Solus ego in Pallanta feror, foli mihi Pallas
Debetur: cuperem, ipfe parens fpectator adeffet.
Hæc ait: & focii cefferunt æquore jufli.
At Rutulum abfceffu juvenis, tum juffa fuperba
Miratus, ftupet in Turno: corpufq; per ingens
Lumina volvit, obitque truci procùl omnia vifu,
Talibus et dictis it contra dicta tyranni:
Aut fpoliis ego jam raptis laudabor opimis,
Aut leto infigni: forti pater æquus utrique eft:
Tolle minas. fatus medium procedit in æquor.
Frigidus Arcadibus coit in præcordia fanguis.
Defiluit Turnus bijugis, pedes apparat ire
Cominùs: utque leo, fpeculâ cùm vidit ab altâ
Stare procul campis meditantem prælia taurum,
Advolat: haud alia eft Turni venientis imago.
Hunc ubi contiguum miffe fore credidit haftæ,
Ire prior Pallas, fi quà fors adjuvet aufum,
Viribus imparibus: magnumq; ita ad æthera fatur:
Per patris hofpitium, & menfas quas advena adîsti,
Te precor, Alcide, cœptis ingentibus adfis :
Cernat femineci fibi me rapere arma cruenta,
Victoremque ferant morientia lumina Turni.
Audiit Alcides juvenem, magnumque fub imo
Corde premit gemitum, lacrymafq; effudit inanes.
Tum genitor natum dictis affatur amicis:
Stat fua cuique diés, breve et irreparabile tempus
Omnibus eft vitæ ; fed famam extendere factis,
Hoc virtutis opus. Trojæ fub manibus altis
Tot nati cecidere Deûm : quin occidit unà
Sarpedon, mea progenies: etiam fua Turnum
Fata vocant, metafque dati pervenit ad ævi.
Sic ait, atque oculos Rutulorum rejicit arvis.
At Pallas magnis emittit viribus haftam;
Vaginâque cavâ fulgentem diripit enfem.
Illa volans, humeris furgunt quà tegmina fumma,
Incidit; atque viam clypei molita per oras,
Tandem etiam magno ftrinxit de corpore Turni.
Hic Turnus ferro præfixum robur acuto
In Pallanta diu librans jacit, atque ita fatur;
Afpice, num mage fit noftrum penetrabile telum.
Dixerat: ac clypeum, tot ferri terga, tot æris,
Cùm pellis toties obeat circumdata tauri,
Vibranti cufpis medium tranfverberat itu,
Loricæque moras, et pectus perforat ingens.
Ille rapit calidum fruftrà de vulnere telum:
Unâ eâdemq; viâ fanguifq; animufq; fequuntur.
Corruit in vulnus: fonitum fuper arma dedere:
Et terram hoftilem moriens petit ore cruento.
Quem Turnus fuper affiftens:
Arcades, hæc, inquit, memores mea dicta referte
Evandro: qualem meruit, Pallanta remitto.
Quifquis honos tumuli, quicquid folamen humandi eft,
Largior: hand illi ftabunt Æneïa parvo
Hofpitia. et lævo preffit pede, talia fatus,
Exanimum, rapiens immania pondera baltei,
Impreffumque nefas ( unâ fub nocte jugali
Cæfa manus juvenum fœdè, thalamique cruenti)
Quæ bonus Eurytion multo cælaverat auro:
Quo nunc Turnus ovat spolio gaudetq; potitus.
Nefcia mens hominum fati fortifque futuræ,
Et fervare modum rebus fublata fecundis.
Turno tempus erit, magno cùm optaverit emptum
Intactum Pallanta; et cùm fpolia ifta diemque
Oderit. at focii multo gemitu lacrymifque
Impofitum fcuto referunt Pallanta frequentes.
O dolor, atque decus magnum rediture parenti!
Hæc te prima dies bello dedit, hæc eadem aufert:
Cùm tamen ingentes Rutulorum linquis acervos.
Nec jam Fama mali tanti, fed certior auctor
Advolat Æneæ: tenui difcrimine leti
Effe fuos; tempus verfis fuccurrere Teucris.
Proxima quæq; metit gladio, latumq; per agmen
Ardens limitem agit ferro: te, Turne, fuperbum
Cæde novâ quærens. Pallas, Evander, in ipfis
Omnia funt oculis: menfæ, quas advena primas
Tunc adiit, dextræque datæ. Sulmone creatos
Quatuor hîc juvenes ; totidem, quos educat Ufens,
Viventes rapit : inferias quos immolet umbris,
Captivoq; rogi perfundat fanguine fammas.
Indè Mago procùl infenfam contenderat haftam;
Ille aftu fubit, ac tremebunda fupervolat hafta,
Et genua amplectens effatur talia fupplex:
Per patrios Manes, et fpes furgentis Iüli,
Te precor, hanc animam ferves natoq; patrique.
Eft domus alta: jacent penitùs defoffa talenta
Cælati argenti: funt auri pondera facti
Infectique mihi: non hîc victoria Teucrûm
Vertitur; haud anima una dabit difcrimina tanta.
Dixerat: Æneas contrà cui talia reddit,
Argenti atque auri memoras quæ multa talenta,
Gnatis parce tuis; belli commercia Turnus
Suftulit ifta prior, jam tum Pallante perempto.
Hoc Patris Anchife Manes, hoc fentit Iülus.
Sic fatus, galeam lævâ tenet, atque reflexâ
Cervice orantis capulo tenus abdidit enfem.
Nec procul Æmonides, Phœbi Triviæq; facerdos,
Infula cui facrâ redimibat tempora vittâ,
Totus collucens vefte atque infignibus armis.
Quem congreffus agit campo, lapfumq; fuperftans
Immolat, ingentique umbrâ tegit. arma Sereftus
Lecta refert humeris, tibi, rex Gradive, trophæum.
Inftaurant acies, Vulcani ftirpe creatus
Cæculus, et veniens Marforum montibus Umbro.
Dardanides contrà furit. Anxuris enfe finiftram,
Et totum clypei ferro dejecerat orbem.
"Dixerat ille aliquid magnum, vimq; affore verbo
Crediderat, coloque animum fortafsè ferebat,
Caniuemque fibi et longos promiferat annos.
Tarquitus exultans contrà fulgentibus armis,
Sylvicolæ Fauno Dryope quem nympha creârat,
Obvius ardenti fefe obtulit: ille reductâ
Loricam clypeique ingens onus impedit haftà:
Tum caput orantis nequicquàm, et multa parantis
Dicere, deturbat terræ: truncumq; tepentem
Provolvens, fuper hæc inimico pectore fatur:
Iftic nunc, metuende, jace: non te optima mater
Condet humi, patriove onerabit membra fepulcro;
Alitibus linquêre feris, aut gurgite merfum
Unda feret, pifcefq; impasti vulnera lambent.
Protinùs Antæum et Lycam, prima agmina Turni,
Perfequitur; fortemq; Numam, fulvumq; Camertem,
Magnanimo Volfcente fatum; ditiffimus agri
Qui fuit Aufonidûm, et tacitis regnavit Amyclis.
Ægæon qualis, centum cui brachia dicunt
· Centenafque manus, quinquaginta oribus ignem
Pectoribufque arfiffe, Jovis cùm fulmina contra.
Tot paribus ftreperet clypeis, tot ftringeret enfes.
Sic toto Æneas defævit in æquore victor,
Ut femel intepuit mucro. quin ecce Nyphæi.
Quadrijuges in equos adverfaque pectora tendit:
Atque illi longè gradientem et dira frementem
Ut vidêre, metu verfi, retròque ruentes,
Effunduntque ducem, rapiuntq; ad litora currus.
Intereà bijugis infert fe Lucagus albis
In medios, fraterque Liger: fed frater habenis
Flectir equos, ftrictum rotat acer Lucagus enfem.
Haud tulit Æneas tanto fervore furentes:
Trruit, adversâque ingens apparuit hastâ.
Non Diomedis equos, non currum cernis Achillis,
Aut Phrygiæ campos ; nunc belli finis et ævi
His dabitur terris. vefano talia latè
Dicta volant Ligeri: fed non et Troïus heros
Dicta parat contrà; jaculum nam torquet in hoftem.
Lucagus, ut pronus pendens in verbera telo
Admonuit bijugos, projecto dum pede lævo
Aptat fe pugnæ ; fubit oras hafta per imas
Fulgentis clypei, tum lævum perforat inguen:
Excuffus curru moribundus volvitur arvis.
Quem pius Æneas dictis affatur amaris :
Lucage, nulla tuos currus fuga fegnis equorum
Prodidit, aut vanæ vertêre ex hoftibus umbræ :
Ipfe rotis faliens juga deferis. hæc ita fatus,
Arripuit bijugos. frater tendebat inermes
Infelix palmas, curru delapfus eodem:
Per te, per qui te talem genuere parentes,
Vir Trojane, fine hanc animam, et miferere precantis. Pluribus oranti Æneas: haud talia dudùm
Dicta dabas; morere, et fratrem ne defere frater.
O germana mihi atque eadem gratiffima conjux;
Ut rebare, Venus (nec te fententia fallit)
Trojanas fuftentat opes? non vivida bello
Dextra viris, animufq; ferox, patienfque pericli?
Cui Juno fubmiffa; quid, & pulcherrime conjux,
Sollicitas ægram, et tua triftia dicta timentem?
Si mihi, quæ quondam fuerat, quamq; effe decebat,
Vis in amore foret ; non hoc mihi namq; negares,
Omnipotens ; quin et pugnæ fubducere Turnum,
Et Dauno poffem incolumem fervare parenti.
Nunc percat; Teucrifque pio det fanguine pœnas.
Ille tamen noftrâ deducit origine nomen:
Pilumnufque illi quartus pater: et tua largâ
Sæpè manu multifque oneravit limina donis.
Cui rex ætherei brevitèr fic fatur Olympi:
|