Commovêre canes: fluvio cùm fortè fecundo
Deflueret, ripâque æftus viridante levaret.
Ipfe etiam, eximiæ laudis fuccenfus amore,
Afcanius curvo direxit fpicula cornu:
Nec dextræ erranti deus abfuit, actaque multo
Perque uterum fonitu, perque ilia venit arundo.
Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit,
Succeffitque gemens ftabulis: queftuque cruentus,
Atque imploranti fimilis, tectum omne replevit.
Sylvia prima foror, palmis percuffa lacertos,
Auxilium vocat, et duros conclamat agreftes.
Olli (peftis enim tacitis latet afpera fylvis)
Improvifi adfunt: hic torre armatus obusto,
Stipitis hic gravidi nodis: quod cuique repertum
Rimanti, telum ira facit. vocat agmina Tyrrhus,
Quadrifidam quercum cuneis ut fortè coactis
Scindebat, raptâ fpirans immane fecuri.
At fæva è fpeculis tempus dea nacta nocendi,
Ardua tecta petit ftabuli, et de culmine fummo
Paftorale canit fignum, cornuque recurvo
Tartaream intendit vocem : quâ protinus omne
Contremuit nemus, et fylvæ intonuere profunda.
Audiit et Triviæ longè lacus, audiit amnis
Sulfureâ Nar albus aquâ, fontefque Velini:
Et trepidæ matres preffere ad pectora natos.
Tum verò ad vocem celeres, quà buccina fignum
Dira dedit, raptis concurrunt undique telis
Indomiti agricola: nec non et Troïa pubes
Afcanio auxilium caftris effundit apertis.
Direxêre acies: non jam certamine agrefti,
Stipitibus duris agitur, fudibufve præuftis;
Sed ferro ancipiti decernunt, atraque latè
Horrefcit ftrictis feges enfibus, æraque fulgent
Sole laceffita, et lucem fub nubila jactant.
Fluctus uti primo cœpit cùm albefcere vento,
Paulatim fefe tollit mare, et altiùs undas

Erigit, indè imo confurgit ad æthera fundo.
Hic juvenis primam ante aciem ftridente sagittâ,
Natorum Tyrrhi fuerat qui maximus, Almon
Sternitur: hæfit enim fub gutture vulnus, et udæ
Vocis iter tenuemque inclufit fanguine vitam.
Corpora multa virum circa, feniorque Galafus,
Dum paci medium fe offert: juftiffimus unus
Qui fuit, Aufoniifque olim ditiffimus arvis.
Quinque greges illi balantum, quina redibant
Armenta, et terram centum vertebat aratris.
Atque ea per campos æquo dum Marte geruntur:
Promiffi dea facta potens, ubi fanguine bellum
Imbuit, et primæ commifit funera pugnæ;
Deferit Hefperiam, et cœli convexa per auras,
Junonem victrix affatur voce fuperbâ :

En perfecta tibi bello difcordia trifti.

Dic in amicitiam coëant, et fœdera jungant:
Quandoquidem Aufonio refperfi fanguine Teucros.
Hoc etiam his addam, tua fi mihi certa voluntas;
Finitimas in bella feram rumoribus urbes,
Accendamque animos infani Martis amore,
Undique ut auxilio veniant: fpargam arma per agros.
Tum contrà Juno: terrorum et fraudis abundè eft:
Stant belli caufæ : pugnatur cominùs armis.
Quæ fors prima dedit, fanguis novus imbuit arma.
Talia connubia et tales celebrent hymenæos
Egregium Veneris genus et rex ipfe Latinus.
Te fuper æthereas errare licentiùs auras
Haud pater ipfe velit fummi regnator Olympi.
Cede locis: ego, fi qua fuper fortuna laborum eft,
Ipfa regam. tales dederat Saturnia voces:
Illa autem attollit ftridentes anguibus alas,
Cocytique petit fedem, fupera ardua linquens.
Eft locus, Italiæ in medio fub montibus altis,
Nobilis, et famâ multis memoratus in oris,
Amfancti valles : denfis hunc frondibus atrum.

-530

535

540

545

550

555

560

565

.

570

Urget utrinque latus nemoris, medioque fragofus
Dat fonitum faxis et torto vortice torrens.
Hîc fpecus horrendum, et fævi fpiracula Ditis
Monftrantur: ruptoque ingens Acheronte vorago
Peftiferas aperit fauces queis condita Erinnys,
Invifum numen, terras cœlumque leyabat.
Nec minus intereà extremam Saturnia bello
Imponit regina manum. ruit omnis in urbem
Paftorum ex acie numerus: cæfofque reportant
Almonem puerum, fœdatique ora Galæfi:
Implorantque deos, obteftanturque Latinum.
Turnus adeft, medioque in crimine, cædis et ignis
Terrorem ingeminat; Teucrofque in regna vocari,
Stirpem admifceri Phrygiam, fe limine pelli..

575

585

190

Tum, quorum attonitæ Baccho nemora avia matres 580
Infultant thiafis, (neque enim leve nomen Amatæ ;)
Undique collecti coëunt, Martemque fatigant.
Ilicèt infandum cuncti contra omina bellum,
Contra fata deûm, perverfo numine pofcunt.
Certatim regis circumftant tecta Latini.
Ille, velut pelagi rupes immota, refiftit:
Ut pelagi rupes, magno veniente fragore,
Quæ fefe, multis circumlatrantibus undis,
Mole tenet: fcopuli nequicquam et fpumea circum
Saxa fremunt, laterique illifa refunditur alga.
Verùm ubi nulla datur cæcum exuperare poteftas
Confilium, et fævæ nutu Junonis eunt res;
Multa deos, aurafque pater teftatus inanes:
Frangimur heu fatis, inquit, ferimurque procellâ.
Ipfi has facrilego pendetis fanguine pænas,
O miferi! te, Turne, nefas, te triste manebit
Supplicium: votifque deos venerabere feris.
Nam mihi parta quies, omnifque in limine portus:
Funere felici fpolior. nec plura locutus,
Sepfit fe tectis, rerunique reliquit habenas.

Mos erat Hefperio in Latio, quem protinùs urbes

5.95

600

Albana

Albanæ coluere facrum, nunc maxima rerum

610

Roma colit, cùm prima movent in prælia Martem:
Sive Getis inferre manu lacrymabile bellum,
Hyrcanifve, Arabisve parant ; feu tendere ad Indos, 605
Auroramque fequi, Parthofque repofcere figna.
Sunt geminæ belli portæ, fic nomine dicunt,
Relligione facræ, et fævi formidine Martis :
Centum ærei claudunt vectes, æternaque ferri
Robora; nec cuftos abfiftit limine Janus.
Has, ubi certa fedet patribus fententia pugnæ,
Ipfe, Quirinali trabeâ cinctuque Gabino
Infignis, referat ftridentia limina conful;
Ipfe vocat pugnas: fequitur tum cætera pubes,
Æreaque affenfu confpirant cornua rauco.
Hôc et tum Æneadis indicere bella Latinus
More jubebatur, triftefque recludere portas.
Abftinuit tactu pater, averfufque refugit
Foda minifteria, et cæcis fe condidit umbris.
Tum regina deûm, cœlo delapfa, morantes
Impulit ipfa manu portas, et cardine verfo
Belli ferratos rupit Saturnia poftes.

Ardet inexcita Aufonia atque immobilis autè.
Pars pedes ire parat campis ; pars arduus altis

615

620

630

Pulverulentus equis furit: omnes arma requirunt: 625
Pars leves clypeos et spicula lucida tergent
Arvinâ pingui, fubiguntque in cote fecures:
Signaque ferre juvat, fonitufque audire tubarum.
Quinque adeò magnæ pofitis incudibus urbes
Tela novant; Atina potens, Tiburque fuperbum,
Ardea, Cruftumerique, et turrigere Antemnæ.
Tegmina tuta cavant capitum, flectuntque falignas
Umbonum crates: alii thoracas ahenos,
Aut leves ocreas lento ducunt argento.
Vomeris huc et falcis honos, huc omnis aratri

635

Ceffit amor: recoquunt patrios fornacibus enfes :
Claffica jamque fonant: it bello teffera fignumn.

640

645

650

Hic galeam tectis trepidus rapit: ille frementes
Ad juga cogit equos; clypeumque, auroque trilicem
Loricam induitur, fidoque accingitur enfe.
Pandite nunc Helicona, deæ, cantufque movete:
Qui bello exciti reges; quæ quemque fecutæ
Complêrint campos acies; quibus Itala jam tum
Floruerit terra alma viris, quibus arferit armis.
Et meminiftis enim, divæ, et memorare poteftis :
Ad nos vix tenuis famæ perlabitur aura.
Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris
Contemptor divûm Mezentius, agminaque armat.
Filius huic juxtà Laufus: quo pulchrior alter
Non fuit, excepto Laurentis corpore Turni.
Laufus, equûm domitor, debellatorque ferarum,
Ducit Agyllinâ nequicquam ex urbe fecutos
Mille viros: dignus, patriis qui lætior effet
Imperiis, et cui pater haud Mezentius effet.
Poft hos infignem palmâ per gramina currum,
Victorefque oftentat equos, fatus Hercule pulchro
Pulcher Aventinus: clypeoque infigne paternum,
Centum angues, cinctamque gerit ferpentibus hydram :
Collis Aventini fylvâ quem Rhea facerdos
Furtivum partu fub luminis edidit auras,
Mixta deo mulier, poftquàm Laurentia victor
Geryone extincto Tirynthius attigit arva,
Tyrrhenoque boves in flumine lavit Iberas.
Pila manu, fævofque gerunt in bella dolones:
Et tereti pugnant mucrone, veruque Sabello.
Ipfe pedes tegmen torquens immane leonis,
Terribili impexum fetâ, cum dentibus albis
Indutus capiti; fic regia tecta fubibat,

655

660

665

Horridus, Herculeoque humeros innexus amictu.
Tum gemini fratres Tiburtia monia linquunt,
Fratris Tiburti dictam cognomine gentem,

670

Catillufque, acerque Coras, Argiva juventus;
Et primam ante aciem denfa inter tela feruntur:

Cea