5

biles: Elegus enim, unde Elegia, est Carmen versuum hexametrorum pentametrorumque alternis dispositorum ad tristitiam præsertim significandam hinc Horatius, 1. de Arte Poët. 'Versibus impariter junctis querimonia primum; Post etiam inclusa est voti sententia compos: Quis tamen exiguos elegos emiserit auctor Grammatici certant et adhuc sub jndice lis est.' Idem Carm. 1. 1. Od. 33. Albi, ne doleas plus nimio memor Immitis Glyceræ, neu miserabiles Decantes elegos.' Unde Ovidius 1. 11. Fast. in initio. 'Nunc primum velis Elegi majoribus itis: Exiguum, memini, nuper eratis opus.' Scilicet versus illi idcirco vocantur Elegi, quod iidem in funeribus præsertim adhiberentur: λeyos enim fletus dicitur ἀπὸ τοῦ ἐ ὲ λέγειν, quæ fentium vox est apud Aristophanem: quamobrem Ovidius 1. de Arte Eleg. 1. ait, 'Flebilis indignos Elegeia solve capillos: Heu nimis ex vero nunc tibi nomen inest.' Quemadmodum fletus Elegorum nunc a Boëthio vocantur veri;' quod nimirum ex tristitia, quæ solita est Elegorum materia, oriantur, hisque Elegi' dicuntur 'ora rigare,' sicut a Virgilio vi. Æneid. vs. 699. Sic memorans, largo fletu

6

simul ora rigabat.'

e Has saltem] Musas: nam ex omnibus bonis, quibus homo affici potest,

quæque sunt vel exteriora, ut divitiæ, honor, amici, liberi, et parentes; vel interiora, sive corporis, ut robur, pulchritudo, et sanitas; sive mentis, ut scientia et virtus: sola mentis bona hostium incursibus non sunt obnoxia: quare Ovid. II. Trist. El. 7. 'Nempe dat et quodcumque libet fortuna, rapitque: Irus et est subito, qui modo Cræsus erat. Singula quid referam ? nil non mortale tenemus, Pectoris exceptis ingeniique bonis. En ego cum patria caream, vobisque, domoque; Raptaque sint, adimi quæ potuere, mihi Ingenio tamen ipse meo comitorque fruorque: Cæsar in hoc potuit juris habere nihil.' Id expertus est Boëthius, qui, agente Theodorico, non solum opes, dignitates, bonamque valetudinem amisit, sed a suis etiam desertus amicis, quippe qui terrore Imperatoris, qui Romam quoque non dubitavit evertere, victi fugerunt: quamobrem Boëthius solis animi bonis in suo exilio comitatus est, scientia videlicet et virtute: sed cum de sua virtute aperte loqui non ita deceret virum modestissimum, nominatis Musis, scientiæ saltem comitis meminit. Sic Ovid. Iv. Trist. El. 1. Me quoque Musa levat, Ponti loca jussa petentem: Sola comes nostræ perstitit illa fugæ. Sola nec insidias inter nec militis ensem, Nec mare, nec ventos, barbariamque ti

met.' Non omittam, quod Grammatici docent, saltem' natum esse a captivis, qui nihil aliud præter 'salutem' a victore petunt.

f Gloria] Honos, bona fama, et gloria ita inter se differunt, ut honos quoddam sit genus, cui subjiciatur primum quidem bona fama; deinde gloria: quare sicut honos, sic gloria generatim est bona virtutis alienæ existimatio, signo aliquo manifestata : sed honos potest esse unius; bona fama, non nisi multitudinis; et gloria, etiam Optimatum bene de te existimantium: hinc, auctore Scaligero, gloria dicitur quasi' glosia:' quomodo ara, lares, arena, quasi 'asa,'' lases,' asena:''glosia' autem oritur ex yawooa, id est, lingua, quod gloria sit fama ingens de alicujus virtute ac meritis. Hinc de se Ennius: Volito vivu' per ora virum.' Quod imitatur Virgil. Æneid. XII. vs. 235. 'Succedet fama, vivusque per ora feretur.' Fama autem non alia de causa habetur ingens, nisi quod hæc per mentes et per ora quoque Optimatum vagatur: huc respiciens Tullius pro Mar. Gloria,' inquit, est illustris

et pervagata multorum et magnorum vel in suos cives, vel in patriam, vel in omne genus hominum fama meritorum.' At quæritur hic scientiæne, an virtutis fuerit ingens illa Boëthii fama? Qui pro virtute Boëthii sentiunt, hi legendum putant, solatur, quod Syntaxis alioqui non staret: quasi Boëthius laudator temporis acti se puero, dixerit se senem ea consolatione sustentari, quod per juventam, et virtute et gloria virtutis præmio, affectus fuerit. Nos autem pro scientia pugnantes, arbitramur, gloriam hanc fuisse Musarum, de quibus in versu ultimo agitur: unde legendum putamus, sicut in omnibus antiquis codicibus legitur, solantur: quasi ab eodem Boëthio dicatur: Musæ,

ob quas, dum juvenis florerem, gloriam consecutus sum, nunc afflictum senem me consolantur. Et certe, cum mens humana pluribus simul cogitationibus vehementer affici nequeat, propterea dum in jucundam cogitationem sedulo incumbit, sæpius tristi cogitatione, veluti hujus immemor, non videtur affici: sic qui perfecto scelere conscientiæ stimulis vexantur, iidem ludo, colloquiis, aut qualibet alia exercitatione, tanquam consolatione tristein hanc cogitationem permulcent : sic pater inopinata filii dilectissimi morte afflictus, diligenti venationis labore tanquam consolatione luctum ita abstergit, ut hujus immemor videatur: Ovidius iv. Trist. El. 1. canit: Exul eram, requiesque mihi, non fama petita est: Mens intenta suis ne foret usque malis. Hoc est cur cantet vinctus quoque compede fossor, Indocili numero cum grave mollit opus. Cantat et, innitens limosæ pronus arenæ, Adverso tardam qui vehit amne ratem. Quique refert pariter lentos ad pectora remos, In numerum pulsa brachia versat aqua. Fessus ut incubuit baculo,

saxove resedit Pastor, arundineo carmine mulcet oves. Cantantis pariter, pariter data pensa trahentis Fallitur ancillæ decipiturque labor. Fertur et abducta Lyrneside tristis Achilles Emonia curas attenuasse lyra. Cum traheret sylvas Orpheus et dura canendo Saxa, bis amissa conjuge mæstus erat.' Sic ergo Musa levat Boëthium: verum tria hic supersunt observanda. Primum quidem observanda vis cæsuræ in his verbis, felicis olim :' cæsura enim, quæ nihil aliud est in versu, quam residua prioris scansionis syllaba, qua posterior scansio incipitur, syllabam alias brevem producere potest; quod nimirum, veluti initium sequentis vocabuli, ita elevari debet pronuntian

10

do, ut reliquas ejusdem vocabuli syllabas sustinere possit: exempla sunt cuique obvia: Virg. Æn. iv. vs. 64. 'Pectoribus inhians spirantia consu. lit exta.' Deinde observandum discrimen, quod nonnulli ponunt inter 'juventus,'' juventas,' et 'juventa:' nam 'juventus,' inquiunt, est multitudo juvenum, 'juventas' est Dea, et 'juventa' ætas: sed hæc non constant: nam Sallustius juventutem vocavit ætatem. Postremo observanda ætas Boëthii, qui quamvis hic seipsum dicat senem, tum tamen, cum hæc scriberet, nondum attigerat quinquagesimum ætatis suæ annum: propterea addit se non tam annorum, quam ærumnarum serie senuisse sic.

Venit.... senectus] Rationem affert Boëthius, cur se dixerit senem. Senectus quippe, quæ auctore Tullio definiri potest 6 occasus vitæ,' ex eo contingit, quod fibris, ex quibus solidæ corporis animati partes constant, retardatis, eædem partes solidæ ad tantam duritiem perveniant, ut non modo non crescant, sed nec nutriri possint. Hinc canities, rugæ, et tremor oriuntur. Canities quidem a senectute oritur, quod succus, ex quo fiunt capilli, minus actus, corpusculorum rotundorum figuram induit : propterea enim albescunt nix, ova, charta, ipsum etiam atramentum in spumam conversum: propterea candescunt lintea rori Solique exposita: hinc si eadem capillorum materia, recuperato suo pristino motu, hanc figuram mutet, canities exuitur: ut in iis aliquando contigit, qui valetudinis vitio canuerant. Rugæ etiam a senectute oriuntur: quod fibræ cutis,

quæ antea motu distendebatur, moratæ aliæ aliis sic incumbant, ut sulcum mentitæ, vultum arare videantur. Denique senes tremere solent, propter inopiam spirituum a cerebro per nervos diffusorum. Duplex antem est senectus, nempe naturalis, et violenta: prior annorum, posterior ærumnarum longa serie accidit: unde Ovid. 1. 1. de Pont. El. 5. Jam mihi deterior canis aspergitur ætas, Jamque meos vultus ruga senilis arat.... Confiteor facere hoc annos: sed et altera causa est, Anxietas animi continuusque labor.... Me quoque debilitat series immensa laborum: Ante meum tempus cogor et esse senex.' Atqui Boëthius non de annosa sua senectute conqueritur, si quidem hæc non incipit ante annum vitæ quinquagesimum, quem nondum attigerat Boëthius; quando hæc scripsit: sed de ærumnosa solum sua senectute hic loquitur, quam idcirco dicit 1. 'properatam malis,' quod ærumnæ fuerint illius senectutis causæ: 2. 'inopinam;' quod hæc ante tempus affuerit: 3. ætatem doloris,' quod cum ætas senilis dolorem afferre soleat, dolor Boëthio attulerit ætatem senilem: hinc canities Boëthii vocatur 'intempestiva,' quod exilio, carcere, ceterisque calamitatibus acciderit: quemadmodum Scaliger. Exercit. 312. in Cardan. narrat, quendam subito mortis terrore correptum unius noctis spatio canuisse. Cum porro canities, rugæ, et tremor senectutis non minus ærumnosæ quam annosæ sint comites, propterea horum fit mentio versibus 11. et 12. quasi fuerint effœti corporis effecta. Nempe ef

15

fœta vocatur primum quidem parens quæcumque, quæ fœtum edidit, deinde parens, quæ frequenti partu lassata parere tandem desiit, denique res quævis, quæ exhaustis viribus ita languet, nihil ut possit producere. Sic Virgil. 1. Geor. vs. 81. 'Effœtos cinerem immundum jactare per agros.'

h Mors hominum felix] Cum locu tio sit cogitationis interpres, qualis est cogitatio, talis esse debet hominis locutio vere enim Christus Matt. XII. vs. 34. ait: ex abundantia cordis os loquitur.' Sic Dido Æneid. IV. pro diversis, quibus in Æneam afficitur, cogitationibus diversa loquitur, ut hunc modo a Diis, modo a feris genitum dicat: 'Credo equidem, nec vana fides, genus esse Deorum.... Nec tibi Diva parens, generis nec Dardanus auctor, Perfide: sed duris genuit te cautibus horrens Caucasus, Hyrcanæque admorunt ubera tigres.' Cum igitur Boëthius nondum consuluerit Philosophiam, non intelligentia sed præjudicio ductus loquitur. Non, inquam, loquitur duce intelligentia: diceret enim in prospera fortuna cum Tullio mortem propter incertos casus quotidie imminere, et propter vitæ brevitatem nunquam longe abesse: in adversa vero eandem mortem moras compensare æternitate melioris vitæ, in quam introducit. At idem Boëthius

loquitur suadente præjudicio, voluptate nimirum et ægritudine, quibus mens humana in prospera adversaque fortuna afficitur: qui enim voluptate afficitur, huic mors illa vide. tur 'felix, quæ se dulcibus annis non inserit:' qui vero ægritudine animi laborat, eidem mors,' quæ sæpe vocata venit,' ita felix videtur, ut eo crudelior sit, quo veluti surda, vitam sinit duci longiorem. Atque inde Boëthius colligit, ne quidem his legibus mortem sibi fuisse felicem : cum mors in prospera præceps voluerit, in adversa autem fortuna tarda noluerit vitam auferre: quod satis manifestum erit observatis quibusdam, quæ sequuntur, vocabulis. i Surda aure] Surdus dicitur homo, qui aure impedita non audit : quare cum auris insitis præsertim sordibus impediatur, propterea 'surdus,' sive, ut Veteres loquebantur, 'sordus' videtur dici per contractionem quasi sordidus.' Sed, nomine hinc ad solam mentem translato, ille etiam dicitur mente surdus, qui quodam affectu contrario impeditus orantem non exaudit: unde Stat. II. Silv. 'Odistique chelyn, surdaque averteris aure.' Mors autem a Poëtis fingitur veluti quædam persona, quæ, pro diversis suis affectibus, invocantes possit exaudire, vel non exaudire.

k Oculos claudere] Tantum est ocu

meum.

20

lorum in vita hominis servanda momentum, ut vita in motu, mors in quiete oculorum versari vulgo dicatur: propterea is censetur vivere, qui fruitur, mori vero qui caret luce, quæ oculis percipitur. Hinc Æneid. IV. vs. 450. Tum vero infelix, fatis exterrita Dido Mortem orat: tædet cœli convexa tueri. Quo magis inceptum peragat, lucemque relinquat....'

'Malefida fortuna] Cui male credatur: cum enim fortuna insana sit, cæca, bruta, globosique saxi instar volubilis, sicut perhibent Philosophi, propterea quos attollit, eosdem statim deprimit. Unde Horatio, Carm. 1. 1. Od. 35. fortuna est 'Præsens vel imo tollere de gradu Mortale corpus, vel superbos Vertere funeribus triumphos.'

Caput tristis merserat hora] Tempus Poëtis dicitur causa rerum: unde aliud prosperum quod favet, aliud adversum quod nocet. Hora autem quædam est temporis pars, quæ quod fere 'mergat' Boëthium, idcirco vocatur tristis.'

rentis, fovere studuerat, de eodem videtur male mereri in hoc, quod recessum suum procrastinans, ejusdem Boëthii ærumnas producat. Sic Quintilianus in Proœm. 1. vi. Institut. 'impiam' vocat ' vivacitatem.'

• Amici] Boëthius alloquitur suos amicos, utpote qui cum antea Boëthium felicem dixissent, ipso exitu nunc sui erroris convinci possunt. Scili cet hominum animis insita est felicitatis et miseria notio: unde miseriam fugimus, felicitatem prosequimur naturaliter. Cum autem ut illa notio, sic hæc propensio sit Dei illustrantis moventisque munus, propterea utraque illa cogitatio ratione sui ita recta est, et uniusmodi in omnibus hominibus, ut non nisi propter perversam hominis male applicantis voluntatem iniqua sit et multiplex. Hinc, pro vario perturbationum impetu, alius divites, alius potentes, alius aliis bonis creatis affectos putat esse felices. Sic ergo ex amicis Boëthii, dum hic floreret, nonnulli ipsum dixerant beatum, quod opibus abundaret; ceteri, quod magistratum gereret: sed omnes nunc exitu convincuntur, Boëthium non propterea dici debuisse felicem: lapsus quippe certum est instabilitatis argumentum, et miseria præsens probat nullam fuisse præteritam felicitatem: siqui