Cant. III, VI, XXV fqq.) ratio; exponitur Britomarti puellae a Merlino mago ac vate non modo amoris fucceffus, verum etiam domus et pofteritatis fortuna; et Ariofti (Orlando furioTo Canto III); nam cafu ad Merlini fepulcrum et farcophagum delata Bradamantis partim ex Merlini ore, partim Meliffae magae arte euocatis vmbris, ftirpis Ateftinae ex fe et Rogerio oriturae feriem cognofcit, Apud Taffam (Gierufal, liber. Cant. XVII, LXVI fqq.) Rinaldo progenies fortunaque domus Ateflinae clypeo infculpta ab eremita exhibetur; quod adumbratum forte eft ex Aeneae clypeo lib. VIII Aen. Nec multum abludit Arioli alio in loco (Orlando furiofo Cant. XXXIII) ratio, nam belia a Gallis in Italia gerenda in pariete Merlini arte magica depicta Bradamantis heroina adfpicit; eiusdem Merlini arte in Fontis marmorei fculptura (Canto XXVI, XXX) Francifci I, Galliarum Regis, in Italiam expeditio efficla eft; et alio loco (fub f. Cant. XXXIV, et Cant. XXXV), dum Parcarum manibus tractata vellera in Lethen fparguntur, de Hippolyto Ateftino praediclio fatis ingeniofe fubiungitur. Triffinus (Italia liberata da' Goti) etiam binis locis hiftorias fequentium temporum intexuit carmini; primum (lib. IX) Belifarius eremitam in Monte Cafinenfi adit, a quo fpeluncae inclufus nouo vifi genere in collem rapi fibi videtur, in quo vtrinque fpeculum fole maius, a lacua res praeteritas, a dextra futuras, oculis fubiicit; Angelo Herminio ac patris vmbra interpretibus. Exornata funt omnia per perfo nas fymbolicas, quarum ftudium fummum erat faeculis fuperioribus, inprimis inter Italos, Platonicae philofophiae amore et Dantis exemplo; Itaque fub vitae futurae ingreffum Error, Ignorantia, Veritas, Ratio, aliaeque multae Virtutes et Vitia, Bona et Mala, excubant. Ad res praeteritas adìtum faciunt tres portae, quarum vnam Cadmi filii tenent cum Poefi et Hiftoria, alteram Fabula, tertiam Sculptura et Pictura. Ad res futuras autem patent portae fex, quas cuftodiunt Prophetia, Somnium, Mania, Aftrologia, Necromantia et Sortes. Alio loco (lib. XXIV) Narfes dum Nurfiae moratur, quae in Sabinis fuit, nunc Ducatus Spoletani vrbs eft, Sibyllam adit. Eft vero in vicinis vrbis locis inter Montis Victoris inga Lacus Sibyllae dictus cum fpecu. Viam, quae ad Sibyllam ducit, ornauit poeta fymbolica vitae humanae repraefentatione fecundum planetarum circulos et fignorum caeleftium XII rationem. Habitat Sibylla fub Capricorno et Aquario; in eius palatio plures funt oeci feu coenacula fatis fpatiofa; quorum parietes depic

tas

tas exhibent res futuras per periodum CMLX annorum cer. tis rationibus aftrologicis exactam; fuccedentibus nouis figu ris prioribus, quae iam euentum rerum habuerant.

Cum Italorum vetuftiorum inuentis figmenta, quae in epicis poetis Hifpanis et Lufitanis occurrunt, admodum confpirare, ex Ceruante (in Don Quixote) suspicari licuit, et vero etiam a Diezio, viro doctiffimo et amiciffimo, accepi. Inter alios nobiliffimi e recentioribus Lufitanis poetae, Comitis de Ericeira, in Henriqueide, qua Regni Lufitani per Henricum primum Comitem Lufitaniae exordia exponuntur, episodium meo rogatu interpretatus eft, quod lib. I et II continetur: Henricus ingreffus antrum fatidicum, cuius aditum obfident monftra ad vifum et auditum horrenda, profpicit veftibulum templi feu palatii, cuius porta variis hieroglyphis et emblematibus exfculpta eft, quorum argumentum faciunt res futurae. Interiora aedis exornant primum ftatuae ex aere XXIV regum, qui in Lufitanis regnaturi funt, vsque ad Ioannem quintum, fubiecto cuique titulo et carmine, tum aliarum ftatuarum magnus numerus, tabulae pictae aliaque multa, quibus regum Lufitanorum futura foboles, viri illuftres, et facta praeclara repraefentantur. Sub egreffum ex fpelunca in Sibyllam incidit Henricus, quae, vbi preces eum facere iuffit, tripodi aureo infidens, tribus voluminibus, quae fcilicet ex nouem Tarquinio olim oblatis fupererant, expli citis, lyraque triangulari tata, fuos cafus narrat, tum res exponit deinceps a Lufitanis gerendas, Indiam inprimis vtramque nauigatione patefaciendam. Sub difceffum tria talenta a Tarquinio olim pro libris accepta Henrico in manus tradit, vt inde B. Virgini facram aedem exflruat.

Nec minus mirum et a folita rerum natura recedens el Camoefii inuentum. Nam Vafco da Gama (Cant. X) a Thetide in altum montem euectus omnia terrarum regna, inpri mis Indiae, in globo defcripta profpicit, et Lufitanorum fata a dea monitus addifcit. Idem paullo ante (Cant. V') ex Adamaftore, genio Promontorium Bonae Spei obfidente, calamitates nauigationis audierat, et Cantu II ad Virgilii exemplum Aen. I, 223 fqq. Iupiter Veneri Lufitanorum res fecundas praedixerat.

Quod primo loco e Camoefio narraui, commentum comparari aliquo modo poteft cum Miltoni notiffimo episodio (lib. XI), etfi hoc ad probabiliorem rationem attemperatum eft. Dedu&us in cliuum a Michaele Adamus profpe&tum habet)

orbis terrarum et a comite rerum futurarum expofitionem difcit. Veftigiis eius fatis obfequiofe inftitit Noachidis auctor.

A magicis praeftigiis et incantamentis retraxit et ad veterum veftigia legenda reuocauit alios ipfa argumenti, in quo verfabantur, interdum temporum quoque et hominum, inter quos viuebant, natura. Hi fere ad vifa ac fomnia delapfi funt, quibus futuros cafus praedictos exhiberent, aut Palatium Fatorum commenti funt, rem ad exornandum fatis. obuiam. Intra idem commune multorum inuentum fubftitit auctor Henriadis. Nam emota a S. Ludouico mente Henricus abreptus peragrat caelum ac fidera, regiam dei, Tartarum et Elyfium, tandem, vbi ad Fatorum palatium per-. venit, eorum, qui nafcentur, fimulacra et édwλa difpicit; omnia tractata funt arte fatis vulgari, et argutius multo repetita in Aurelianenfi puella; nifi quod praeclarus locus fe quitur, vbi Henrici pofteritatem enarrare orditur. Inuenti nouitatem vt in reliquis carminis partibus ita et in hac defideres in Columbiade (Colombiade de Mime du Boccage Chant IX). Zamae anima ad Columbum de caelo delapfa non modo futuros Columbi cafus fed totius Europae fata fatis ab argumento aliena exponit. Puella Aurelianenfis Capellani non minus laborat in eo episodio (Lib. VIII), quo in antro Marculphi eremitae, per vifum precibus et nouendiali facro efflagitatum, Regi Carolo cum fociis futura fata angeli voce enarrantur. Miris modis Veritatis feu Fatorum verius Templum defcripfit explofus a plerisque poeta Gallus (Desmarets Clouis Chant. IV). Clotildis a S. Virgine eo deducta in crystallinis parietibus futura diferte fatis cognofcit. Necromantia vti bonus Ronfardus (in Franciade Liu. IV) non refugit; et ad Silii fere exemplum Alarico, dum per ea loca copias ducit, antrum Cumanum ingreffo Sibylla in confpe&tum prodiens futura fata aperit (Alaric ou Rome vaincue Liu. X).

Eft Melita, carmen epicum, auctore Gallo (Privat de Fontanilles, Malthe, ou L'Isle-Adam etc. Par. 1749), qui fibi egregie in eo placet, quod in Pandaemonio aliquo Equitum Rhodiorum fata a Satana aperiuntur, qui Infuladamum fe arbitrum orationis habere ignorat. Neminem tamen vidi inter Gallos ingenio magis luxuriante, quam, quem nunc commemorabo (Le Moine, S. Louis, ou la Ste Couronne reconquise). Apud hunc primo (lib. V) Necromantes Aegyptius Manes euocat, vt Sultano praedicant belli exitum; quod vero in eo nouitate fua placet, eft, quod circa Memphim ad Pyramides et inter Regum fepulcra ifta facra parantur; tum (lib. VIII) S. Lu

VIRGIL. Tom. 11

Fff

S. Ludouico vifum obiicitur, quo in caelum abreptus muni、 tiones caeleftes, non male verfibus aliquot defcriptas, intrat, per plures fphaeras ac caelum crystallinum tandem ad fedem beatam peruenit, cuius (fecundum Dantis exemplum) diuerfa fepta funt; primo infantes, altero viri fancti, tertio heroes belli pacisque artibus et generofiore aliqua virtute infignes verfantur. Subter dei throno vox exit, quae Ludouici fata praemonet; alia eius fata throno infculpta funt, qui eum aliquando in caelo excepturus eft; tandem pofteritatis feries ac fortuna in lumine, intra caliginem explicito, elucet.

An poeta aliquis Platonis iar et exemplar rerum aeternum ad futura adumbranda adhibuerit, ignoro; nec hoc nunc fuccurrit, num praeter Meffiadis auctorem alius poeta propheticas et my flicas futurae vitae repraefentationes in fuum carmen intulerit, aut aeones et alia in certis Chriftia. norum libris ac fectis ad hanc rem obuia ad poeticam ornatum adhibuerit; nam ita aberrare nolim quemquam, vt prø doctrinarum placitis haec aut fimilia nobis impertiat. Brachmanum quoque et Indorum fomnia, etfi vana et abfurda, mul. ta tamen habent, quibus magnus aliquis poeta egregie vů poffit.

Sed video me paullo longius proceffiffe. Reuocanda igitur difputatio in viam. Scilicet fi commenta haec omnia cum Virgiliana ratione compares, hanc facile omnium feliciffimam effe deprehendas. Transmigratione animarum in noua corpora femel pofita, quid opportunius, quam earum ante ingreffum in vitam nouam recenfus; fed recenfus hic fub Lethen iamiam potandam, vel inter potandum; et pofteritatis tam clarae; et factus a progeniture firpis; et expofitus filio ac firpis eiusdem auctori; et vulgari de Iulia gente opinioni confentaneus Augufloque adeo populoque Romano tam commendabilis; defcenfu quoque ad inferos facto in loco tam accommodato ex vulgari opinione de Auerno; omnia tama praeclare confpirant ad probabilem aliquam rerum rationem, vt, quid in caeteris poetis cum hoc comparandam effe patem, habeam nihil. Virgilio fane omnino maior laus inuenta aliorum ornandi quam noua excogitandi conuenit; inuentis tamen alienis tam follerter interdum vfus eft, vt aequalem cura primo inuentore laudem mereatur. Inter haec ponemus defcenfum Aeneae ad inferos. Homerum haud dubie ante oculos habuit; at ab Homerica Necyia quantus artis et ingenii progreffus ad Aeneidis librum fextum!

EXCVRSVS XV

-Portae Somni.

VI, 894 Sunt geminae Somni portae etc. Cum non facile eadem via, qua ad inferos deduxerat, reducere Aeneam poeta poffet, ingeniofe fatis exitum reperit per portas Somni, hoc eft, Somniorum in noto loco Homeri Odyff. 7, 562 fqq. Penelope ibi fomnia admodum diuerfae naturae cffe pronuntiat, alia vera exire per portam corneam, alia falfa per eburmeam: Δοια γάρ τε πύλαι ἀμενηνῶν (leuium) ὦσιν ὀνείρων" Α' μὲν γὰρ κεράεσσι τετεύχαται, αἱ δ ̓ ἐλέφαντι. Τῶν οἱ μέν κ ἔλθωσι διὰ πριςᾶ ἐλέφαντος (per fores ex feftili ebore faltas), Did the Paiporta, ne (res; male reddunt verba, vt innumeris Homeri locis) angaurra portes (ita declaratur, quid fint falfa fomnia)• Oì de did geswv negaw (h. e. fores ex fecti li cornu faltas) ἔλθωσι θύραζε, Οι δ' ἔτυμα κραίνεσι (h. e. fc. runt, nuntiant rcs, quae vere euentum erunt habiturae) βροτῶν ὅτε κέν τις ίδηται. Phantafma hoc forium eournearunt et cornearum du&tum haud dubie ex prifca vita et hominum fermone per rerum adumbrationes explicato, quo etiam fapientibus erat vtendum, vt fymbolieis rerum affimulationibus animorum fenfa exponerent, rerum fimilitudine aliqua vel animaduerfa vel excogitata. In eadem illa prisca vita eboris et cornu vfus erat celebrior quam fequentibus temporibus; itaque fores quoque ebore vel cornu induebant. De ratione eiusdem eboris et cornu ad portas Somni translati varia funt veterum et recentiorum interpretum ad Homericum et Virgilianum locum fomnia. Verifimilior ex iis forte interpretatio eft haec, quod ebur, etfi candore fuo lucem promittit, tamen non transmittit vifum adeoque fallit, corms contra pellucidum eft. Nolo enim fufpicioni locum dare, in quam, fateor, incidi, totum hoc petitum effe a lufu verborum: funt Ovago, quorum eft τὸ ἐλεφαίρεσθαι, itaque veniunt διὰ ἐλέ Davros; alii funt, qui xaixo, iique veniunt dia zegáшr.

Vfus eft his Somaiorum portis Virgilius ad dimittendum ex inferis heroem fuum, quaténus Somniis in iisdem inferis locis sedes sua affignata eft. vid. Not. ad h. v. et fupra ad 282. Quod inuentum, fi ex animi fententia dicendum eft, omnino parum felix et idoneum effe videtur, cum ne ad mythicam quidem veri probabilitatem quidquam in eo fit, vt Aeneas cum Sibylla eadem via exeat ex inferis, qua Somnia euolant. Felicius Ouidius Met. XIV, 120, vbi h. 1. expreffit, Aeneam auerfa porta redeuntem prodidit: lude ferens Fff 2 Laffos