Sed fortuna fuit: tectis hic Turnus in altis Iam mediam nigra carpebat nocte quietem. 415 Allecto torvam faciem et furialia membra Exuit; in vultus sese transformat aniles

Et frontem obscenam rugis arat; induit albos Cum vitta crines; tum ramum innectit olivae; Fit Calybe Iunonis anus templique sacerdos, 420 Et iuveni ante oculos his se cum vocibus offert : "Turne, tot incassum fusos patiere labores, Et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis ? Rex tibi coniugium et quaesitas sanguine dotes Abnegat, externusque in regnum quaeritur heres. 425 I nunc, ingratis offer te, inrise, periclis ;

Tyrrhenas, i, sterne acies; tege pace Latinos. Haec adeo tibi me, placida cum nocte iaceres, Ipsa palam fari omnipotens Saturnia iussit. Quare age, et armari pubem portisque moveri 430 Laetus in arma para, et Phrygios, qui flumine pulchro Consedere, duces pictasque exure carinas.

435

Caelestum vis magna iubet. Rex ipse Latinus,
Ni dare coniugium et dicto parere fatetur,
Sentiat et tandem Turnum experiatur in armis."
Hic iuvenis, vatem inridens, sic orsa vicissim
Ore refert: "Classes invectas Thybridis undam
Non, ut rere, meas effugit nuntius aures;

Ne tantos mihi finge metus. Nec regia Iuno
Immemor est nostri ;

440 Sed te victa situ verique effeta senectus,
O mater, curis nequiquam exercet, et arma
Regum inter falsa vatem formidine ludit.
Cura tibi divum effigies et templa tueri;
Bella viri pacemque gerent, quis bella gerenda."
Talibus Allecto dictis exarsit in iras.

445

At iuveni oranti subitus tremor occupat artus; Deriguere oculi: tot Erinys sibilat hydris, Tantaque se facies aperit; tum flammea torquens Lumina cunctantem et quaerentem dicere plura 450 Reppulit, et geminos erexit crinibus angues, Verberaque insonuit, rabidoque haec addidit ore: "En ego victa situ, quam veri effeta senectus Arma inter regum falsa formidine ludit;

Respice ad haec: adsum dirarum ab sede sororum ; 455 Bella manu letumque gero."

Sic effata facem iuveni coniecit, et atro
Lumine fumantes fixit sub pectore taedas.

Olli somnum ingens rumpit pavor, ossaque et artus
Perfundit toto proruptus corpore sudor.

460 Arma amens fremit, arma toro tectisque requirit;
Saevit amor ferri et scelerata insania belli,
Ira super magno veluti cum flamma sonore
Virgea suggeritur costis undantis aëni,
Exsultantque aestu latices; furit intus aquai
465 Fumidus atque alte spumis exuberat amnis;
Nec iam se capit unda; volat vapor ater ad auras.
Ergo iter ad regem polluta pace Latinum
Indicit primis iuvenum, et iubet arma parari,
Tutari Italiam, detrudere finibus hostem ;

470 Se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque.
Haec ubi dicta dedit divosque in vota vocavit,
Certatim sese Rutuli exhortantur in arma.

475

Hunc decus egregium formae movet atque iuventae,
Hunc atavi reges, hunc claris dextera factis.

Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet,
Allecto in Teucros Stygiis se concitat alis.
Arte nova speculata locum, quo litore pulcher
Insidiis cursuque feras agitabat Iulus,

Hic subitam canibus rabiem Cocytia virgo 480 Obicit et noto nares contingit odore,

Ut cervum ardentes agerent: quae prima laborum
Causa fuit belloque animos accendit agrestes.

Cervus erat forma praestanti et cornibus ingens,
Tyrrhidae pueri quem matris ab ubere raptum
485 Nutribant Tyrrheusque pater, cui regia parent
Armenta, et late custodia credita campi.
Adsuetum imperiis soror omni Silvia cura
Mollibus intexens ornabat cornua sertis,
Pectebatque ferum, puroque in fonte lavabat.
490 Ille, manum patiens mensaeque adsuetus erili,
Errabat silvis, rursusque ad limina nota
Ipse domum sera quamvis se nocte ferebat.

Hunc procul errantem rabidae venantis Iuli Commovere canes, fluvio cum forte secundo 495 Deflueret, ripaque aestus viridante levaret. Ipse etiam, eximiae laudis succensus amore, Ascanius curvo derexit spicula cornu;

Nec dextrae erranti deus afuit, actaque multo Perque uterum sonitu perque ilia venit arundo. 500 Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit, Successitque gemens stabulis, questuque cruentus Atque imploranti similis tectum omne replebat.

Silvia prima soror, palmis percussa lacertos,
Auxilium vocat et duros conclamat agrestes.
505 Olli, pestis enim tacitis latet aspera silvis,
Improvisi adsunt, hic torre armatus obusto,
Stipitis hic gravidi nodis; quod cuique repertum
Rimanti, telum ira facit. Vocat agmina Tyrrheus,
Quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis

510 Scindebat, rapta spirans immane securi.
At saeva e speculis tempus dea nacta nocendi

Ardua tecta petit stabuli, et de culmine summo
Pastorale canit signum, cornuque recurvo

Tartaream intendit vocem, qua protinus omne
515 Contremuit nemus et silvae insonuere profundae;
Audiit et Triviae longe lacus; audiit amnis
Sulphurea Nar albus aqua fontesque Velini,
Et trepidae matres pressere ad pectora natos.
Tum vero ad vocem celeres, qua bucina signum
520 Dira dedit, raptis concurrunt undique telis
Indomiti agricolae; nec non et Troïa pubes
Ascanio auxilium castris effundit apertis.
Derexere acies. Non iam certamine agresti,
Stipitibus duris agitur sudibusve praeustis,
525 Sed ferro ancipiti decernunt, atraque late
Horrescit strictis seges ensibus, aeraque fulgent
Sole lacessita, et lucem sub nubila iactant:
Fluctus uti primo coepit cum albescere vento
Paulatim sese tollit mare et altius undas
530 Erigit, inde imo consurgit ad aethera fundo.
Hic iuvenis primam ante aciem stridente sagitta,
Natorum Tyrrhei fuerat qui maximus, Almo,
Sternitur: haesit enim sub gutture vulnus et udae
Vocis iter tenuemque inclusit sanguine vitam.
535 Corpora multa virum circa, seniorque Galaesus,
Dum paci medium se offert, iustissimus unus
Qui fuit Ausoniisque olim ditissimus arvis;
Quinque greges illi balantum, quina redibant
Armenta, et terram centum vertebat aratris.

540

Atque ea per campos aequo dum Marte geruntur,
Promissi dea facta potens, ubi sanguine bellum
Imbuit et primae commisit funera pugnae,
Deserit Hesperiam, et caeli conversa per auras
Iunonem victrix adfatur voce superba :

545 "En, perfecta tibi bello discordia tristi!

Dic, in amicitiam coeant et foedera iungant.
Quandoquidem Ausonio respersi sanguine Teucros,
Hoc etiam his addam, tua si mihi certa voluntas :
Finitimas in bella feram rumoribus urbes,

550 Accendamque animos insani Martis amore,

Undique ut auxilio veniant; spargam arma per agros." Tum contra Iuno: "Terrorum et fraudis abunde est. Stant belli causae, pugnatur comminus armis; Quae fors prima dedit, sanguis novus imbuit arma. 555 Talia coniugia et tales celebrent hymenaeos

Egregium Veneris genus et rex ipse Latinus. Te super aetherias errare licentius auras Haud Pater ille velit, summi regnator Olympi. Cede locis. Ego, si qua super fortuna laborum est, 560 Ipsa regam." Tales dederat Saturnia voces; Illa autem attollit stridentes anguibus alas, Cocytique petit sedem, supera ardua linquens. Est locus Italiae medio sub montibus altis, Nobilis et fama multis memoratus in oris,

565 Ampsancti valles; densis hunc frondibus atrum. Urget utrimque latus nemoris, medioque fragosus Dat sonitum saxis et torto vertice torrens.

Hic specus horrendum et saevi spiracula Ditis Monstrantur, ruptoque ingens Acheronte vorago 570 Pestiferas aperit fauces, quis condita Erinys, Invisum numen, terras caelumque levabat.

Nec minus interea extremam Saturnia bello Imponit regina manum. Ruit omnis in urbem Pastorum ex acie numerus, caesosque reportant 575 Almonem puerum foedatique ora Galaesi, Implorantque deos, obtestanturque Latinum. Turnus adest, medioque in crimine caedis et igni