et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva inter opima virum leni fluit agmine Thybris : illic res laetae regnumque et regia conjunx parta tibi. Lacrimas dilectae pelle Creüsae: non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas 785 aspiciam, aut Graiis servitum matribus ibo, Dardanis, et divae Veneris nurus.

795

sed me magna deum Genetrix his detinet oris : jamque vale, et nati serva communis amorem.' haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem dicere deseruit, tenuisque recessit in auras. ter conatus ibi collo dare bracchia circum: ter frustra comprensa manus effugit imago, par levibus ventis volucrique simillima somno. Sic demum socios consumpta nocte reviso. atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum invenio admirans numerum, matresque virosque, collectam exsilio pubem, miserabile volgus. undique convenere, animis opibusque parati, in quascumque velim pelago deducere terras. jamque jugis summae surgebat Lucifer Idae ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant limina portarum, nec spes opis ulla dabatur; cessi, et sublato montes genitore petivi.

800

BOOK III. -THE WANDERING OF ENEAS.

THE exiles sail in early summer, and arrive at Thrace, but are alarmed by the prodigy of a bleeding thicket over Polydorus's grave (vv. 1-68). At Delos they consult Apollo, and (misunderstanding his oracle) settle in Crete, whence they are driven by a pestilence (69–146). Æneas is warned in a vision that Italy is the destined land: they set sail, but are overtaken by a storm (147-208). Seeking shelter at the Strophades, they are driven thence by the Harpies, and follow the coast as far as Epirus (209-293). Here they find Helenus and Andromache, who joyfully receive them in hospitality (294-355). The prophecy of Helenus : they depart, laden with gifts (356-505). They hail the coast of Italy, and proceed till they near Sicily and the residence of the Cyclops the spectacle of Mount Etna (506-587). Here they rescue one of the companions of Ulysses. The monster Polyphemus is seen approaching the shore: his cries summon his companions (588-681). Retracing their course, to avoid Scylla and Charybdis, they land at the port of Drepanum: the death of Anchises (682-718).

POSTQUAM res Asiae Priamique evertere gentem immeritam visum Superis, ceciditque superbum

Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troja, diversa exsilia et desertas quaerere terras auguriis agimur divom, classemque sub ipsa Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae, — incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur,— contrahimusque viros. Vix prima inceperat aestas, et pater Anchises dare fatis vela jubebat; litora cum patriae lacrimans portusque relinquo et campos, ubi Troja fuit: feror exsul in altum cum sociis natoque penatibus et magnis dis.

Terra procul vastis colitur Mavortia campis, Thraces arant, acri quondam regnata Lycurgo, hospitium antiquum Trojae sociique Penates,

5

1Ο

15

dum Fortuna fuit. Feror huc, et litore curvo moenia prima loco, fatis ingressus iniquis, Aeneadasque meo nomen de nomine fingo.

20

Sacra Dionaeae matri divisque ferebam auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem caelicolum regi mactabam in litore taurum. forte fuit juxta tumulus, quo cornea summo virgulta et densis hastilibus horrida myrtus. accessi, viridemque ab humo convellere silvam conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras, horrendum et dictu video mirabile monstrum. nam, quae prima solo ruptis radicibus arbos vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae, et terram tabo maculant. Mihi frigidus horror membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis. 30 rursus et alterius lentum convellere vimen

insequor, et causas penitus temptare latentis :
ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
multa movens animo nymphas venerabar agrestis
Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
rite secundarent visus omenque levarent.
tertia sed postquam majore hastilia nisu
adgredior, genibusque adversae obluctor arenae
eloquar, an sileam ?— gemitus lacrimabilis imo
auditur tumulo, et vox reddita fertur ad auris :

Quid miserum, Aenea, laceras? jam parce sepulto; parce pias scelerare manus. Non me tibi Troja externum tulit, aut cruor hic de stipite manat. heu! fuge crudelis terras, fuge litus avarum : nam Polydorus ego; hic confixum ferrea texit telorum seges et jaculis increvit acutis.'

Tum vero ancipiti mentem formidine pressus obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit. hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno

25

35

40

45

infelix Priamus furtim mandarat alendum Threïcio regi, cum jam diffideret armis Dardaniae, cingique urbem obsidione videret. ille, ut opes fractae Teucrum, et Fortuna recessit, res Agamemnonias victriciaque arma secutus, fas omne abrumpit; Polydorum obtruncat, et auro vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis, auri sacra fames? Postquam pavor ossa reliquit, delectos populi ad proceres primumque parentem monstra deum refero, et quae sit sententia posco. omnibus idem animus, scelerata excedere terra, linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros. ergo instauramus Polydoro funus, et ingens aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae, caeruleis maestae vittis atraque cupresso, et circum Iliades crinem de more solutae; inferimus tepido spumantia cymbia lacte sanguinis et sacri pateras, animamque sepulchro condimus, et magna supremum voce ciemus.

50

55

60

65

75

Inde, ubi prima fides pelago, placataque venti dant maria et lenis crepitans vocat Auster in altum, 70 deducunt socii navis et litora complent : provehimur portu, terraeque urbesque recedunt. sacra mari colitur medio gratissima tellus Nereïdum matri et Neptuno Aegaeo, quam pius Arcitenens oras et litora circum errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit, immotamque coli dedit et contemnere ventos. huc feror; haec fessos tuto placidissima portu accipit: egressi veneramur Apollinis urbem. rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, 80 vittis et sacra redimitus tempora lauro,

occurrit; veterem Anchisen adgnoscit amicum.

82 adgnovit. R.

jungimus hospitio dextras, et tecta subimus.

Templa dei saxo venerabar structa vetusto : 'Da propriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis et genus et mansuram urbem; serva altera Trojae Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli. quem sequimur? quove ire jubes? ubi ponere sedes? da, pater, augurium, atque animis inlabere nostris.' Vix ea fatus eram : tremere omnia visa repente, 99 liminaque laurusque dei, totusque moveri

mons circum, et mugire adytis cortina reclusis.
submissi petimus terram, et vox fertur ad auris:
• Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum
prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto
accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem:
hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris,
et nati natorum, et qui nascentur ab illis.'

Haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu laetitia, et cuncti quae sint ea moenia quaerunt, quo Phoebus vocet errantis jubeatque reverti? tum genitor, veterum volvens monumenta virorum, 'Audite, O proceres' ait et spes discite vestras : Creta Jovis magni medio jacet insula ponto; mons Idaeus ubi, et gentis cunabula nostrae. centum urbes habitant magnas, uberrima regna; maximus unde pater, si rite audita recordor, Teucrus Rhoeteas primum est advectus in oras, optavitque locum regno. Nondum Ilium et arces Pergameae steterant; habitabant vallibus imis. hinc mater cultrix Cybeli Corybantiaque aera Idaeumque nemus; hinc fida silentia sacris, et juncti currum dominae subiere leones. ergo agite, et, divom ducunt qua jussa, sequamur; placemus ventos et Gnosia regna petamus.

111 Cybelae. H.

95