volnera siccabat lymphis corpusque levabat
arboris adclinis trunco. Procul aerea ramis
dependet galea et prato gravia arma quiescunt.
Stant lecti circum iuvenes : ipse aeger anhelans
colla fovet, fusus propexam in pectore barbam;
multa super Lauso rogitat multumque remittit
qui revocent maestique ferant mandata parentis.
At Lausum socii exanimem super arma ferebant
flentes, ingentem atque ingenti volnere victum.
Agnovit longe gemitum praesaga mali mens:
canitiem multo deformat pulvere et ambas
ad caelum tendit palmas et corpore inhaeret.
'Tantane me tenuit vivendi, nate, voluptas,
ut pro me hostili paterer, succedere dextrae,

835

840

845

quem genui? Tuane haec genitor per volnera servor,

morte tua vivens? Heu, nunc misero mihi demum

exitium infelix, nunc alte volnus adactum !

850

Idem ego, nate, tuum maculavi crimine nomen,
pulsus ob invidiam solio sceptrisque paternis.
Debueram patriae poenas odiisque meorum:
omnis per mortis animam sontem ipse dedissem!
Nunc vivo neque adhuc homines lucemque relinquo.
Sed linquam.' Simul hoc dicens attollit in aegrum
se femur et, quamvis dolor alto volnere tardet,
haud deiectus equum duci iubet. Hoc decus illi,
hoc solamen erat; bellis hoc victor abibat

omnibus. Adloquitur maerentem et talibus infit :
Rhaebe, diu, res siqua diu mortalibus ulla est,
viximus. Aut hodie victor spolia illa cruenti

et caput Aeneae referes Lausique dolorum
ultor eris mecum aut, aperit si nullá viam vis,
occumbes pariter; neque enim, fortissime, credo,
iussa aliena pati et dominos dignabere Teucros.'
Dixit et exceptus tergo consueta locavit

850 exilium. H.

855

860

865

membra manusque ambas iaculis oneravit acutis,
aere caput fulgens cristaque hirsutus equina.
Sic cursum in medios rapidus dedit: aestuat ingens
uno in corde pudor mixtoque insania luctu,
Atque hic Aenean magna ter voce vocavit.
Aeneas agnovit enim laetusque precatur :
'Sic pater ille deum faciat, sic altus Apollo,
incipias conferre manum.'

Tantum effatus et infesta subit obvius hasta.
Ille autem: Quid me erepto, saevissime, nato
terres? Haec via sola fuit, qua perdere posses.
Nec mortem horremus nec divom parcimus ulli.
Desine: nam venio moriturus et haec tibi porto
dona prius.' Dixit telumque intorsit in hostem ;
inde aliud super atque aliud figitque volatque
ingenti gyro, sed sustinet aureus umbo.

Ter circum adstantem laevos equitavit in orbes
tela manu iaciens, ter secum Troïus heros
immanem aerato circumfert tegmine silvam.
Inde ubi tot traxisse moras, tot spicula taedet
vellere et urgetur pugna congressus iniqua,

870

873

875

880

885

multa movens animo iam tandem erumpit et inter
bellatoris equi cava tempora conicit hastam.
Tollit se arrectum quadrupes et calcibus auras
verberat effusumque equitem super ipse secutus
implicat eiectoque incumbit cernuus armo.
Clamore incendunt caelum Troesque Latinique.
Advolat Aeneas vaginaque eripit ensem

890

895

et super haec: 'Ubi nunc Mezentius acer et illa
effera vis animi?' Contra Tyrrhenus, ut auras
suspiciens hausit caelum mentemque recepit:
'Hostis amare, quid increpitas mortemque minaris ?
Nullum in caede nefas, nec sic ad proelia veni,

et furiis agitatus amor et conscia virtus.

900

872

nec tecum meus haec pepigit mihi foedera Lausus.
Unum hoc per siqua est victis venia hostibus oro :
corpus humo patiare tegi. Scio acerba meorum
circumstare odia: hunc, oro, defende furorem
et me consortem nati concede sepulchro.'

Haec loquitur iuguloque haud inscius accipit ensem
undantique animam diffundit in arva cruore.

905

BOOK XI. THE WAR CONTINUES AFTER A TRUCE FOR BURY

ING THE DEAD.

ENEAS sets up a trophy from the spoils of Mezentius (vv. 1-11), encourages his followers (vv. 12-28), and mourns for Pallas (vv. 29–58), whose body is now borne home after a farewell from Æneas (vv. 59–99). Ambassadors come from Latium, and a truce is made for burying the dead (vv. 100-138). Evander's reception of the body of his son (vv. 139–181). The burning of the dead Trojans (vv. 182–202) and Latins (vv. 203-224). The ambassadors to Diomedes return and publicly report their ill success (vv. 225-295). Latinus, in council, proposes to make terms with Æneas (vv. 296-335). Drances, an enemy of Turnus, attacks him in a violent speech, and advises the marriage of Lavinia to Æneas, or, at any rate, that Turnus fight the new comer in single combat (vv. 336-375). Turnus replies, and encourages the Latins to continue the struggle (vv. 376–444). Æneas advances towards the city, the Latins fly to arms (vv. 445–476), and the Latin women supplicate Minerva (vv. 477-485). Turnus rushes to the field, but is met by the maiden warrior Camilla, who offers to protect the city. He directs her to meet the cavalry while he opposes the infantry (vv. 486–531). Story of Camilla (vv. 532–596). Contest of the cavalry (vv. 597–647), in which Camilla performs heroic exploits (vv. 648– 698). She dismounts in answer to a challenge, but even thus overtakes and slays her mounted antagonist (vv. 699-724). Tarchon rallies his troops and displays his own valor (vv. 725-759). Arruns, praying to Apollo, throws a spear at Camilla (vv. 759-798), who is stricken and dies (vv. 799-832); the battle rages more fiercely, and Arruns falls by the arrow of Opis (vv. 833–867), but the Rutuli are routed, and fly to the city (vv. 868-883), though many are slain, being unable to enter (vv. 884-895). Turnus is informed of the disaster, and hastens to the spot, leaving Æneas unopposed (vv. 896-902). He follows, and both parties encamp for the night (vv. 903-915).

OCEANUM interea surgens Aurora reliquit :

Aeneas, quamquam et sociis dare tempus humandis

praecipitant curae turbataque funere mens est,

vota deum primo victor solvebat Eoo. Ingentem quercum decisis undique ramis constituit tumulo fulgentiaque induit arma,

Mezenti ducis exuvias, tibi, magne, tropaeum,

bellipotens aptat rorantis sanguine cristas
telaque trunca viri et bis sex thoraca petitum
perfossumque locis clipeumque ex aere sinistrae
subligat atque ensem collo suspendit eburnum.
Tum socios, namque omnis eum stipata tegebat
turba ducum, sic incipiens hortatur ovantis :
'Maxima res effecta, viri; timor omnis abesto,
quod superest: haec sunt spolia et de rege superbo
primitiae, manibusque meis Mezentius hic est.
Nunc iter ad regem nobis murosque Latinos.
Arma parate animis et spe praesumite bellum,
nequa mora ignaros, ubi primum vellere signa
adnuerint superi pubemque educere castris,
impediat segnisve metu sententia tardet.
Interea socios inhumataque corpora terrae
mandemus, qui solus honos Acheronte sub imo est.
Ite,' ait, egregias animas, quae sanguine nobis
hanc patriam peperere suo, decorate supremis
muneribus, maestamque Evandri primus ad urbem
mittatur Pallas, quem non virtutis egentem
abstulit atra dies et funere mersit acerbo.'

Sic ait inlacrimans recipitque ad limina gressum,
corpus ubi exanimi positum Pallantis Acoetes
servabat senior, qui Parrhasio Evandro
armiger ante fuit, sed non felicibus aeque
tum comes auspiciis caro datus ibat alumno.

Circum omnis famulumque manus Troianaque turba
et maestum Iliades crinem de more solutae.
Ut vero Aeneas foribus sese intulit altis,
ingentem gemitum tunsis ad sidera tollunt
pectoribus, maestoque immugit regia luctu.
Ipse caput nivei fultum Pallantis et ora
ut vidit levique patens in pectore vulnus
cuspidis Ausoniae, lacrimis ita fatur obortis.
'Tene,' inquit, 'miserande puer, cum laeta veniret,