nandum et amplificandum argumentum recte vti potuit. Hoc vno fuo iudicio plurima praeclara carminis fui praefidia et vberrimos fructus tulit Maro. Non nouus et ignotus eft lectoribus rerum prifcarum notitia aliqua imbutis heros, cuius fata ille exponit, nec Troianorum nomen ac fortuna tam obfcura, quin ab initio ftatim miferatione afficiamur et virtutis admiratione. Deorum autem interuentus, Iunonis et Veneris irae et ftudia, ac partes iis tribuendae, egregie erant iam ab Homero definitae. Quando itaque primo ftatim Aeneidis ingreffu Iunonis memor ira, irarumque caufae, faeuique dolores memorantur, odia lunonia ex Homero ftatim fuccurrunt legenti et iam ab initio grauem de Aeneae fortuna follicitudinem iniiciunt *).

VIII. Poetae follertiam et acumen etiam in hoc fpectari volo, quod non inodo ex nobiliffima antiquitatis parte, qualis rerum Troicarum eft, verum etiam ex eo temporum articulo Aeneidis argumentum duxit, qui intra paucorum annorum decurfum ingentem vim illuftrium facinorum ac memorabilium cafuum conuerfionesque rerum mirabiles cum Graeciae et Afiae tum Italiae comprehendit. Nam excifo Ilio dici vix poteft, quantopere vbique turbatum fit. Victi victoresque ad nouas fedes quaerendas per totum terrarum orbem difperfi vagabantur **), et verfus occidentem maxime, qui tam parum adhuc Graecis notus erat, vt Circes infulam (Circeios Latii) pro extremis

*) Conf. Excurf. I* ad lib. I.

**) Egregius eft eam in rem Strabonis locus lib. I, p. 48 B, et lib. lil, p. 150 A.

extremis occidentis finibus habere, et ad haec loca, tamquam incognita et rerum miraculis gignendis idonea, tot fabulofe narrata referre poffet Homerus. Primum tum a Graecis navigatio vltra Siciliam frequentari coepit, cum ad illud tempus Phoenices illa maria tenerent, nifi quod e Creta aliisque forte infulis paucae naues Siciliam adibant.

Errores ifti heroum ab llio redeuntium variis Graecorum carminibus epicis, Nés ea infcripta erant, materiam et argumentum praebuerant; quae fi ad tempora noftra perueniffent, plura forte veftigia in iis deprehenderemus, quibus Virgilius inftiterat; quandoquidem in fimili argumento cum iis verfabatur. Sed eaedem hiftoriae feu fabulae de Achiuorum reditu magnae tragoediarum Graecarum parti materiam fubiecerant, vt inprimis ex Euripide apparet, et multo magis ex tot deperditarum titulis intelligitur. Ex Graecorum autem tragoediis, inprimis Euripidis, omnino poetam plurimum profeciffe ex iisque orationis fuae dignitatem paffim et maieftatem, fententiarum quoque acumen, granditatem, pondus, interdum tragico propius *), affectuumque grauitate:n tragicam, vt in Amata, in Didone, in Pallante, in Nifo et Euryalo, comparaffe equidem fufpicor. Magna earum pars a fuperioribus poetis latine iam erat reddita **); quae

res

*Inprimis hoc in nouiffifnis Aeneidis libris animaduer. tere licet, maxime in orationibus, vt Iunonis lib. VII, 292 fq. Turai IX, 128 fq. Veneris et Iunonis X, 16 fį. 62 fq. Drancis et Turni XI, 336 fq. 376 fq. Iunonis ad luturnam XII, 139 fq.

**) Conf. ad lib. II Excurf. I, pag. 275 fq.

res poetae non parum adiumenti ad orationis cultum et copiam afferre debuit.

IX. Veniamus ad dilectum in heroe, quem fibi fumfit poeta, factum. Primum perfona eius, genus, fortuna, nomen ac virtus, et olim vnumquemque liberaliter inftitutum, adeoque Homerica lectione imbutum, tenere debuit, et nunc tenet; qui cafus eum in Italiam adduxerit, difcere auemus; Troianorum autem e patria incenfa profugorum fata lubenter cognofcimus. Longa nauigatio per mare ifta aetate parum nauibus frequentatum ad terras nondum humano cultu, quem aliquando accepturae erant, celebratas quidni locum faciat plurimis periculis ac difficultatibus, quibus Aeneae virtus in admirationem fui rapere poterat? Infeftae deae ira afperrima et ex altera parte tot deorum monitus expectationem faciunt magnam *). Quae omnia cum ad rerum magnitudinem, quae animum admiratione detineat, valeant, ad narrationis probabili

* Singularis eft Marmontelii cenfura in Virgilium (Poe tique Franç. T. II, p. 237), foli fuperftitioni fuperftructum effe Aeneae in Italiam aduentum, adeoque mifi ad animos fuperftitione fimili tactos vim nullam habere poffe. Vt verbo rem abfoluam: Ponamus Aeneam pofthabitis deorum monitis in alia terra confediffe, apud Di donem fedem fixiffe, quod vir acutiffimus malebat; et cogitemus, quo animo illud laturi fimus inter legendum vel audiendum. Aliud eft Batteufii acumen, qui narrationi de aduentu Aeneae et Troianorum in Italiam nihil ineffe videt, quod humanitatis fenfum attingat. Quid vero? alienum a te, fi homo es, putabis, an magnus et virtute clarus vir ex incenfa patria profugus, e clade fuorum fuperftes, poft tot' aerumnas, et cafus fortiter perlatos, tandem ad tutam fedem delatus fit?

babilitatem egregie quoque funt comparata. Sed cum plura huius generis narrari poffint, et in Notis et Excurfibus paffim notata fint, in dilectu tamen Aeneae magni poetae ingenium ac iudicium doctum et exquifitum nihil magis arguit, quam quod eum potiffimum Carminis fui heroem circumfpexit, qui in Italiam Troianorum coloniam deduxerat, nouum regnum in Latio conftituerat, vnde Albac Longae adeoque etiam Romae origines repetebantur, quique adeo, etfi nec nobis ingratum effe poteft, tanti imperii primas origines cognofcere, tamen Romanis, antiquitatis fuae tantopere ftudiofis, vnus omnium maxime acceptus et commendatus effe debuit. Argute itaque et ingeniofe in primis ftatim verfibus poeta audientibus pollicetur narrationem rerum, a quibus origo Romae deducta effet: genus vnde Latinum Albanique patres atque altae moenia Romae. Quam magnifica haec promiffio in fronte noui operis et ad animos expectatione erigendos idonea! De Aenea eiusque erroribus ac fatis omnes veteres annales Romanorum loquebantur, quod ex fragmenttis paffim a Sext. Aurelio Victore feruatis et ex Dionyfio ac Fefto fatis colligi poteft; attigerat quoque Troianas res Ennius in Annalibus, vt colligo v. c. ex fragm. pag. 6, eundemque Aenean in nonnullis, quae interciderunt, Graecorum carminibus partes fuftinuiffe non obfcuras, ex Lycophrone, qui antiquiora collegit, et ex imitatoribus feu exfcriptoribus veterum intelligas, Quinto Calabro lib. XI et ex Dictye. Cum autem omnino in Graecorum Romanorumque libris de Aenea tam multa narrata effent, paratas or

nandi et amplificandi argumenti copias Maroni ad manuin fuiffe apparet. Quae eius felicitas cum vulgo parum nota et intellecta fit, paullo accuratius mox ea de re *), variis etiam deinceps Excurfibus de fingulis partibus **), agemus. Cum tandem poeta rerum ordine in Italiam deductus effet, noua rerum, hominum, et locorum genera ac nomina fubnafcebantur, contingebatque adeo, quod in votis ille habere debuit, vt praeter ea, quae a Graecis tractata fatis erant, noua et intacta ipfe afferre poffet ***).

Iudicium poetae in dilectu herois, quem ornaret, quam elegans et exquifitum fit, etiam ita iudicari poffe puto, fi quis aliorum carminum epicorum argumenta comparet, vt Herculis vel Thefei facta, Argonautica, bellum Thebanum, Gigantum vel Titanum pugnam; quae omnia etfi fumma cum arte tractata et expolita, non tamen ad eum fplendorem excoli potuiffent, neque fatis momenti ad ani, mos impellendos aduertendosque habuiffent; cum contra ad popularium inprimis mentes tenendas Aeneae fata tantam vim habere deberent, quantam paullo ante diximus; accedente quoque Penatium et Vestae aeternique ignis

*) Disquif. II.

**) Excurf. I ad lib. III.

Excurf. II et fqq.

Tum ad

lib. V Excurf. I. II. VI; add. Excurf. IX et XVII ad lib. II et plures Excurfus ad lib. VII et fqq.

***) Vid, ad lib. VII Excurf. II. IV. V. VII. VIII; ad lib. VIII Excurf. I, II. III; ad X Excurf. I; ad XI Excurf. Is ad XII Excurf. III.

VIRGIL. Tom. II