orando flectes; vim duram et vincula capto
tende; doli circum haec demum frangentur inanes.
Ipsa ego te, medios cum sol accenderit aestus,
cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est,
in secreta senis ducam, quo fessus ab undis
se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem.
Verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis,
tum variae eludent species atque ora ferarum.
Fiet enim subito sus horridus atraque tigris
squamosusque draco et fulva cervice leaena,
aut acrem flammae sonitum dabit atque ita vinclis
excidet, aut in aquas tenuis dilapsus abibit.
Sed quanto ille magis formas se vertet in omnis,
tanto, nate, magis contende tenacia vincla,
donec talis erit mutato corpore, qualem

videris, incepto tegeret cum lumina somno.'

400

405

410

Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem,

415

quo totum nati corpus perduxit; at illi

dulcis compositis spiravit crinibus aura,

atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens exesi latere in montis, quo plurima vento

cogitur inque sinus scindit sese unda reductos,

420

deprensis olim statio tutissima nautis ;

intus se vasti Proteus tegit obice saxi.

Hic iuvenem in latebris aversum a lumine nympha collocat, ipsa procul nebulis obscura resistit.

425

Iam rapidus torrens sitientis Sirius Indos
ardebat caelo, et medium sol igneus orbem
hauserat; arebant herbae, et cava flumina siccis
faucibus ad limum radii tepefacta coquebant:
cum Proteus consueta petens e fluctibus antra
ibat; eum vasti circum gens umida ponti
exsultans rorem late dispersit amarum.
Sternunt se somno diversae in litore phocae ;

430

IV. 466.] Proteus Caught and Forced to Answer.

225

vesper

ipse velut stabuli custos in montibus olim,
ubi e pastu vitulos ad tecta reducit,
auditisque lupos acuunt balatibus agni,
considit scopulo medius, numerumque recenset.
Cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas,
vix defessa senem passus componere membra
cum clamore ruit magno, manicisque iacentem
occupat. Ille suae contra non immemor artis
omnia transformat sese in miracula rerum,

ignemque horribilemque feram fluviumque liquentem.
Verum ubi nulla fugam reperit fallacia, victus

435

440

in sese redit, atque hominis tandem ore locutus : 'Nam quis te, iuvenum confidentissime, nostras

445

iussit adire domos? Quidve hinc petis?' inquit. At ille :
'Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quidquam;
sed tu desine velle. Deum praecepta secuti
venimus, hinc lapsis quaesitum oracula rebus.
Tantum effatus. Ad haec vates vi denique multa
ardentis oculos intorsit lumine glauco,

450

et graviter frendens sic fatis ora resolvit :

'Non te nullius exercent numinis irae ;
magna luis commissą: tibi has miserabilis Orpheus
haudquaquam ob meritum poenas, ni fata resistant,
suscitat, et rapta graviter pro coniuge saevit.
Illa quidem, dum te fugerit per flumina praeceps,
immanem ante pedes hydrum moritura puella
servantem ripas alta non vidit in herba.

At chorus aequalis Dryadum clamore supremos
implerunt montis; flerunt Rhodopeïae arces
altaque Pangaea et Rhesi Mavortia tellus
atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia.
Ipse cava solans aegrum testudine amorem
te, dulcis coniunx, te solo in litore secum,
te veniente die, te decedente canebat.

455

460

465

486 consedit. Eds.

447 quiquam. R.

449 lassis. R.

Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis,

et caligantem nigra formidine lucum
ingressus Manisque adiit regemque tremendum
nesciaque humanis precibus mansuescere corda.
At cantu commotae Erebi de sedibus imis
umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum,
quam multa in foliis avium se milia condunt,
vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber,
matres atque viri defunctaque corpora vita
magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
impositique rogis iuvenes ante ora parentum ;
quos circum limus niger et deformis arundo
Cocyti tardaque palus inamabilis unda
alligat, et noviens Styx interfusa coercet.
Quin ipsae stupuere domus atque intima Leti
Tartara caeruleosque implexae crinibus angues
Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora,
atque Ixionii vento rota constitit orbis.

470

475

480

Iamque pedem referens casus evaserat omnis, redditaque Eurydice superas veniebat ad auras

pone sequens, namque hanc dederat Proserpina legem, cum subita incautum dementia cepit amantem,

485

ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes : restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa.

490

immemor, heu, victusque animi respexit. Ibi omnis effusus labor atque immitis rupta tyranni

foedera terque fragor stagni est auditus Averni.

Illa, Quis et me,' inquit, 'Miseram et te perdidit, Orpheu,
quis tantus furor? En iterum crudelia retro
fata vocant, conditque natantia lumina somnus.
Iamque vale feror ingenti circumdata nocte
invalidasque tibi tendens, heu non tua, palmas.
Dixit, et ex oculis subito ceu fumus in auras
commixtus tenuis fugit diversa, neque illum

484 cantu. Eds.

495

500

IV. 534.]

Eurydice to be Appeased.

prensantem nequiquam umbras et multa volentem
dicere praeterea vidit ; nec portitor Orci
amplius obiectam passus transire paludem.
Quid faceret? Quo se rapta bis coniuge ferret?
Quo fletu Manis, quae numina voce moveret?
Illa quidem Stygia nabat iam frigida cymba.
Septem illum totos perhibent ex ordine menses
rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam
flesse sibi et gelidis haec evolvisse sub antris
mulcentem tigris et agentem carmine quercus ;
qualis populea maerens philomela sub umbra
amissos queritur fetus, quos durus arator
observans nido implumis detraxit; at illa
flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen
integrat, et maestis late loca questibus implet.
Nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei.
Solus Hyperboreas glacies Tanaimque nivalem
arvaque Riphaeis numquam viduata pruinis
lustrabat raptam Eurydicen atque inrita Ditis
dona querens; spretae Ciconum quo munere matres
inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi
discerptum latos iuvenem sparsere per agros.
Tum quoque marmorea caput a cervice revulsum
gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus
volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua,
Ah miseram Eurydicen anima fugiente vocabat,
Eurydicen toto referebant flumine ripae.'

Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum,
quaque dedit, spumantem undam sub vertice torsit.
At non Cyrene; namque ultro adfata timentem :
Nate, licet tristis animo deponere curas.

Haec omnis morbi causa, hinc miserabile Nymphae,
cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,
exitium misere apibus. Tu munera supplex

506 Brackets. R.

509 flevisse et. Eds. astris. R.

227

505

510

515

520

525

530

tende petens pacem, et facilis venerare Napaeas;
namque dabunt veniam votis, irasque remittent.
Sed modus orandi qui sit, prius ordine dicam.
Quatuor eximios praestanti corpore tauros,
qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycaei,
delige, et intacta totidem cervice iuvencas.
Quatuor his aras alta ad delubra dearum
constitue, et sacrum iugulis demitte cruorem,
corporaque ipsa boum frondoso desere luco.
Post ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,
inferias Orphei Lethaea papavera mittes,

et nigram mactabis ovem, lucumque revises :
placatam Eurydicen vitula venerabere caesa.
Haud mora: continuo matris praecepta facessit;
ad delubra venit, monstratas excitat aras,
quatuor eximios praestanti corpore tauros
ducit et intacta totidem cervice iuvencas.
Post ubi nona suos Aurora induxerat ortus,
inferias Orphei mittit, lucumque revisit.
Hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum
aspiciunt, liquefacta boum per viscera toto
stridere apes utero et ruptis effervere costis,
immensasque trahi nubes, iamque arbore summa
confluere et lentis uvam demittere ramis.

Haec super arvorum cultu pecorumque canebam
et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum
fulminat Euphraten bello, victorque volentis
per populos dat iura, viamque adfectat Olympo.
Illo Vergilium me tempore dulcis alebat
Parthenope studiis florentem ignobilis oti,
carmina qui lusi pastorum, audaxque iuventa,
Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.

535

540

545

5599

555

560

565