Ingeminant plausu Tyrii, Troesque sequuntur.
Nec non et vario noctem sermone trahebat
Infelix Dido, longumque bibebat amorem,

Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa; 750
Nunc, quibus Aurorae venisset filius armis,
Nunc, quales Diomedis equi, nunc, quantus Achilles.
Immo age, et a prima dic, hospes, origine nobis
Insidias, inquit, Danaum, casusque tuorum,
Erroresque tuos; nam te iam septuma portat
Omnibus errantem terris et fluctibus aestas.

755

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER SECUNDUS.

CONTICUERE omnes, intentique ora tenebant,
Inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto:
Infandum, Regina, iubes renovare dolorem,
Troianas ut opes et lamentabile regnum
Eruerint Danai; quaeque ipse miserrima vidi,
Et quorum pars magna fui. Quis talia fando
Myrmidonum Dolopumve aut duri miles Ulixi
Temperet a lacrimis? et iam nox humida caelo
Praecipitat, suadentque cadentia sidera somnos.
Sed si tantus amor casus cognoscere nostros
Et breviter Troiae supremum audire laborem,
Quamquam animus meminisse horret, luctuque refugit,
Incipiam.

Fracti bello fatisque repulsi

Ductores Danaum, tot iam labentibus annis,
Instar montis equum divina Palladis arte
Aedificant, sectaque intexunt abiete costas;
Votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.
Huc delecta virum sortiti corpora furtim
Includunt caeco lateri, penitusque cavernas
Ingentis uterumque armato milite conplent.

Est in conspectu Tenedos, notissima fama
Insula, dives opum, Priami dum regna manebant,
Nunc tantum sinus et statio male fida carinis;
Huc se provecti deserto in litore condunt.
Nos abiisse rati et vento petiisse Mycenas.
Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu.
Panduntur portae; iuvat ire et Dorica castra

5

10

15

20

25

25

30

35

Desertosque videre locos litusque relictum.
Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles;
Classibus hic locus; hic acie certare solebant.
Pars stupet innuptae donum exitiale Minervae
Et molem mirantur equi; primusque Thymoetes
Duci intra muros hortatur et arce locari,
Sive dolo, seu iam Troiae sic fata ferebant.
At Capys, et quorum melior sententia menti,
Aut pelago Danaum insidias suspectaque dona
Praecipitare iubent, subiectisque urere flammis,
Aut terebrare cavas uteri et temptare latebras.
Scinditur incertum studia in contraria volgus.
Primus ibi ante omnis, magna comitante caterva 40
Laocoon ardens summa decurrit ab arce,
Et procul: O miseri, quae tanta insania, cives?
Creditis avectos hostis? aut ulla putatis,
Dona carere dolis Danaum? sic notus Ulixes?
Aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi,

45

50

55

Aut haec in nostros fabricata est machina muros
Inspectura domos venturaque desuper urbi,
Aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri.
Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentis.
Sic fatus validis ingentem viribus hastam
In latus inque feri curvam conpagibus alvum
Contorsit. Stetit illa tremens, uteroque recusso
Insonuere cavae gemitumque dedere cavernae.
Et, si fata deum, si mens non laeva fuisset,
Inpulerat ferro Argolicas foedare latebras,
Troiaque, nunc stares, Priamique arx alta, maneres.
Ecce, manus iuvenem interea post terga revinctum
Pastores magno ad regem clamore trahebant
Dardanidae, qui se ignotum venientibus ultro,
Hoc ipsum ut strueret Troiamque aperiret Achivis,
Obtulerat, fidens animi, atque in utrumque paratus,
Seu versare dolos, seu certae occumbere morti.
Undique visendi studio Troiana iuventus
Circumfusa ruit, certantque inludere capto.
Accipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno
Disce omnis.

Namque ut conspectu in medio turbatus, inermis,

60

65

70

Constitit atque oculis Phrygia agmina circumspexit:
Heu, quae nunc tellus, inquit, quae me aequora possunt
Accipere? aut quid iam misero mihi denique restat,
Cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi
Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt?
Quo gemitu conversi animi, compressus et omnis
Impetus. Hortamur fari; quo sanguine cretus,
Quidve ferat, memoret, quae sit fiducia capto. 75
[Ille haec, deposita tandem formidine, fatur:]

85

90

Cuncta equidem tibi, Rex, fuerit quodcumque, fatebor Vera, inquit; neque me Argolica de gente negabo; Hoc primum; nec, si miserum Fortuna Sinonem Finxit, vanum etiam mendacemque inproba finget. 80 Fando aliquod si forte tuas pervenit ad auris Belidae nomen Palamedis et incluta fama Gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi Insontem infando indicio, quia bella vetabat, Demisere neci, nunc cassum lumine lugent: Illi me comitem et consanguinitate propinquum Pauper in arma pater primis huc misit ab annis. Dum stabat regno incolumis regumque vigebat Consiliis, et nos aliquod nomenque decusque Gessimus. Invidia postquam pellacis Ulixi— Haud ignota loquor-superis concessit ab oris Adflictus vitam in tenebris luctuque trahebam, Et casum insontis mecum indignabar amici. Nec tacui demens, et me, fors si qua tulisset, Si patrios umquam remeassem victor ad Argos, Promisi ultorem, et verbis odia aspera movi. Hinc mihi prima mali labes, hinc semper Ulixes Criminibus terrere novis, hinc spargere voces In volgum ambiguas, et quaerere conscius arma. Nec requievit enim, donec Calchante ministroSed quid ego haec autem nequiquam ingrata revolvo? Quidve moror, si omnis uno ordine habetis Achivos, Idque audire sat est? Iamdudum sumite poenas; Hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae. Tum vero ardemus scitari et quaerere caussas, Ignari scelerum tantorum artisque Pelasgae. Prosequitur pavitans, et ficto pectore fatur:

95

100

105

110

120

Saepe fugam Danai Troia cupiere relicta Moliri et longo fessi discedere bello; Fecissentque utinam! saepe illos aspera ponti Interclusit hiemps, et terruit Auster euntis. Praecipue, cum iam hic trabibus contextus acernis Staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi. Suspensi Eurypylum scitantem oracula Phoebi Mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat: 115 "Sanguine placastis ventos et virgine caesa, Cum primum Iliacas, Danai, venistis ad oras; Sanguine quaerendi reditus, animaque litandum Argolica." Volgi quae vox ut venit ad auris, Obstipuere animi, gelidusque per ima cucurrit Ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo. Hic Ithacus vatem magno Calchanta tumultu Protrahit in medios; quae sint ea numina divom, Flagitat. Et mihi iam multi crudele canebant Artificis scelus, et taciti ventura videbant. Bis quinos silet ille dies, tectusque recusat Prodere voce sua quemquam aut opponere morti. Vix tandem, magnis Ithaci clamoribus actus, Conposito rumpit vocem, et me destinat arae. Adsensere omnes, et, quae sibi quisque timebat, Unius in miseri exitium conversa tulere. Iamque dies infanda aderat; mihi sacra parari, Et salsae fruges, et circum tempora vittae; Eripui, fateor, leto me, et vincula rupi, Limosoque lacu per noctem obscurus in ulva Delitui, dum vela darent, si forte dedissent. Nec mihi iam patriam antiquam spes ulla videndi, Nec dulcis natos exoptatumque parentem ; Quos illi fors et poenas ob nostra reposcent

125

130

135

Effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt. 140 Quod te per superos et conscia numina veri,

Per, si qua est, quae restet adhuc mortalibus usquam Intemerata fides, oro, miserere laborum

Tantorum, miserere animi non digna ferentis.

His lacrimis vitam damus, et miserescimus ultro. 145 Ipse viro primus manicas atque arta levari

Vincla iubet Priamus, dictisque ita fatur amicis: