Effe finent. nimiùm vobis Romana propago
Vifa potens, fuperi, propria hæc fi dona fuiffent.
Quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem
Campus aget gemitus! vel quæ, Tiberine, videbis
Funera, cùm tumulum præterlabere recentem!
Nec puer Iliacâ quifquam de gente Latinos
In tantum fpe tollet avos: nec Romula quondam
Ullo fe tantum tellus jactabit alumno.
Heu pietas! heu prifca fides! invictaque bello
Dextera! non illi quifquam fe impunè tuliffet
Obvius armato; feu cùm pedes iret in hoftem,
Seu fpumantis equi foderet calcaribus armos.
Heu miferande puer ! fi quâ fata afpera rumpas,
Tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis :
Purpureos fpargam flores, animamque nepotis
His faltem accumulem donis, et fungar inani
Munere. fic totâ paffim regione vagantur
Aëris in campis latis, atque omnia luftrant.
Quæ poftquàm Anchifes natum per fingula duxit,
Incenditque animum famæ venientis amore:
Exin bella viro memorat quæ deindè gerenda;
Laurentefque docet populos, urbemque Latini;
Et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.
Sunt geminæ Somni portæ : quarum altera fertur
Cornea, quâ veris facilis datur exitus umbris:
Altera, candenti perfecta nitens elephanto;
Sed falfa ad cœlum mittunt infomnia Manes.
His ibi tum natum Anchifes unàque Sibyllam
Profequitur dictis, portâque emittit eburnâ.
Ille viam fecat ad naves, fociofque revifit.
Tum fe ad Cajeta recto fert litore portum.
Anchora de prorâ jacitur, ftant litore puppes.

221

P. VIRGILII MARONIS

NEIDOS

LIBER VII.

TU quoque litoribus noftris, Æneïa nutrix,
Æternam moriens famam, Cajeta, dedisti:
Et nunc fervat honos fedem tuus; offaque nomen
Hefperiâ in magnâ, fi qua eft ea gloria, fignat.
At pius exequiis Æneas ritè folutis,

Aggere compofito tumuli, poftquàm alta quierunt
Æquora, tendit iter velis, portumque relinquit.
Afpirant auræ in noctem, nec candida curfum
Luna negat: fplendet tremulo fub lumine pontus.
Proxima Circææ raduntur litora terræ:

Affiduo refonat cantu, tectifque fuperbis

Dives inacceffos ubi Solis filia lucos

Urit odoratam nocturna in lumina cedrum,
Arguto tenues percurrens pectine telas.
Hinc exaudiri gemitus iræque leonum

I'S

Vincla recufantum, et ferâ fub nocte rudentum:

Setigerique fues, atque in præfepibus urfi
Sævire; ac formæ magnorum ululare luporum:

Quos hominum ex facie dea fæva potentibus herbis
Induerat Circe in vultus ac terga ferarum.

20

Quæ ne monftra pii paterentur talia Troës
Delati in portus ; neu litora dira fubirent;
Neptunus ventis implevit vela fecundis:
Atque fugam dedit, et præter vada fervida vexit.
Jamque rubefcebat radiis mare, et æthere ab alto
Aurora in rofeis fulgebat lutea bigis ::

R 3.

2'5

Cùm

Cùm venti pofuere, omnifque repentè refedit
Flatus, et in lento luctantur marmore tonfæ.
Atque hîc Æneas ingentem ex æquore lucum
Profpicit: hunc inter fluvio Tyberinus amœno,
Vorticibus rapidis et multâ flavus arenâ,
In mare prorumpit: variæ circùmque fupràque
Affuetæ ripis volucres et fluminis alveo,
Æthera mulcebant cantu, lucoque volabant.
Flectere iter fociis, terræque advertere proras
Imperat: et lætus fluvio fuccedit opaco.

Nunc age, qui reges, Erato, quæ tempora rerum,
Quis Latio antiquo fuerit ftatus, advena claffem
Cùm primùm Aufoniis exercitus appulit oris,
Expediam : et primæ revocabo exordia pugnæ.
Tu vatem, tu, diva, mone : dicam horrida bella,
Dicam acies, actofque animis in funera reges,
Tyrrhenamque manum, totamque fub arma coactam
Hcfperiam. major rerum mihi nafcitur ordo,
Majus opus moveo. Rex arva Latinus et urbes
Jam fenior longâ placidas in pace regebat.
Hunc Fauno et Nymphâ genitum Laurente Maricâ
Accipimus. Fauno Picus pater: iíque parentem
Te, Saturne, refert; tu fanguinis ultimus auctor.
Filius huic, fato divûm, prolefque virilis

Nulla fuit, primâque oriens erepta juventâ eft.
Sola domum et tantas fervabat filia fedes,
Jam matura viro, jam plenis nubilis annis.
Multi illam magno è Latio totâque petebant
Aufoniâ. petit ante alios pulcherrimus omnes
Turnus, avis atavilque potens: quem regia conjux
Adjungi generum miro properabat amore:
Sed variis portenta deûm terroribus obftant.

Laurus erat tecti medio in penetralibus altis,
Sacra comam, multofque metu fervata per annos:
Quam pater inventam, primas cùm conderet arces,
Ipfe ferebatur Phoebo facráffe Latinus ;

60

Lau

Laurentifque ab eâ nomen pofuiffe colonis.
Hujus apes fummum denfæ (mirabile dictu)
Stridore ingenti liquidum trans æthera vectæ,
Obfedere apicem; et, pedibus per mutua nexis,
Examen fubitum ramo frondente pependit.
Continuò vates, externum cernimus, inquit,
Adventare virum; et partes petere agmen eafdem
Partibus ex îfdem, et fummâ dominarier arce.
Prætereà, caftis adolet dum altaria tædis,
Et juxta genitorem aftat Lavinia virgo:

Vifa (nefas) longis comprendere crinibus ignem,
Atque omnem ornatum flammâ crepitante cremari:
Regalefque accenfa comas, accenfa coronam
Infignem gemmis: tum fumida lumine fulvo
Involvi, ac totis Vulcanum fpargere tectis.
Id verò horrendum ac vilu mirabile ferri :
Namque fore illuftrem famâ fatifque canebant
Ipfam, fed populo magnum portendere bellum.
At rex, follicitus monftris, oracula Fauni,
Fatidici genitoris, adit, lucofque fub altâ

Confulit Albuneâ ; nemorum quæ maxima facro
Fonte fonat, fævamque exhalat opaca mephitim.
Hinc, Italæ gentes omnifque Oenotria tellus,
In dubiis, refponfa petunt: huc dona facerdos
Cùm tulit, et cæfarum ovium fub nocte filenti
Pellibus incubuit ftratis, fomnofque petivit ;
Multa, modis, fimulacra videt volitantia, miris,
Et varias audit voces, fruiturque deorum
Colloquio, atque imis Acheronta affatur Avernis.
Hîc, et tum pater iple petens refponfa Latinus,
Centum lanigeras mactabat ritè bidentes;
Atque harum effultus tergo ftratifque jacebat
Velleribus. fubita ex alto vox reddita luco eft:
Ne pete connubiis natam fociare Latinis,
O mea progenies, thalamis neu crede paratis.
Externi veniunt generi, qui fanguine noftrum

65

70

75

80

85

99

99

Nomen

Nomen in aftra ferent; quorumque à ftirpe nepotes
Omnia fub pedibus, quà Sol utrumque recurrens
Afpicit Oceanum, vertique regique videbunt.
Hæc refponfa pattis Fauni, monitufque filenti
Nocte datos, non ipfe fuo premit ore Latinus ;
Sed circum latě volitans jam fama per urbes
Aufonias tulerat ; cùm Laomedontia pubes
Gramineo ripæ religavit ab aggere claffem.
Æneas, primique duces, et pulcher Iülus,
Corpora fub ramis deponunt arboris altæ :
Inftituuntque dapes, et adorea liba per herbam
Subjiciunt epulis, (fic Jupiter ipfe monebat)
Et Cereale folum pomis agreftibus augent.
Confumptis hîc fortè aliis, ut vertere morfus
Exiguam in Cererem penuria adegit edendi,
Et violare manu malifque audacibus orbem
Fatalis crufti, patulis nec parcere quadris :
Heus! etiam menfas confumimus, inquit Iülus?
Nec plura, alludens. ea vox audita laborum
Prima tulit finem, primamque loquentis ab ore
Eripuit pater, ac ftupefactus numine preffit.
Continuò: falve fatis mihi debita tellus ;
Vofque, ait, ô fidi Troja falvete Penates.

Hic domus, hæc patria eft. genitor mihi talia (namque
Nunc repeto) Anchises fatorum arcana reliquit :
Cùm te, nate, fames ignota ad litora vectum
Accifis coget dapibus confumere menfas;
Tum fperare domos defeffus, ibique memento
Prima focare manu molirique aggere tecta.

120

Hæc erat illa fames: hæc nos fuprema manebant,

Exitiis pofitura modum.

Quare agite: et primo læti cum lumine folis,

130

Quæ loca, quive habeant homines, ubi mœnia gentis,

Veftigemus; et à portu diverfa petamus.

Nunc pateras libate Jovi, precibufque vocate
Anchifen genitorem, et vina reponite menfis..

Sic