rum nondum fuiffe, nec extitiffe tum nifi templum in mon-
te; viam adeo per loca parum habitata et per lucum ad illud
duxiffe, et in latere montis horridos fpecus occurriffe.

Fuit autem hoc Apollinis templum ex antiquiffimis, Daedali illud opus habitum (v. 14 fqq.) ftatuaque dei coloffea nobilitatum. Seruius ad v. 9 h. libri: Caelius enim (L. Caelius Antipater, qui belli Punici II hiftoriam fcripfit) de Cuma. no Apolline ait: Eft in fano fignum Apollinis ligneum, altum non minus pedes XV, cuius meminisse putatur Virgilius (v. 9 altus Apollo; fed hoc a fitu templi petitum. Altitudinem tamen non vulgarem habuiffe templum neceffe eft, cum v. 19 immania templa appellentur). De eo Cic. de Diu. I, 43 quid?« cum Cumis Apollo fudauit? et Obfequens c. 114 Cumis in arce Apollinis fimulacrum fudauit sub a. 662, ergo tum adhuc fupererat. Alia de eo Apolline prodigia narrant Liu. XLIII, 15, Auguftin. C. D. III, ш.

In afcenfu ad templum lucus Triuiae fuit (v. 13), in quo ipfo templum videtur fuiffe conditum. Dum Aeneas argumentum in foribus fculptum contemplatur, arceffita ab Achate Deiphobe, Phoebi Triuiaeque facerdos (v. 35), Teucros vocat alta in templa, v. 40. Haec de Apollinis templo fi accipias, totus rerum ordo turbatur; fed Sibyllae antrum, μavTov, intelligendum effe, manifeftum fit; et fubiicitur ftatim: Excifum Euboicae latus ingens rupis (h. e. montis, cui templum impofitum erat) in antrum. cf. v. 9. 10 et fup. III, 443. Abeft autem palmis CCXX ab Arcu felici, quas Apollinis templi ruinas effe diximus, crypta, communi opinione pro Sibyllae antro habita, v. Mazzella de Situ Puteol. et Cum. c. 29. In interiore antri parte adytum, in quo Deiphobe dei afflatum excipiebat.

Iam, fi Strabonis locum ex Ephoro, lib. V, p. 244 C, conferas, non vno loco olim To μavrov fuiffe intelligas. Erat primum non longe a Styge fitum, et διά τινων ὀρυγμάτων τὰς ξένες εἰς τὸ μαντᾶον δέχεσθαι narrat facerdotes, πολὺ ὑπὸ ys idguμtrov. Mox a rege aliquo interfectos facerdotes, r diμarrãov Ti (Ephori tempore, qui Philippi Macedonis tempore vixit) συμμέναν μεθετηκὸς εἰς ἕτερον τόπον. Poeta nofter itaque ad antiquius illud oraculum refpicere putandus.

Edoctus a Sibylla Aeneas, aureo ramo opus effe, fi loca infera ingredi velit, filuam versus Auernum pererrat, inuéntoque ramo apportatoque ad Sibyllam, illa duce ad fpeluncam accedit, diuerfam a priore illa; etenim circa Auernum aditus ad eam v. 238. In huius fpeluncae aditu facrum fa

H

ciunt v. 242 fqq., a media note iter per eam ad inferos inftituunt, 255. 262. Poftrema haec ad vnam eandemque fpeluncam fpectare videntur, quae eft Baiana, quam nunc ap. pellant, quoniam verfus Baias fpectat. Nec probo Paolum, qui defcenfum quidem per hanc, facra autem ad tertiam fpeluncam, Cumanam, facta esse (v. 237) contendit. Baiana illa fuperiore adhuc faeculo multo profundius et latius iter praebuiffe videtur, fi Mazzella (1. c. c. 15) et Mormile (Antich. di Pozzuolo c. 17) vera narrant,

EXCVRSVS IV

De Aeneae acceffu ad Italiam.

Aeneas ex Sicilia per Tyrrhenum mare profectus, primo ad Italiam appulfu portum Palinurum fubiit, qui a quodam Aeneae gubernatore ibi defuncto nomen accepisse fertur. Haec Dionyfius ex communi fcriptorum narratione tradit lib. I, 53.~ Virgilius nec hanc famae veteris fidem praetermifit; he ta men frequentiore appulfus commemoratione moleftus effet lectori, alterum ad Cumas acceffum attigit, Palinurum vero naui excuffum ad littus Lucaniae enatafse, fed a barbaris oceifum piaculo finitimos obligaffe narrat. Mox vero Lucanis peftilentia laborantibus (verba Seruii funt ad VI, 378) resposza dit oraculum, Manes Palinuri effe placandos: ob quam rem non longe a Velia et lucum et cenotaphium ei dederunt. Vide ipfum poetam v. 378-381, qui etiam oraculi fidem de Palinuri acceffu ad Italiam olim editi in fabulam adfumfit, Veliam ('Eλfav) illo tempore nondum fuiffe, bene obferuat Seruius ad v. 359 portusque Velinos; nam condita ea fuit a Phocaeenfibus fub Cyro profugis, vt ex Strabone lib. VI pr. fatis conftat; nec tamen prolepfis talis tam infolens erat, vt viri docti poft grammaticos apud Gellium 1. c. X, 16 in defenden. do vel accufando pocta tantum operae ponere deberent. Operofus quoque in refellendo Ouwens V. C. Not. Hag. lib. 1, c. 2. Sufficit tenere, ipfam neceffitatem has prolepfes tueri, quoties narratio verfatur in iis temporibus, in quibus nulla locorum appellatio eft, aut vbi moleftus foret poeta, obfoleta et a carminis fuauitate aliena ac barbara nomina excitando. Quis dubitet, hanc defenfionem effe fatis juftam! Verum ne Lucani quidem, quod Seruius ait, illo tempore in his locis fuiffe videntur. Fuerunt enim Lucani a Samnitibus, qui Sabinorum progenies erant, oriundi, neque in haec loca venerunt, nifi poftquam Graecorum coloniae Italiam inferiorem occupare coeperant, id quod poftDdd 4 Troiana

Troiana demum tempora contigit; temporibus vero Troia nis Chonas et Oenotros, h. e. Pelasgos, e Graecia cum Aufonibus prifcis Italiae colonis permixtos coluiffe, ex iis manifestum eft, quae Strabo lib. VI pr. exponit. Circa has enim partes a Lao inde fl. primo acceffu Oenotros habitaffe, hancque primam Italiam fuiffe appellatam, alio loco vidimus. (Excurf. XXI ad lib. I. Excurf. IV ad lib. VII.)

Pergit Dionyfius 1. c. in vulgari, quam proponere volebat, narratione: Troianos, a Falinuro prouettos, ad infulam appuliffe, cui a quadam Aeneae confobrina, quae ibi obierat, Leucafiae, feu, vt fere fcribi folet, Leucofiae nomen impofitum fit. Communior ratio ab vna Sirenum, Leucofia, nomen repetit. Sed famam nauigationis Troianorum in mari Tyrrheno fequi maluerunt alii. Itaque etiam fuere, qui Troianos ad Sardiniam adhaefiffe traderent. vid. Paufan. X, 17.

Hinc euelli Troiani (Dionyf. ib.) in pulchrum ac profundum portum in Opicis (qui Aufonum in his locis populus erat) delati funt; extinctoque ibi Mifeno, nobili quodam viro, portum ab eo Mifenum denominarunt.

De Mifeno fabulam Virgilius magna cum arte intexuit carmini fuo; fed ornatam et variatam, lib. VI, 149 fqq-235. Difceffit ab aliorum, inter quos Caefar fuit Pontificalium primo ap. Victor. O. G. R. 9, fide etiam in hoc, quod non in finu Baiano fed vltra Mifenum verfus Cumas claffem appul fam effe voluit. Gubernatorem fuiffe Aeneae Mifenum tradidiffe videntur nonnulli apud Victorem, falfa remi tumulo infixi interpretatione, qui tamen nautae tantum fignificationem haberet. Monumentum autem vetus tumuli, infixo remo cum tuba, ad iftud promontorium effe debuit; etfi video hoc quoque a nonnullis tradi, ipfum promontorium nauigantibus in alto fpeciem fepulcri praebere.

Cum Aeneas ad loca haec femel adductus effet a poeta, ingenii ad conuertendas in rem fuam veterum poetarum fabulas praeclari, Necyae Homericae in his ipfis locis tractatae memor, vt narrationem tamen variaret, non Manium euo. cationem fed ad eos defcenfum Aeneae comminifci maluit; Homerico tamen exemplo praelucente quodam modo etiam in his Odyff. w. Atque hic commode in Platonicam doctrinam incidit; de quo alio Excurfu expofitum eft.

Quod autem ad Sibyllam fpectat, hanc poeta ex antiquioribus, quae tum vigebant, fabulis petiit, non primus exco. gitauit. En locum ex Victore de O. G. R. c. to Aldunt

1

praeterea quidam Aeneam in littore (Baiano) Euxini cuiusdam comitis matrem vltimo aetatis affectam, circa ftagnum, quod eft inter Mifenon Auernumque, extuliffe, atque inde loco nomen inditum, qui etiam nunc Euxinius finus dicitur (nomen hoc a quopiam alio memorari nondum vidi; forte ab aliquo auctore proditum, qui Cimmerios, quorum fedem in his locis traditam viderat, a Bofporo et mari Euxino huç vocauerat): cumque comperiffet, ibidem Sibyllam mortalibus futura praecinere in oppido, quod vocatur Cimbarionis (Cumarum non male emendat Arnzenius; an latet Cimmerion? Ita apud Tibull. IV, 1, 64 multi: Cimmerion etiam obfcuras acceffit ad arces) veniffe co fcifcitatum de ftatu fortunarum fuarum: auditisque fatis, vetitum, ne is cognitam (vltimas duas voces, is cognitam, aut ex incognitam natas, aut aliunde irrepfiffe puto, cum cognatione coniunctam interpretatus effet aliquis cognatam) in Italia fepeli ret Prochytam, cognatione fibi coniunitam, quam incolumem reliquerat; et, poftquam ad classem rediit, reperitque mortuam, in infula proxima fepeliffe, quae nunc quoque eodem eft nomine; vt fcribunt Vulcatius et Acilius Pifo. Sed episodium hoc de Sibylla, vt reliqua, ex prifcis fabulis fumtum effe, multo magis declarat narratio ap. Dionyf. I, 55 de Sibylla Erythris ab Aenea conuenta, et Sibyllae vaticinium ad Aeneam a Troia foluentem ap. Tibull. II, 5, 19. cf. Difquif. II, f. VII.

Quod modo de Prochyta contra Misenum infula ex Victore memorauimus, etiam a Dionyfio Halic. I, 53 in medium prolatum eft, A Mifeno, inquit, vlterius nauigantes ad infu-› lam Prochytam et ad promontorium (recte enim emendata funt Graeca a Cafaubono) Caietam appulerunt iisque locis fimili modo ac fuperioribus nomina impofuerunt, quod mulierum defunctarum ¡feruari per ea vellent memoriam. Harum vero alteram Aeneae cognatam fuiffe ferunt, alteram nutricem, Et Prochytam de cognata Aeneae nomen accepiffe etiam Naeuius in primo belli Pu nici dixerat. Seru. ad IX, 715. A Plinio Prochytam non ab Aeneae nutrice, fed quia profufa ab Aenaria erat, dictam lib. III, 13 recte moneri putamus. Adde Strab. I, p. 60 A. et alia loca ap. Cluuer. Ital. ant. IV, 4, fed hic tantum de fama quaerimus, quae de Aeneae erroribus in his locis fuerit; materia tam copiofa, vt etiam omittere nonnulla poetae neceffe fuerit, vti hoc de Prochyta; nam alterum de Caieta fub f. lib. VI et pr. VII meminit. De qua quae varie a veteribus tradita erant, diligenter congefta video a Cluuer. III, 10, pag. 1065.

EXCVRSVS V

Deiphobe Sibylla et facerdos.

VI, 35. 36 Phoebi Triuiaeque facerdos Deiphobe Glaucł. Sibyllam ab hac facerdote diuerfam effe habendam, monent Holdsworthus et Spencius; nam vsque ad v. 55 de Deiphobe facerdote agi; tum Sibyllam, effe enim hanc Phoebi vatem v. 77, vaticinari v. 82-155, hinc iterum fuccedere facerdotem v. 244, eamque excipi a Sibylla a v. 258 fqq. ad f. Ad tam incommodam rationem deducti effe videntur viri docti inter alia maxime v. 258 aduentante dea, quod de Sibylla ac, ceperant. Quod fi nonnulla fatis commode in iftam virorum doctorum fententiam accipi poffunt, tamen alia in multo duriorem, quam vulgaris eft, rationem deflectuntur, vt vix ita videatur poeta obfcuritatis reprehenfione liberari poffe. Nam v. 45 fqq. fatis manifeftum fit, ipfam facerdotem a deo afflari et agitari: cum VIRGO, P.— cv talia fanti Ante fores fubito non vultus non color idem. Continuatur de ea narratio; neceffeque adeo eft v. 77 nullam aliam intelligi poffe quam illam ipfam a deo furore percitam Deiphoben. Quis itaque dubitet eius effe vaticinium v. 83 fqq., neque aliam et diuerfam ab ipfa Sibyllam Cumanam effe v. 98! Néc in fqq. quicquam occurrit, quod noftris rationibus aduerfetur v. 102 fqq. 115 fqq. 125. Editur a facerdote Sibylla refponfum vt Delphis a Pythia furore correpta, poflquam adytum ingreffa eft. Etiam apud Ouidium Met. XIV, 104. 106 fqq., qui locum hunc Virgilii expreffit, ad vnam feminam omnia referuntur. Quod autem inter Sibyllas ex Varronis recenfu apud Lactant. Inft. Diu. I, 6 Deiphobes nomen non legitur, nolim aduerfus poetam vrgere, qui alios auctores, quam quos Varro legerat, habere potuit, quos fequeretur; vt faepe. factum vidimus in aliis, vt reconditam aliquam expromeret doctrinam Maro. Summa quoque omnino in nominibus Sibyllarum recitandis inter veteres eft diuerfitas, vt ex iis ipfis, quae ab Holdswortho congefta funt, fatis apparet'; et in Sibylla Cumana parum fibi veterum hiftoriarum fides conftat. Videtur illa Cumis potius Aeolidis fuiffe oriunda, vnde etiam Erythraea eft appellata. cf. Ariftot. de admir. §.90. De hoc v. ad Tibull. II, 5, 19 not., vbi Aeneae, ante quam a littore Troiano folueret, Sibylla vaticinatur. Quod fi cum iis, qui in coloniam exierant, ad Italiam aeceffit, tamen vel fic multo vtique ferior illa Troianis eft temporibus; vt recte Liuius I, 7 dixerit fatiloquam Carmentass ante Sibyllae in Italiam aduentum. Itaque Erythraea feriorem Cumanam