertice montis adventum sociasque rates occurrit Acestes, horridus in iaculis et pelle Libystidis ursae; Troïa Crimiso conceptum flumine mater quem genuit. veterum non inmemor ille parentum gratatur reduces et gaza laetus agresti excipit, ac fessos opibus solatur amicis. postera cum primo stellas oriente fugarat clara dies, socios in coetum litore ab omni advocat Aeneas, tumulique ex aggere fatur: 'Dardanidae magni, genus alto a sanguine divom, annuus exactis completur mensibus orbis, ex quo reliquias divinique ossa parentis condidimus terra, maestasque sacravimus aras. iamque dies, nisi fallor, adest, quem semper acerbum, semper honoratum, sic di voluistis, habebo. hunc ego Gaetulis agerem si Syrtibus exsul, Argolicove mari deprensus, et urbe Mycenae, annua vota tamen sollemnesque ordine pompas exsequerer, strueremque suis altaria donis. nunc ultro ad cineres ipsius et ossa parentis, haud equidem sine mente reor, sine numine divom, adsumus, et portus delati intramus amicos. ergo agite, et laetum cuncti celebremus honorem ; poscamus ventos, atque haec me sacra quotannis urbe velit posita templis sibi ferre dicatis. bina boum vobis Troia generatus Acestes 35 ex celso. 52 Mycenis. 50 60 dat numero capita in naves; adhibete Penates et patrios epulis et quos colit hospes Acestes. praeterea, si nona diem mortalibus almum Aurora extulerit radiisque retexerit orbem, prima citae Teucris ponam certamina classis; quique pedum cursu valet, et qui viribus audax aut iaculo incedit melior levibusque sagittis, seu crudo fidit pugnam committere caestu, cuncti adsint, meritaeque exspectent praemia palmae. ore favete omnes, et cingite tempora ramis.' sic fatus velat materna tempora myrto. hoc Helymus facit, hoc aevi maturus Acestes, hoc puer Ascanius, sequitur quos cetera pubes. ille e concilio multis cum milibus ibat ad tumulum, magna medius comitante caterva. hic duo rite mero libans carchesia Baccho fundit humi, duo lacte novo, duo sanguine sacro, purpureosque iacit flores, ac talia fatur: 71 80 salve, sancte parens, iterum; salvete, recepti nequiquam cineres, animaeque umbraeque paternae. non licuit fines Italos fataliaque arva, nec tecum Ausonium, quicumque est, quaerere Thybrim.' dixerat haec, adytis cum lubricus anguis ab imis 89 trahit. 90 |