Harpalyce volucremque fugā praevertitur Hebrum. Namque umeris dē mōre habilem suspenderat arcum Vēnātrīx, dederatque comam diffundere ventis, 320 Nūda genū, nōdōque sinus collecta fluentēs.

325

Ac prior "Heus," inquit, "iuvenēs, mōnstrāte, meārum Vidistis si quam hic errantem forte sorōrum, Succinctam pharetrā et maculōsae tegmine lyncis, Aut spumantis apri cursum clamore prementem. Sic Venus; et Veneris contrā sīc filius ōrsus: "Nūlla tuarum audīta mihi neque visa sorōrum, O—quam të memorem, virgō? namque haud tibi vultus Mortālis, nec vōx hominem sonat; ō dea certē, An Phoebi soror? an Nymphārum sanguinis ūna? 330 Sis felix, nostrumque levēs, quaecumque, labōrem, Et, quo sub caelo tandem, quibus orbis in ōris Iactemur, doceas; ignāri hominumque locōrumque Errāmus, ventō, hūc vāstīs et fluctibus acti.

335

Multa tibi ante ārās nostrā cadet hostia dextrā."
Tum Venus: "Haud equidem tāli mē dignor honōre;
Virginibus Tyriīs mōs est gestāre pharētram,
Purpureoque altē sūrās vincire cothurnō.

Pūnica rēgna vidēs, Tyriōs et Agēnoris urbem ;
Sed fines Libycī, genus intractabile bellō.
340 Imperium Dīdō Tyriā regit urbe profecta,
Germānum fugiens. Longa est iniuria, longae
Ambāgēs; sed summa sequar fastīgia rērum.
Huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri
Phoenicum, et magnō miserae dilectus amore,
345 Cui pater intactam dederat, prīmīsque iugārat
Ominibus. Sed rēgna Tyri germānus habebat.
Pygmalion, scelere ante alios immanior omnes.
Quōs inter medius vēnit furor. Ille Sychaeum
Impius ante ārās atque auri caecus amōre

350 Clam ferro incautum superat, sēcūrus amōrum
Germanae; factumque diu cēlāvit, et aegram,
Multa malus simulāns, vānā spē lūsit amantem.
Ipsa sed in somnīs inhumātī vēnit imāgō
Coniugis, ōra modīs attollēns pallida mīrīs;
355 Crūdēlēs ārās trãiectaque pectora ferrō
Nūdāvit, caecumque domus scelus omne retexit;
Tum celerare fugam patriaque excēdere suādet,
Auxiliumque viae veteres tellūre reclūdit
Thesaurōs, ignotum argenti pondus et auri.

360

66

"His commōta fugam Dīdō sociosque parābat. Conveniunt, quibus aut odium crūdēle tyranni Aut metus acer erat; nāvēs, quae forte parātae, Corripiunt, onerantque aurō; portantur avārī Pygmaliōnis opēs pelagō; dux fēmina factī. 365 Dēvēnēre locos, ubi nunc ingentia cernis Moenia surgentemque novae Karthaginis arcem, Mercatique solum, facti de nomine Byrsam, Taurinō quantum possent circumdare tergō. Sed vōs qui tandem, quibus aut vēnistis ab ōrīs, 370 Quōve tenētis iter?"

Quaerenti talibus ille Suspīrāns imōque trahēns ā pectore vōcem: "O dea, si prīmā repetēns ab orīgine pergam, Et vacet annālēs nostrōrum audire labōrum, Ante diem clausō compōnet Vesper Olympō. 375 Nōs Trōia antiqua, sī vestras forte per aurēs Trōiae nōmen iit, diversa per aequora vectōs Forte sua Libycis tempestās appulit ōrīs. Sum pius Aenēās, raptōs qui ex hoste Penātēs Classe vehō mēcum, fāmā super aethera nōtus. 380 Italiam quaerō patriam et genus ab Iove summō. Bis denis Phrygium cōnscendī nāvibus aequor,

Mātre deā mōnstrante viam, data fāta secutus; Vix septem convulsae undis Eurōque supersunt. Ipse ignōtus, egēns, Libyae dēserta peragrō, 385 Eurōpā atque Asiā pulsus.” Nec plūra querentem Passa Venus mediō sīc interfāta dolōre est:

"Quisquis es, haud, crēdō, invīsus caelestibus aurās Vītālēs carpis, Tyriam qui advēneris urbem.

Perge modo, atque hinc tē rēgīnae ad līmina perfer. 390 Namque tibi reduces socios classemque relatam Nuntiō et in tūtum versis aquilonibus actam, Ni frūstrā augurium vānī docuēre parentēs. Aspice bis sēnōs laetantēs āgmine-cycnōs, Aetheria quōs lāpsa plagā Iovis āles apertō 395 Turbābat caelō; nunc terrās ōrdine longō Aut capere aut captās iam despectare videntur. Ut reduces illī lūdunt strīdentibus ālīs, Et coetu cinxēre polum, cantusque dedere, Haud aliter puppēsque tuae pūbēsque tuōrum 400 Aut portum tenet, aut plēnō subit ōstia vēlō. Perge modo, et, quā tē dūcit via, derige gressum. Dixit, et avertēns rosea cervice refulsit, Ambrosiaeque comae divinum vertice odōrem Spīrāvēre, pedēs vestis defluxit ad īmōs,

405 Et vēra incessu patuit dea. Ille ubi mätrem Adgnovit, tāli fugientem est vōce secutus:

410

"Quid nātum totiēns, crūdēlis tū quoque, falsis
Lūdis imaginibus? Cur dextrae iungere dextram
Nōn datur ac vērās audire et reddere vōcēs?"

Tālibus incusat, gressumque ad moenia tendit.
At Venus obscurō gradientēs āëre saepsit,
Et multō nebulae circum dea fūdit amictū,
Cernere ne quis eos, neu quis contingere posset,
Mōlīrīve moram, aut veniendī poscere causās.

415 Ipsa Paphum sublimis abit, sēdēsque revisit Laeta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeō Tūre calent ārae sertisque recentibus hālant.

Corripuere viam intereā, quā sēmita mōnstrat. Iamque ascendebant collem, qui plūrimus urbi 420 Imminet adversāsque aspectat desuper arcēs. Mīrātur mōlem Aenēās, māgālia quondam, Mīrātur portās strepitumque et strāta viarum. Instant ardentes Tyrii, pars ducere mūrōs Mōlirique arcem et manibus subvolvere saxa, 425 Pars optāre locum tectō et concludere sulcō; Iūra magistrātusque legunt sanctumque senātum; Hic portus alii effodiunt; hic alta theātris Fundamenta locant alii, immānēsque columnās Rūpibus excidunt, scaenīs decora alta futūris. 430 Quālis apēs aestāte novā per flōrea rūra Exercet sub sōle labor, cum gentis adultōs Edūcunt fētūs, aut cum liquentia mella Stipant et dulci distendunt nectare cellās, Aut onera accipiunt venientum aut āgmine factō 435 Ignāvum fūcōs pecus à praesaepibus arcent; Fervet opus, redolentque thymō fragrantia mella. “O fortūnātī, quōrum iam moenia surgunt!" Aenēās ait, et fastīgia suspicit urbis. Infert sẽ saeptus nebula-mīrābile dictū— Per mediōs, miscetque viris, neque cernitur ūllī. Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbră, Quo primum iactāti undis et turbine Poeni Effōdere locō signum, quod rēgia Iūnō

440

Mōnstrārat, caput acris equi: sic nam fore bellō 445 Egregiam et facilem victū per saecula gentem. Hic templum Iūnōnī ingēns Sīdōnia Didō Condebat, dōnis opulentum et numine divae,

Aerea cui gradibus surgēbant līmina nexaeque
Aere trabes, foribus cardō strīdēbat aēnīs.
450 Hoc primum in lūcō nova rēs oblāta timōrem
Lēniit, hīc prīmum Aenēās spērāre salūtem
Ausus et adflictis melius confidere rebus.

Namque sub ingenti lūstrat dum singula templo,
Regīnam opperiēns, dum, quae Fortūna sit urbi,
455 Artificumque manūs inter sẽ operumque labōrem
Mīrātur, videt Iliacas ex ordine pūgnās

Bellaque iam fāmā tōtum vulgāta per orbem,

Atrīdās, Priamumque, et saevum ambōbus Achillem. Constitit, et lacrimāns "Quis iam locus," inquit, "Achātē, 460 Quae regiō in terrīs nostrī nōn plēna labōris?

En Priamus! Sunt hic etiam sua praemia laudī;
Sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.
Solve metūs; feret haec aliquam tibi fāma salūtem."
Sic ait, atque animum pictūrā pāscit inānī,

465 Multa gemens, largōque umectat flumine vultum.
Namque videbat, utī bellantēs Pergama circum
Hac fugerent Grāī, premeret Trōiāna iuventūs,
Hac Phryges, instāret currū cristatus Achillēs.
Nec procul hinc Rhēsi niveis tentōria vēlis
470 Adgnoscit lacrimāns, prīmō quae prōdita somnō
Tīdīdēs multā vāstābat caede cruentus,

Ardentesque avertit equos in castra, prius quam
Pabula gustāssent Trōiae Xanthumque bibissent.
Parte alia fugiēns āmissīs Trōilus armīs,

475 Infelix puer atque impar congressus Achilli,
Fertur equis, curruque haeret resupīnus inānī,
Lōra tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur
Per terram, et versā pulvis inscribitur hastā.
Interea ad templum nōn aequae Palladis ībant
480 Crinibus Iliades passīs peplumque ferebant,