TESTIMONIA VARIORUM

DE BOETHIO ET EJUS SCRIPTIS,

AB IPSA BOETHII ÆTATE AD NOSTRA USQUE TEMPORA,

NON INTERRUPTA SÆCULORUM SERIE,

CONTINUATA.

QUAMVIS non idem fuerit sæculorum, quæ a Boëthio ad nos usque fluxerunt, in literas amor, sæpiusque idcirco interrupta fuerit virorum literatorum memoria, singulari tamen Dei privilegio factum, ut sua sint quibuslibet his sæculis de meritis Boëthii testimonia. Præcipua selige

mus.

QUINTUM SÆCULUM;

Nimirum a nato notoque Boëthio ad annum Christi 500.

Priscianus Grammaticus, patria Cæsariensis, vir non solum in grammaticis et rhetoricis, verum etiam in philosophicis mathematicisque versatissimus, libro de ponderibus et mensuris, 'Boëthius,' inquit, 'probitatis et omnium scientiarum verticem attigit.'

SEXTUM SÆCULUM;

Nimirum ab anno 500. ad an. 600.

I.

Ennodius, sive, ut quibusdam legitur, Evodius, Episcopus Ticinensis, vir cum stricta tum etiam soluta oratione

sua clarissimus libro septimo Epistolarum, Epistola decima tertia Boëthio, Tu,' inquit, in me, emendatissime hominum, dignaris prædicare virtutes, quem in annis puerilibus, sine ætatis præjudicio, industria fecit antiquum: qui per diligentiam imples omne quod cogitur; cui inter vitæ exordia ludus est lectionis assiduitas, et deliciæ sudor alienus. In cujus manibus duplicato igne rutilat, qua Veteres face fulserunt: nam quod vix majoribus circa extremitatem vitæ contigit, hoc tibi abundat in lumine.'

Ejusdem Episcopi, libro octavo Epistolarum, Epistola prima eidem Boëthio Consuli facto, Optimæ spei plenus,' inquit,' cui fautum cupio, ad curam officii epistolaris aspiro. Decet enim vestris fascibus hac Præfatione delibari; et inter purpuras possessoris luce crescentes, qualicumque non abstinere colloquio. Numquid solius doctrinæ beneficiis amor agnoscitur, nec fas esse credendum est, prodire in medium desideria rusticantis? Simplicius innotescunt vota nullo peritia velata præstigio. Ergo nos hoc sumus ore, quod pectore. Non amara præcordiorum delenificis possumus mutare sermonibus. Pudens laudator est, cui in concinnatione blandimenti dicenda mens suggerit. Deo ergo omnipotenti gratias, qui in vobis, dum vetera familiæ vestræ bona custodit, nova multiplicat; et quod plus est apice dignitatis, dignos facit esse culminibus. Redditur quidem vestræ gloria ista origini, sed quod est clarius, merito impetrante personæ: Fuerit in morem Veteribus, curulium celsitudinem campi sudore mercari, et contemtu lucis honorum luce fulgere; sed aliud genus virtutis quæritur, postquam præmium facta est Roma victorum. Noster candidatus post manifestam decertationem, debitum triumphum, dum nunquam viderit bella, sortitur. Judicio exigit laureas, et congredi non necessarium duxit armatis. Inter Ciceronis gladios et Demosthenis enituit, et utriusque propositi acumina, quasi natus in ipsa artium pace, collegit. Nemo dissonantiam Atticæ perfectionis metuat et Romanæ; nec præcipua gentium bona in societatem dubitet convenire. Unus es qui utrumque

complecteris, et quicquid viritim distributum poterat satis esse, avidus maximarum rerum possessor includis. Eloquentiam Veterum, dum imitaris, exsuperas. Dicendi formam doctissimis tribuis, dum requiris. Est apud me Epistolæ vestræ, quæ hujus rei fidem faciat, veneranda compositio. Utinam quæ a vobis diriguntur, tam essent crebra quam suavia! Dicatis forsitan, Par fuit propinquum laudare, in commune augmentum laborantem: quia non est proprium, quod quasi singulariter videtur palmata conferre. Venit ad me equidem portio de curuli; sed si mihi conceditis, plus erigor de genio et studiis sublimati. Interdum accesserunt ista de casibus, soli contigerunt illa virtuti. Prope inops ad scipionem adducitur suffragii Consularis, qui tantum de parentibus gloriatur. Tibi utrumque in peculio est, Latiaris scientia, et vena purpurarum.'

II.

Cassiodorus, qui intelligentiam sacrorum cum notione profanorum, utramque cum summa sanctitate conjunxit, nomine Regis Theodorici, cujus Cancellarius erat, plures ad Boëthium misit Epistolas. Una est quadragesima quinta libri primi Epistolarum Cassiodori, sicque effertur, 'Boëthio viro illustri Patricio Theodoricus Rex.

Spernenda non sunt, quæ a vicinis Regibus præsumtionis gratia postulantur: dum plerumque res parvæ plus prævalent præstare, quam magnæ possunt obtinere divitiæ. Frequenter enim quod arma explere nequeunt, oblectamina suavitatis imponunt. Sit ergo pro Republica et cum ludere videmur: nam ideo voluptuosa quærimus, ut per ipsa, seria compleamus. Burgundionum dominus, &c. lumine cognovisti: [Vid. Præfat. Bertii sup. p. 19.] cui ardua nosse usus miracula, monstrare propositum est, molitur ostendere, quod obstupescant homines evenisse: miroque modo naturis conversis facti detrahit fidem, cum ostentet ex oculis visionem. Facit aquas ex imo surgentes, præcipites cadere; ignem ponderibus currere, organa extraneis vocibus insonare; et peregrinis flatibus calamos

complet, ut musica possint arte cantare. Videmus per eam defensiones jam nutantium civitatum subito tali firmitate consurgere, ut machinamentorum auxiliis superior reddatur, qui desperatus viribus invenitur. Madentes fabricæ in aqua marina siccantur: dura cum fuerint ingeniosa dispositione solvuntur: metalla mugiunt: Diomedis in ære grues buccinant: æneus anguis insibilat: aves simulate fritinniunt; et quæ propriam vocem nesciunt, ab ære dulcedinem probantur emittere cantilena. Parva de illa referimus, cui cœlum imitari fas est. Hæc enim fecit secundum Solem in Archimedis sphæra decurrere: hæc alterum zodiacum circulum humano consilio fabricavit. Hæc Lunam defectu suo reparabilem artis illuminatione monstravit: parvamque machinam, gravidam Mundo, colum gestabile, compendium rerum, speculum naturæ, ad speciem ætheris incomprehensibili mobilitate volutavit. Sic astra, quorum licet cursum sciamus, fallentibus tamen oculis, prodire non cernemus. Stans quidam in illis transitus est: et quæ velociter currere vera ratione cognoscis, se movere non respicis. Quale est, hoc homini etiam facere, quod vel intellexisse potest esse mirabile ? Quare cum vos ornet talium rerum prædicanda notitia, horologia nobis, publicis expensis, sine vestro dispendio, destinate. Primum sit, ubi stylus diei index per umbram exiguam horas consuevit ostendere. Radius itaque immobilis et parvus, peragens quod tam miranda magnitudo Solis discurrit, et fugam Solis æquiparat, quod motum semper ignorat. Inviderent talibus si astra sentirent, et meatum suum fortasse deflecterent, ne tali ludibrio subjacerent. Ubi est illud horarum de lumine venientium, singulare miraculum, si has et umbra demonstrat? Ubi prædicabilis indefecta rotatio, si hoc et metalla peragunt, quæ situ perpetuo continentur? O artis inestimabilis virtus, quæ dum se dicit ludere, naturæ prævalet secreta vulgare. Secundum sit, ubi præter Solis radios hora dignoscitur, noctes in partes dividens quod ut nihil deberet astris, rationem cœli ad aquarum potius fluenta convertit: quorum motibus ostendit,

quod cœlo volvitur: et audaci præsumtione concepta ars elementis confert, quod originis conditio denegavit, universæ disciplinæ cunctus prudentium labor naturæ potentiam, ut tantum possint nosse, perquirit. Mechanisma solum est, quod illam ex contrariis appetit imitari: et si fas est dicere in quibusdam etiam nititur velle superare. Hoc enim fecisse dignoscitur Dædalum volare. Hoc ferreumCupidinem in Dianæ templo sine aliqua alligatione pendere. Hoc hodie facit muta cantare, insensata vivere, immobilia moveri. Mechanicus, si fas est dicere, pæne socius est naturæ; occulta reserans; manifesta convertens, miraculis ludens; ita pulchre simulans, ut quod compositum non ambigitur, veritas æstimetur. Hæc quia studiosius,' &c. [Vid. Præfat. Bertii sup. p. 19.]

Altera Epistola ejusdem Cassiodori est quadragesima libri secundi, quæ sic se habet.

'Boëthio Patricio Theodoricus Rex.

Cum Rex Francorum, &c. attingere. [Vid. Bertii Præf. sup. p. 20.] Quid enim illa præstantius, quæ cœli machinam sonora dulcedine modulatur, et naturæ convenientiam ubique dispersam virtutis suæ gratia comprehendit?' Et paulo post: Sed quoniam nobis facta est voluptuosa digressio (quia semper gratum est de doctrina colloqui cum peritis) citharœdum, quem a nobis diximus postulatum sapientia vestra eligat præsenti tempore meliorem, facturus aliquid Orphei, cum dulci sono gentilium fera corda domuerit. Et quantæ nobis gratiæ fuerint actæ, tantæ vobis ex nostra æquabili compensatione referentur, qui et imperio nostro paretis, et quod vos clarificare possit efficitis.'

Idem Cassiodorus ad finem libri Dialecticæ de eodem Boëthio ita loquitur. Illud,' inquit, competens judicavimus recapitulare breviter, quorum labore in Latium eloquium res istæ pervenerint: ut nec auctoribus gloria sua pereat; nobis plenissime rei veritas innotescat. Isagogen transtulit Patricius Boëthius, commentaque ejus gemina derelinquens. Categorias idem transtulit Patricius Boëthius, cujus commenta tribus libris ipse quoque formavit: Peri