ignis religione, in confpectu pofita *); vt taceam facra antiquitus accepta, quae a Troianis tradita vulgo ferebantur. Adeo omnia ea, quae Dionyf. Halic. I, 49 ad adftruendam Aeneae in Italiam aduentus veritatem memorat, fimul ad poetae fapientiam declarandam valent: Τῆς δὲ ἐπὶ Ἰταλίαν Αἰνείς και Τρώων ἀφίξεως Ῥωμαῖοί τε πάντες βεβαιωται, καὶ τὰ δρῶν ὑπ ̓ αὐτῶν ἔν τε θυσίαις καὶ ἑορταῖς, μηνύματα, Σιβύλλης τε λόγια, και χρησμοί Πυθικοί, καὶ ἄλλο πολλά ὧν ἐκ ἄν τις, ὡς εὐπρεπείας ἕνεκα συγκε μένων ὑπερίδοι· πολλὰ δὲ καὶ παρ' Ἕλλησι γνωρίσμα τα, φανερὰ καὶ εἰς τόδε χρόνε λείπεται etc.

μενα

اد

X. Neque vero huic argumenti felicitati et tantis materiae copiis poetae ingenium defuit; immo vero ingeniofe inuentis ille non minus ingeniofe vfus eft, et in rebus tractandis, ornandis, et carmine perfequendis non minus felix fuit, quam in inueniendis et excogitandis. Vellem id vno in loco a me exponi poffet! Sed factum hoc eft in fingulis carminis partibus fingulisque locis opportunius, et, ne hoc loco in immenfum rerum campum euagetur difputatio, ratio nobis nonnullorum tantum habebitur, quae quidem praecipua et grauiffima videbuntur. Spectant ea partim ad Homericam imitationem cum in defcriptione carminis tum in fingulis partibus ac locis; partim ad elegantiorem phantafmatum et narrationis omnino habitum; partim denique ad orationis dignitatem et or

natum,

'XI. Ipfam Aeneidis ideam, defcriptionem, et difpofitionem partium ad Homericum partim Odyffeae partim

* Vid. mox Disquif. II et Exc. IX ad lib. II ac paffim,

partim Iliadis exemplum factam effe negari nequit; pauca quoque carminis, lumina locaque infigniora, et rerum orationisque ornamenta effe arbitror, quae a Virgilio fine exemplo inventa et tum primum ex ipfa rerum natura adumbrata et defcripta effe affirmari poffe putem. Certe pauciffima ex iis occurrere memini, quorum non aut exempla aut femina aut materias modo rudes modo inchoatas ac praeformatas ex Graeco aliquo poeta excitare aliquis poffit. Atqui ex Graecis poetis tam pauci ad nos peruenerunt; quid fi plures effent fuperftites, maxime Alexandrini? eos enim inprimis, quod fufpicor, Virgilius affdue tractauit et orationis colorem inde duxit. Neque dici poteft, non ftudio, fed cafu aut neceffitate, Graecum et Romanum poetam, dum eundem rerum et fententiarum orbem libero mentis meatu peruagantur, in idem phantafma aut fenfum et dictum incidere potuiffe ac debuiffe. Factum hoc vtique et faepe. Nec alterum, quod forte moneas, nega ri poteft, multa paffim ab Vrfino, Guellio, Cerda, Clarkio, forte et ab aliis pro imitatis et adumbratis afferri temere et fine iudicit acumine, quae partim fimilitudinem tantum, interdum et hanc fatis obfcuram, habeant, partim talia fint, vt fanus quisque et rerum intelligens homo, fi easdein res exponat, iisdem modis ac verbis, iisdem fenfibus ac fententiis vfurus fit; cuiusmodi multa a me omiffa funt, nonnulla eo confilio appofita, vt comparatione facta faltem delectent. Maroni tamen innumeris in locis Graeca, Homeri inprimis, ante oculos fuiffe, probant plura, et primum quidem totius carminis defcriptio ab 1. D. Homero

Homero petita, tot verfus ad verbum latine conuerfi, tot loca, quae exquifitiorem cultum et ornatum vel acumen vel doctrinam aut aliud quid reconditae naturae produnt, quae ea fimplicitate, vt reliqua, enuntiaturus erat, nifi fuiffet, qui iam occupauerat; fieri enim folet, vt, fi qua ab alio iam proprie dicta funt, ne in eadem verba incidas, ornate ea et acute eloquaris; porro graeca ratio flectendi verba vel orationem, quae ad indolem poeticae dictionis Virgilianae et genium pertinet; tum poetae ipfius profeffio Ge, III, io Primus ego in patriam mecum - Aonio rediens deducam vertice Mufas; tandem veterum auctoritas, vt Senecae Suafor. III, qui Virgilium non furripiendi cauffa, fed palam imitandi, hoc animo, vt vellet agnofci, in multis verfibus alios expreffiffe affirmat. Manifefta haec imitationis Homericae veftigia in quam diuerfas partes laudis vel reprehenfionis a viris doctis deflexa fint, longum eft dicere *). Aliis nihil diuinius fuit imitatore Virgilio, aliis nihil ieiunius et fterilius. Equidem hoc in loco multa effe video, quae nec laudi magnopere nec veniae locum faciant, fed quae rei naturae et rationi ita funt confentanea, vt, quomodo aut quare aliter fe ha

bere

*) Comparationes Virgilii et Homeri inflituerunt multi inde a Macrobio Sat. V. Librum fingularem concinnauit, Fulu. Vrfinus. Sed piget videre viros doctos plerumque accedere ad eam rem fludio in alterutrum poetam incenfos, adeoque id agere, vt alterum deprimant, alterum immodicis laudibus extollant, 'facereque adeo eos vtrumque fine fubtili iudicio. Haerent porro in verbis et verfibus fingulis, nec fummam carminis et partium concentum refpiciunt, adeoque animum ab eo auocant, quod in confiderationem adduci debebat.

bere debeant, cauffa idonea non appareat. Cum femel ad Odyffeae et Iliadis tamquam magifterium Aeneidem compofuiffet poeta; quidni Homerum in partibus quoque aut fingulis locis fequendum putaret? et, cum omnino veftigiis eius infifteret, quandoquidem argumentum affine ac fimile tractabat, difficile erat cauere, ne in easdem paffim rerum ideas, eadem phantafmata, easdem fententias, eadem an incurreret. Sunt autem multa, quae vno tantum modo recte dici et efferri poffunt; multa, quae, fi naturae confentanea effe debent, variare velle ineptum fit. Praeterea non facile affequare, quomodo poeta doctus et Graecorum poetarum lectione fubactum habens et ornatum ingenium, cum fe ad opus fuum conuerteret, ita omnia, quae legerat, animo expellere et exturbare potuiffet, vt nihil ex priftina lectione obuerfaretur animo: maxima autem eorum, quae imitatione expreffa dici poffunt, pars eiusmodi eft, vt non tam data opera et ftudio Homerica verba aut fententias reddere voluiffe videri poffit, quam vt potius in ea incidiffe videri debeat, ipfa re ea, quae olim lecta et cognita in fimili argumento memoria tenebat, iterum ad animum reuocante. Atqui hoc imitandi genus, tantum abeft, vt reprehendi poffit (etfi nonnulli id faciunt in noftris quoque poetis, etiam in ingeniofiffimo, Wielando), vt poetam doctum nihil magis arguat et deceat. Sed in Virgilio reprehendendo vel laudando id, quod primo loco reputandum erat, non meminerant viri docti, poetam, etiamfi ingenium eum ad noua et intacta tuliffet, hoc fuae aetati fuisque popularibus tribuere debuiffe, aut

c 3

faltem

faltem in opinione eius temporis communi excufationem habere, cum ad artem poetae et ad maiorem carminis fuauitatem pertinere crederetur, fi multa ex Graecis effent expreffa vel adumbrata.

XII. Hoc aetatis fuae iudicio, a noftro forte fenfu prorfus alieno, continetur fio poetae, et cauffa perorata eft, fi illud demonftratum dedero. Romani litterarum lumen a Graecis acceperant; fermonem fuum ad Graeca expolierant et locupletarant; ex Graecis primi poetae fabulas, mox et epica carmina, conuerterant *); ad Graeca exempla fe compofuerant ii, qui primi elegantiae et venuftati orationis ftuduerant **). Perluftret mihi aliquis veterum poetarum ante Virgilium fragmenta, inprimis Ennii, pleraque ex Graeco aliquo poeta aut latine expreffa aut imitatione adumbrata videbit. Etiam Plautus aç Terentius toti fere ex Graecis vel ad Graecos comparati et conftituti funt. Ad Graeca prorfus ingenia fe compofuere Romani; in Graecis pueritiam et adolefcentiam confumebant. Ex multis fcriptorum, inprimis Ciceronis, locis notior res eft, quam vt plura de ea monenda fint. Itaque, etfi exculto iam fermone Romano, et pluribus Romanorum ingeniorum foetibus in publicam lucem eductis, ta

men

*) Ita Cn. Matius Iliadem (vnde fragm. apud Scalig. ad Varron. de LL. VI, pag. 149 Steph.), Varro Atacinus Argonautica.

**) Graeca expreffit in epicis Catullus. Hoc idem fecerat C. Heluias Cinna in Smyrna fua, Auguftei autem aeui memorantur multi, qui epe ex graecis fabulis compofuerant. conf. Ouid. Epp. ex Ponto IV, 16.