"POSTQUAM res Asiae Priamique evertere gentem
Immeritam visum superis, ceciditque superbum
Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troja,
Diversa exsilia et desertas quaerere terras
Auguriis agimur divûm, classemque sub ipsa
Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae,
Incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur,
Contrahimusque viros. Vix prima inceperat aestas,
Et pater Anchises dare fatis vela jubebat:
Litora quum patriae lacrimans portusque relinquo
Et campos, ubi Troja fuit. Feror exsul in altum
Cum sociis gnatoque Penatibus et magnis dis.
Terra procul vastis colitur Mavortia campis,
(Thraces arant,) acri quondam regnata Lycurgo,
Hospitium antiquum Trojae, sociique Penates,
Dum fortuna fuit. Feror huc, et litore curvo
Moenia prima loco, fatis ingressus iniquis,
Aeneadasque meo nomen de nomine fingo.
Sacra Dionaeae matri divisque ferebam
Auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem 20
Caelicolûm regi mactabam in litore taurum.
Forte fuit juxta tumulus, quo cornea summo
Virgulta et densis hastilibus horrida myrtus.
Accessi, viridemque ab humo convellere silvam
Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,
Horrendum et dictu video mirabile monstrum.
Nam quae prima solo ruptis radicibus arbos
Vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae,
Et terram tabo maculant. Mihi frigidus horror
Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
Rursus et alterius lentum convellere vimen
Insequor, et causas penitus tentare latentes;
Ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
Multa movens animo, Nymphas venerabar agrestes
Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
Rite secundarent visus omenque levarent.
Tertia sed postquam majore hastilia nisu
Aggredior genibusque adversae obluctor arenae,
(Eloquar, an sileam?) gemitus lacrimabilis imo
Auditur tumulo, et vox reddita fertur ad aures:
Quid miserum, Aenea, laceras? Jam parce sepulto, Parce pias scelerare manus: non me tibi Troja Externum tulit, aut cruor hic de stipite manat. Heu fuge crudeles terras, fuge litus avarum: Nam Polydorus ego. Hic confixum ferrea texit Telorum seges et jaculis increvit acutis.” Tum vero ancipiti mentem formidine pressus Obstupui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.
Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno Infelix Priamus furtim mandarat alendum Threïcio regi, quum jam diffideret armis Dardaniae, cingique urbem obsidione videret. Ille, ut opes fractae Teucrûm, et Fortuna recessit, Res Agamemnonias victriciaque arma secutus, Fas omne abrumpit, Polydorum obtruncat, et auro 55 Vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis, Auri sacra fames! Postquam pavor ossa reliquit, Delectos populi ad proceres primumque parentem Monstra deûm refero, et quae sit sententia posco. Omnibus idem animus, scelerata excedere terra,
Linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros.
Ergo instauramus Polydoro funus, et ingens
Aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae,
Caeruleis maestae vittis atraque cupresso,
Et circum Iliades crinem de more solutae;
Inferimus tepido spumantia cymbia lacte
Sanguinis et sacri pateras, animamque sepulchro
Condimus, et magna supremum voce ciemus.
Inde, ubi prima fides pelago, placataque venti Dant maria, et lenis crepitans vocat auster in altum, 70 Deducunt socii naves et litora complent. Provehimur portu, terraeque urbesque recedunt. Sacra mari colitur medio gratissima tellus Nereïdum matri et Neptuno Aegaeo,
Quam pius Arcitenens, oras et litora circum
Errantem, Mycono e celsa Gyaroque revinxit,
Immotamque coli dedit et contemnere ventos:
Huc feror; haec fessos tuto placidissima portu
Accipit. Egressi veneramur Apollinis urbem.
Rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, 80
Vittis et sacra redimitus tempora lauro,
Occurrit; veterem Anchisen agnovit amicum.
Jungimus hospitio dextras, et tecta subimus.
Templa dei saxo venerabar structa vetusto;
"Da propriam, Thymbrace, domum ! Da moenia fessis 85
Et genus et mansuram urbem! Serva altera Trojae
Pergama, reliquias Danaûm atque immitis Achilli.
Quem sequimur? quove ire jubes, ubi ponere sedes?
Da, pater, augurium, atque animis illabere nostris !"
Vix ea fatus eram; tremere omnia visa repente,
Liminaque laurusque dei, totusque moveri
Mons circum, et mugire adytis cortina reclusis.
Summissi petimus terram, et vox fertur ad aures:
"Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum
Prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto
Accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem.
Hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris,
Et nati natorum, et qui nascentur ab illis."
Haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu
Laetitia, et cuncti quae sint ea moenia quaerunt,
Quo Phoebus vocet errantes jubeatque reverti.
Tum genitor, veterum volvens monumenta virorum,
"Audite, o proceres," ait "et spes discite vestras.
Creta Jovis magni medio jacet insula ponto,
Mons Idaeus ubi, et gentis cunabula nostrae;
Centum urbes habitant magnas, uberrima regna:
Maximus unde pater, si rite audita recordor,
Teucrus Rhoeteas primum est advectus ad oras,
Optavitque locum regno. Nondum Ilium et arces
Pergameae steterant; habitabant vallibus imis.
Hinc mater cultrix Cybeli, Corybantiaque aera,
Idaeumque nemus; hinc fida silentia sacris,
Et juncti currum dominae subiere leones.
Ergo agite, et, divûm ducunt qua jussa, sequamur,
Placemus ventos, et Gnosia regna petamus!
Nec longo distant cursu: modo Jupiter adsit,
Tertia lux classem Cretaeis sistet in oris."
Sic fatus, meritos aris mactavit honores,
Taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo,
Nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam. 120
Fama volat, pulsum regnis cessisse paternis Idomenea ducem, desertaque litora Cretae, Hoste vacare domum, sedesque adstare relictas. Linquimus Ortygiae portus, pelagoque volamus, Bacchatamque jugis Naxon, viridemque Donusam, 125 Olearon, niveamque Paron, sparsasque per aequor Cycladas, et crebris legimus freta concita terris. Nauticus exoritur vario certamine clamor; Hortantur socii, Cretam proavosque petamus; Prosequitur surgens a puppi ventus cuntes, Et tandem antiquis Curetum allabimur oris. Ergo avidus muros optatae molior urbis, Pergameamque voco, et laetam cognomine gentem Hortor amare focos arcemque attollere tectis. Jamque fere [sicco subductae litore puppes ;]
Connubiis arvisque novis operata juventus;
Jura domosque dabam: subito quum tabida membris,
Corrupto caeli tractu, miserandaque venit
Arboribusque satisque lues et letifer annus.
Linquebant dulces animas, aut aegra trahebant
Corpora; tum steriles exurere Sirius agros;
Arebant herbae, et victum seges aegra negabat.
Rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso
Hortatur pater ire mari, veniamque precari,
Quam fessis finem rebus ferat, unde laborum
Tentare auxilium jubeat, quo vertere cursus.
Nox erat, et terris animalia somnus habebat: Effigies sacrae divûm Phrygiique Penates,
Quos mecum ab Troja mediisque ex ignibus urbis
Extuleram, visi ante oculos adstare jacentis
In somnis, multo manifesti lumine, qua se
Plena per insertas fundebat luna fenestras;
Tum sic affari et curas his demere dictis:
"Quod tibi delato Ortygiam dicturus Apollo est,
Hic canit, et tua nos en ultro ad limina mittit.
Nos te, Dardania incensa, tuaque arma secuti,
Nos tumidum sub te permensi classibus aequor,
Idem venturos tollemus in astra nepotes,
Imperiumque urbi dabimus: tu moenia magnis
Magna para, longumque fugae ne linque laborem. 160
Mutandae sedes: non haec tibi litora suasit
Delius, aut Cretae jussit considere, Apollo.
Est locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt,
Terra antiqua, potens armis atque ubere glebae,
(Oenotri coluere viri; nunc fama, minores
Italiam dixisse ducis de nomine gentem :)
Hae nobis propriae sedes, hinc Dardanus ortus
Iasiusque pater, genus a quo principe nostrum.
Surge age, et haec laetus longaevo dicta parenti
Haud dubitanda refer: Corythum terrasque requirat 170
Ausonias: Dictaea negat tibi Jupiter arva."
Talibus attonitus visis ac voce deorum,
(Nec sepor illud erat, sed coram agnoscere vultus
|