Haud segnis strato surgit Palinurus et omnes
Explorat ventos, atque auribus aëra captat;
515 Sidera cuncta notat tacito labentia caelo,
Arcturum pluviasque Hyadas geminosque Triones,
Armatumque auro circumspicit Oriona.

Postquam cuncta videt caelo constare sereno,
Dat clarum e puppi signum; nos castra movemus,
520 Temptamusque viam et velorum pandimus alas.
Iamque rubescebat stellis Aurora fugatis,

Cum procul obscuros colles humilemque videmus
Italiam. Italiam primus conclamat Achates,
Italiam laeto socii clamore salutant.

525 Tum pater Anchises magnum cratera corona
Induit implevitque mero, divosque vocavit
Stans celsa in puppi:

530

"Di maris et terrae tempestatumque potentes,
Ferte viam vento facilem et spirate secundi."

Crebrescunt optatae aurae, portusque patescit
Iam propior, templumque apparet in arce Minervae.
Vela legunt socii, et proras ad litora torquent.
Portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum;
Obiectae salsa spumant aspargine cautes,
535 Ipse latet; gemino demittunt bracchia muro
Turriti scopuli, refugitque ab litore templum.
Quattuor hic, primum omen, equos in gramine vidi
Tondentes campum late, candore nivali.

Et pater Anchises: "Bellum, o terra hospita, portas; 540 Bello armantur equi, bellum haec armenta minantur. Sed tamen idem olim curru succedere sueti Quadrupedes, et frena iugo concordia ferre: Spes et pacis," ait. Tum numina sancta precamur Palladis armisonae, quae prima accepit ovantes, 545 Et capita ante aras Phrygio velamur amictu;

Praeceptisque Heleni, dederat quae maxima, rite
Iunoni Argivae iussos adolemus honores.

Haud mora, continuo perfectis ordine votis,
Cornua velatarum obvertimus antennarum,
550 Graiugenumque domos suspectaque linquimus arva.
Hinc sinus Herculei, si vera est fama, Tarenti
Cernitur; attollit se diva Lacinia contra,
Caulonisque arces et navifragum Scylaceum.
Tum procul e fluctu Trinacria cernitur Aetna,
Et gemitum ingentem pelagi pulsataque saxa
Audimus longe fractasque ad litora voces,
Exsultantque vada, atque aestu miscentur harenae.
Et pater Anchises: "Nimirum haec illa Charybdis;
Hos Helenus scopulos, haec saxa horrenda canebat.
560 Eripite, o socii, pariterque insurgite remis."

555

Haud minus ac iussi faciunt, primusque rudentem Contorsit laevas proram Palinurus ad undas; Laevam cuncta cohors remis ventisque petivit. Tollimur in caelum curvato gurgite, et idem 565 Subducta ad Manes imos desedimus unda. Ter scopuli clamorem inter cava saxa dedere; Ter spumam elisam et rorantia vidimus astra. Interea fessos ventus cum sole reliquit, Ignarique viae Cyclopum adlabimur oris.

570

Portus ab accessu ventorum immotus et ingens Ipse; sed horrificis iuxta tonat Aetna ruinis, Interdumque atram prorumpit ad aethera nubem, Turbine fumantem piceo et candente favilla, Attollitque globos flammarum et sidera lambit; 575 Interdum scopulos avulsaque viscera montis Erigit eructans, liquefactaque saxa sub auras Cum gemitu glomerat, fundoque exaestuat imo. Fama est Enceladi semustum fulmine corpus

FRIEZE'S AENEID - 7

Urgeri mole hac, ingentemque insuper Aetnam 580 Impositam ruptis flammam exspirare caminis; Et fessum quotiens mutet latus, intremere omnem Murmure Trinacriam, et caelum subtexere fumo. Noctem illam tecti silvis immania monstra

Perferimus, nec, quae sonitum det causa, videmus. 585 Nam neque erant astrorum ignes, nec lucidus aethra Siderea polus, obscuro sed nubila caelo,

Et Lunam in nimbo nox intempesta tenebat. Postera iamque dies primo surgebat Eoo, Umentemque Aurora polo dimoverat umbram : 590 Cum subito e silvis, macie confecta suprema, Ignoti nova forma viri miserandaque cultu Procedit supplexque manus ad litora tendit. Respicimus. Dira inluvies immissaque barba, Consertum tegumen spinis; at cetera Graius, 595 Et quondam patriis ad Troiam missus in armis. Isque ubi Dardanios habitus et Troïa vidit

Arma procul, paulum aspectu conterritus haesit, Continuitque gradum; mox sese ad litora praeceps Cum fletu precibusque tulit: "Per sidera testor, 600 Per superos atque hoc caeli spirabile lumen,

Tollite me, Teucri; quascumque abducite terras; Hoc sat erit. Scio me Danais e classibus unum, Et bello Iliacos fateor petiisse Penates. Pro quo, si sceleris tanta est iniuria nostri, 605 Spargite me in fluctus, vastoque immergite ponto. Si pereo, hominum manibus periisse iuvabit."

Dixerat, et genua amplexus genibusque volutans Haerebat. Qui sit, fari, quo sanguine cretus, Hortamur; quae deinde agitet fortuna, fateri.

610 Ipse pater dextram Anchises, haud multa moratus, Dat iuveni, atque animum praesenti pignore firmat.

Ille haec, deposita tandem formidine, fatur: "Sum patria ex Ithaca, comes infelicis Ulixi, Nomine Achaemenides, Troiam genitore Adamasto 615 Paupere- mansissetque utinam fortuna! — profectus. Hic me, dum trepidi crudelia limina linquunt, Immemores socii vasto Cyclopis in antro

Deseruere. Domus sanie dapibusque cruentis,
Intus opaca, ingens. Ipse arduus, altaque pulsat
620 Sidera
Sidera Di, talem terris avertite pestem!-
Nec visu facilis nec dictu adfabilis ulli.

Visceribus miserorum et sanguine vescitur atro.
Vidi egomet, duo de numero cum corpora nostro
Prensa manu magna medio resupinus in antro
625 Frangeret ad saxum, sanieque exspersa natarent
Limina; vidi atro cum membra fluentia tabo
Manderet, et tepidi tremerent sub dentibus artus.
Haud impune quidem; nec talia passus Ulixes,
Oblitusve sui est Ithacus discrimine tanto.
630 Nam simul expletus dapibus vinoque sepultus
Cervicem inflexam posuit, iacuitque per antrum
Immensus, saniem eructans et frusta cruento
Per somnum commixta mero, nos, magna precati
Numina sortitique vices, una undique circum
635 Fundimur, et telo lumen terebramus acuto,
Ingens, quod torva solum sub fronte latebat,
Argolici clipei aut Phoebeae lampadis instar,
Et tandem laeti sociorum ulciscimur umbras.

"Sed fugite, o miseri, fugite, atque ab litore funem 640 Rumpite.

Nam qualis quantusque cavo Polyphemus in antro
Lanigeras claudit pecudes atque ubera pressat,
Centum alii curva haec habitant ad litora vulgo
Infandi Cyclopes et altis montibus errant.

645

"Tertia iam Lunae se cornua lumine complent,
Cum vitam in silvis inter deserta ferarum

Lustra domosque traho, vastosque ab rupe Cyclopas
Prospicio, sonitumque pedum vocemque tremesco.
Victum infelicem, bacas lapidosaque corna,

650 Dant rami, et vulsis pascunt radicibus herbae.
Omnia conlustrans, hanc primum ad litora classem
Conspexi venientem. Huic me, quaecumque fuisset,
Addixi; satis est gentem effugisse nefandam.
Vos animam hanc potius quocumque absumite leto."
Vix ea fatus erat, summo cum monte videmus
Ipsum inter pecudes vasta se mole moventem
Pastorem Polyphemum et litora nota petentem,
Monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen
ademptum.

655

Trunca manu pinus regit et vestigia firmat; 660 Lanigerae comitantur oves; ea sola voluptas Solamenque mali.

Postquam altos tetigit fluctus et ad aequora venit,
Luminis effossi fluidum lavit inde cruorem,

Dentibus infrendens gemitu, graditurque per aequor
665 Iam medium, necdum fluctus latera ardua tinxit.
Nos procul inde fugam trepidi celerare, recepto
Supplice sic merito, tacitique incidere funem;
Verrimus et proni certantibus aequora remis.
Sensit, et ad sonitum vocis vestigia torsit.

670 Verum ubi nulla datur dextra adfectare potestas,
Nec potis Ionios fluctus aequare sequendo,
Clamorem immensum tollit, quo pontus et omnes
Contremuere undae, penitusque exterrita tellus
Italiae, curvisque immugiit Aetna cavernis.

675

At genus e silvis Cyclopum et montibus altis
Excitum ruit ad portus et litora complent.