Tandem, rerum fumma ad pugnam inter Turnum et Ac► neam deducta, luno, ne ipfa nec pactioni nec pugnae inter fit, difcedit, luturnam hortatur, vt fratri, quacunque poffit ratione, fuccurrat (XII, 134-160)*), quod illa variis modis fruftra facere tentat (468 fqq. 623 fq. 1784.fq.). Nouiffi mo enim certamine congrediuntur Turnus et Aeneas. Nunc Jupiter, vt illam placaret, accurate cum ea agit, eiusque precibus hoc tribuit, vt, Troianorum nomine abolito, La tinorum nomen obtineat, fermone quoque Latino feruato, Troiano extincto; oriundos ex mixta hac gente Romanos pietate in ipfam Iunonem infignes fore (791-841). Inde Iu, piter omen inftantis Turno mortis mittit bubonem: quo viso Juturna, defperata fratris falute, difcedit (843-886). Si hoc modo rerum momenta ponderantur: deorum interuen, tum haud dubie magnam vim et vtilitatem ad res epica cum grauitate expediendas habere apparet.

EXCVRSVS I

De infula Aeolia.

1, 51. 52. Ventorum in patriam, loca foeta furentibus auftris, Aeoliam, in infulam Aeoliam venit Aeneas, h. e. vnam ex Aeoliis, quas et Vulcanias et Liparaeas appellant.....Vnam Aeoliam memorat Virgilius Homeri exemplo Odyff. x, 1. Cum plures et nunc fint et olim fuerint: feptem veteres nominant: quaenam ex iis Aeoli fedes ac" regia fuerit, nec Homerus declarauit, nec Virgilius. In Strongylen tamen (nunc Stromboli) confenfiffe videtur antiquitas: Strab. VI, p. 424 Β. Στρογγύλη - ἐνταῦθα δὲ τὸν Αἰόλον οἰκῆσαι φασίν. add. Plin. III, 9 f. 14. Hieram autem (Volcano nunc dictam) Vulcano plerique affignant; alü Liparam: y. ad Aen. VIII, 416. Variaffe in his veteres mirum non eft, cum ipfa illa natura, a qua ductae fabulae funt, pluribus infulis communis fit, fi ve flammarum erumpentium, fiue ventorum fubterraneorum fremitum cogites: vti praeter Strabonem, principem auctorem de his infulis VI p. 422 fq., aliosque veteres a Cerda ad h. 1. Apollonii Schol. IV, 761. III, 41. Spanh. ad Callim. in Dian. 47. Cluuer. in Sicilia lib. II, c. 14 laudatos, e re centioribus inprimis Houel (Voyage pittoresque de Sicile, de Malte et de Lipari To. I, c. XI), Strongyles profpe&tum ediderat Illuftr. Hamiltonus in Campis Phlegraeis (To. II, pl. 37). Videndus de hac infula quoque Aetna v. 431fqq. Vt autem veteres ventorum et Aeoli, qui eos regeret, fedem has infulas, feu vnam ex illis, facerent, naturalis haud dubie eos adduxit **) Ad nouiffima haec cf. Exc. II ad Lib, XII.

adduxit habitus; fiue antra, quae ex antiquioribus ignibus fupererant, ventis fubterraneis peruia, feu quod obferuatum erat, ex fremitus diuerfa ratione, flammaeque, fuliginis et efflationis, praenofci poffe ventos furgentes; etiam, quis ter tio poft die fpiraturus fit ventus: vid. Strabon. VI, p. 423 Cfq. (276). Plinius 1. c. Strongyle in qua regnauit Aeolus; quae a Lipara liquidiore flamma tantum differt; e cuius fumo, quinam flaturi fint venti, in triduum praedicere incolae tra duntur; unde ventos Acolo paruiffe exiftimatum. Aeoli autem mythum alio modo ornauit Homerus, cum Anni vertentis fymbola in eum transtulit Odyff. x, I, quo toto loco comparato intelliges, Aeolum Virgilii plus dignitatis habere, etiam in hoc, quod vtres, quibus venti includuntur, abfunt; qui fane in Homericis fabulis locum fuum tuentur, in Virgilio autem abfurde pofiti fuiffent. Comparato tamen Quint. Cal. loco XIV, 474 fqq. intelligere mihi videor, praeiuiffe Virgi lio ex cyclicis poetis aliquem, qui tempeftatem in Graecorum claffem, Aiacis Oilei f. vlcifcendi cauffa, excitatam fimili modo defcripferat. Nam Quintus, qui illum fine dubio expreffit, loco Virgiliano multa habet confentanea. Virgilium in hac fabula expreffit Valer. Fl. I, 576 fqq. fic vt facile imitatorem intelligas; breuius narrationem exfequitur Silius IX, 491 fqq. Apollonii exemplo IV, 777.

EXCVRSVS II

Nymphae Iunonis comites."

I, 71. Sunt mihi bis septem praeftanti corpore Nymphae. Habet igitur etiam Iuno fuas Nymphas, non modo Diana. Memorantur earum nomina ap. Pompon. Sab. ad h. 1. Sed ne fallare, exfcripta ea effe teneas ex Georg. IV, 336 fqq., vbi Nereides Clymenes comites enumerantur. Locus autem Virgilii expreffus ex Iliad. , 267 fqq., vbi tamen Iuno Somno promittit Χαρίτων μίαν ὁπλοτεράων. Charites enim Iunoni adfunt antiqua religione. Ita ap. Paufan. II, 17. Sed fingunt poetae nonnulla praeter religiones. Sic Statius Palladi non minus quam Dianae comites dat Theb. II, 239. Alio qui Horae Iunoni adfunt, quas ad quatuor anni tempora revocat Quintus Cal. X, 336 fqq. In Homero multa funt, quae minus difplicent. Sommo coniugem promitti, magis eft confentaneum, quam Acolo, XII iam ex vxore filios habenti v. Odyff. x, pr., cui ideo nec v. 74 aliquid praeclari admodum promittitur, pulchra eum prole parentem futurum, Dicendum tamen, Virgilium hac in parte fabulae ab Homero

I 2

receffiffe,

او

receffiffe, Aeolumque nondum vxori iunctum pofuiffe. In 74. 75 voluit poeta Homericis verbis ex 1. 1. Iliad. § vti; ibi v. 269 Somno promittitur Pafitheas air idea μara mávτa, cuius amore tu flagras ab omni inde tempore, cuius amore iam dudum teneris (vide 276, cf. Odyfl. ɛ, 210, 219): quae multo melior eft muneris commendatio. Sed Virgilius, nifi in diuerfam fententiam verfus Homericos deflexit, ita accepiffe videtur, quam tu femper amabis, ¡IXJe pro futuro tempore; quod et ipfum accommodatum est prifco vfui loquendi. Vide v. c. Hymn. in Venerem v. 149, et Odyss. C, 281 %ïža dé μív ňμata návra. Vnde apparet, ve tere aeuo omnino hanc fuiffe formulam defignandi coniugii.

cus.

EXCVRSVS III

I, 85. Vna Eurusque Notusque ruunt creberque procellis Afri Aquilonem cum his non memorari miror equidem. Nam, quod Seneca Nat. Qu. V, 16, vbi h. 1. excitat, Vna, inquit, Eurusque Notusque Africus, et, qui locum in illa rixa non habuit, Aquilo, verum non eft; nifi tantum hoc dicere voluit, omiffum effe Aquilonem a poeta. Nam ad claffem Aeneae, quae a Siciliae littore occidentali eueca curfum ad Italiam tenebat, verfus Africae littora reiiciendam, Aquilonis fane, aut alterius venti ex vicino cardine, partes effe debuere praecipuae. Sed eum omiffum tanto magis mireris, quandoquidem in loco Homeri, quem verbis expreffit, Odyll. e, 295, vbi Vlyffes ex Calypfus infula redux graui tempeftate opprimitur, cum caeteris ventis Bogéns aideneverys memoratus fit. Et in altero loco Odyff. 1, 80. 81, vbi Vlyffes, qui vltra Maleas prouehi non poterat, verfus Libyae littus, ad Lotophagorum infulam, Meningem effe putant, reiicitur, Borea vento, et quo alio vento fieri id potuiffet? id factum memoratur. Similiter de Argonautis apud Apollonium IV, 1231, quos ex Ionio mari in fyrtes tempeftas impingit, καὶ τότ ̓ ἀναρπάγδην όλον βορέαο θύελλα Μεσσηγύς πέλαγος το Λιβυσικὸν — φέρ g. Habuit autem et hunc ipfum locum ante oculos Virgilius, vt e pluribus vestigiis intelligas. Dicendum itaque, poetam ventos promifcue h. 1. pofuiffe, nec ad fubtiliorem aliquam rationem; in vna faltem procella ipfum Aquilonem nominat inf. v. 102. Porro aliam difficultatem in h. 1. mouere videri poteft Seneea 1. 1., vbi, recitatis his verfibus, in vnam tempeftatem omnes ventos congregari posse negat: res fcilicet ita ad libramentum rediret, et Aquilonem reprimeret Aufter, et fic porro. Poetafum vfu defendit noftrum poetam Cerda cf. inf. II, 417, et alterius

alterius Senecae imitationem Agamemn. 473-476 habes. Enimuero cogitandum eft de subitis ventorum conuerfionibus, ac procellarum ab omnibus plagis circumagentium fe viciffitudine. Naturam rei clare expreffit Hom. Odyfl., 331. 332: Nauem ἀμπέλαγος ἄνεμοι φέρον ἔνθα καὶ ἔνθα Αλλοτε μέντε Νότος Βορέη προβάλεσκε φέρεθαι· Αλλοτε δε αὖτ' Εύρος Ζεφύρῳ ἔξασκε διώκειν. Caeterum in Senecae N. Q. loc. laud, vereor ne verba: quod fieri nullo modo poteft, ab alio affuta fint.

EXCVRSVS IV

Arae in mari ex aduerfo Carthaginis.

I, 108-112. Tris Notus abreptas in faxa latentia torquet: Saxa vocant Itali, mediis quae in flu&tibus, aras. Dorfum im mane mari fummo. Tris Eurus ab alto In breuia et fyrtis vr. guet, miferabile vifu. Aut Itali, Romani, omnino quaecunque faxa, omnes fcopulos, medio in mari aras vocant, quein. admodum ara omnem crepidinem et eminentiam veteri fer mone defignabat. Notus locus Scalig. Aufon. Le&. II, 22. At fic frigidiffima effet oratio. Aut de certo aliquo loco agitur. Erant autem ex aduerfo Carthaginis, CCXXX ab vrbe ftadiis, inter Apollinis et Mercurii promontoria (cf. inf. Exc. VI ad v. 159) duae infulae feu verius fcopuli, faepius pro vna infula habiti, nunc Afris Zowa - moore, in geographicis tabulis Zimbra, yitiofe in Gallicis libris, les Isles des Imbes, dicta, (de qua v. Shaw Travels p. 146) olim Aegimorus vel Aegimurus infula. Plin. V, 7 Contra Carthaginis finum duae Aegimori Arae, scopuli verius quam infulae, inter Siciliam maxime et Sardiniam (Compara Liv. XXX, 24). Auctores funt, et has quondam habitatas fubfediffe; vt adeo fub mari laterent (faxa malignis fubmerfa vadis Statius diceret I Theb. 373). Varro ap. Seru. ad h. 1. verentur in pelago latentem infulam, quem locum vocant Aras. Eas Neptunias fuiffe vocatas idem Seruius e Claudio Quadrigario docet, at Sienna propitias appellauerat. Iam Arae poffunt dictae videri, quia fcopuli funt fuper aquam eminentes. At Seruius: quod ibi Afri et Romani foedus inierunt et fines imperii fui illic effe voluerunt. Inducias quidem in ea infula ruptas fub finem belli Punici fecundi Liuius 1. 1. memorat; non pacem ibi factam. Et fines imperii in pacis conditionibus apud Polyb. III, 22 fqq. aliter conftituuntur. Sed, qui iftum Seruianis adfuit pannum, Aegates infulas, Lilybaeo Siciliae oppofitas, ad quas victi a C. Lutatio Catulo Poeni bello Punico primo finem feceI 3

runt,

runt, cum Aegimuro confudit. Quod et a Pomponio Sa bino factum video. Alia lacinia in Seruianis docet, in his faxis, quae infulae fubmerfae olim reliquiae effent, Poenorum facerdotes rem diuinam facere folitos. Hactenus de vocis arae interpretatione. nunc de toto verfu, quem folent laudare docti viri, tamquam doctrinae, quae in poeta fuit, argumentum. Recte quidem. Sed quis poetam ferat in medio rerum aeftu, cum omnia tempeftate magna turbata funt, cum omnia mortem intentant, grammaticam aliquam fubtilitatem alieniffimo loco interferentem? Senfiffe hoc frigus iam alios non dubito; et eundem fenfum fe habere priuatis aliquando ad me litteris fignificabat Artium inter populares noftros fofpitator, Hagedornius. Nifi igitur alia eft poetam defendendi ratio: praeftat dicere, totum verfum a mala manu effe illatum. Sed alia difficultas occurrit in locorum ac ventorum defcriptione. Tres naues Notus in Aras abripit; atqui ad eas Aquilo ferre debebat naues a Sicilia in altum euectas? Verum et hic Notum temere pro quocunque vento po nere potuit; vt Aen. V, 2 Aeneas ex Africa verfus Italiam tendens fluctus Aquilone fecabat. Potuit etiam claffis iam tum ad occidentales vel auftrales Ararum partes delata esse, vnde Notus in Aras propelleret. Paullo poft v. 110 Eurus tres alias naues in breuia et fyrtes agit. Iam vulgo omnes, quotquot vidi, interpretes Syrtes proprie ita dictas (de quibus v. Salluft. Iug. 78) intelligunt. Enimuero, vt taceam, ab occidentali Siciliae littore proue&os Eurum non potuiffe ad has partes abripere; huic enim dubitationi eodem, quo modo vfi fumus, modo occurri poteft; omni, quantum video, geographicae rationi hoc repugnat, vt tam ingenti marium fpatio ad Syrtem minorem, multo magis vt ad maiorem, delata Troianorum claflis pars fuerit, cum altera pars Aris, h. e. infulis Carthagini obuerfis, adhaefiffet. Porro tempeftate fedata iactatae naues v. 158 proxima littora petere dicuntur; et appellunt fane illae ad Carthaginenfe littus. At quantum littoris hoc effet interuallum inter Carthaginem et Syrtim minorem; nam maior multo etiam longius remota. Quo efficitur, vt, nifi poeta dormitauit (quod fere eft, vt verearis, fi cf. V, 192. VII, 302. VI, 60 cum V, 51. IV, 41), Syrtes faltem appellatiue de arenofis locis quibuscunque accipiamus; quem in modum Syrtin illam, in quam lunetav timet nauis Paullum vecta A&t. Ap. XXVII, 17, de loco aliquo arenofo circa Clauden infulam, non de magnis Syrtibus, accipiendam putamus. Fuiffe igitur in ea maris parte, cir

ca