'Saepe fugam Danai Troja cupiere relicta moliri, et longo fessi discedere bello; fecissentque utinam! saepe illos aspera ponti interclusit hiemps, et terruit Auster euntis. praecipue, cum jam hic trabibus contextus acernis staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi. suspensi Eurypylum scitantem oracula Phoebi mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat: Sanguine placastis ventos et virgine caesa, cum primum Iliacas, Danai, venistis ad oras; sanguine quaerendi reditus, animaque litandum Argolica. Volgi quae vox ut venit ad auris, obstipuere animi, gelidusque per ima cucurrit ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo.

Hic Ithacus vatem magno Calchanta tumultu protrahit in medios; quae sint ea numina divom, flagitat: et mihi jam multi crudele canebant artificis scelus, et taciti ventura videbant. bis quinos silet ille dies, tectusque recusat prodere voce sua quemquam aut opponere morti. vix tandem, magnis Ithaci clamoribus actus, composito rumpit vocem, et me destinat arae. adsensere omnes, et, quae sibi quisque timebat, unius in miseri exitium conversa tulere. jamque dies infanda aderat; mihi sacra parari, et salsae fruges, et circum tempora vittae: eripui, fateor, leto me, et vincula rupi, limosoque lacu per noctem obscurus in ulva delitui, dum vela darent, si forte dedissent.

nec mihi jam patriam antiquam spes ulla videndi,

nec dulcis natos exoptatumque parentem ;

quos illi fors et poenas ob nostra reposcent

110

115

120

125

130

135

effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt. 140 quod te per superos et conscia numina veri,

per, si qua est, quae restet adhuc mortalibus usquam intemerata fides, oro, miserere laborum

tantorum, miserere animi non digna ferentis.'

His lacrimis vitam damus, et miserescimus ultro. 145 ipse viro primus manicas atque arta levari vincla jubet Priamus, dictisque ita fatur amicis: Quisquis es, amissos hinc jam obliviscere Graios; noster eris, mihique haec edissere vera roganti: quo molem hanc immanis equi statuere? quis auctor? quidve petunt? quae religio? aut quae machina belli?' dixerat. Ille, dolis instructus et arte Pelasga, sustulit exutas vinclis ad sidera palmas:

Vos, aeterni ignes, et non violabile vestrum testor numen' ait 'vos arae ensesque nefandi, quos fugi, vittaeque deum, quas hostia gessi: fas mihi Graiorum sacrata resolvere jura, fas odisse viros, atque omnia ferre sub auras, si qua tegunt; teneor patriae nec legibus ullis. tu modo promissis maneas, servataque serves Troja fidem, si vera feram, si magna rependam.

'Omnis spes Danaum et coepti fiducia belli Palladis auxiliis semper stetit. Impius ex quo Tydides sed enim scelerumque inventor Ulixes, fatale adgressi sacrato avellere templo

Palladium, caesis summae custodibus arcis,
corripuere sacram effigiem, manibusque cruentis
virgineas ausi divae contingere vittas,
ex illo fluere ac retro sublapsa referri

spes Danaum, fractae vires, aversa deae mens.

nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris.
vix positum castris simulacrum: arsere coruscae
luminibus flammae arrectis, salsusque per artus
sudor iit, terque ipsa solo mirabile dictu -

155

160

165

170

emicuit, parmamque ferens hastamque trementem. 175

Extemplo temptanda fuga canit aequora Calchas, nec posse Argolicis exscindi Pergama telis, omina ni repetant Argis, numenque reducant, quod pelago et curvis secum avexere carinis.

et nunc, quod patrias vento petiere Mycenas, arma deosque parant comites, pelagoque remenso improvisi aderunt: ita digerit omina Calchas. hanc pro Palladio moniti, pro numine laeso effigiem statuere, nefas quae triste piaret.

180

hanc tamen immensam Calchas attollere molem

185

roboribus textis caeloque educere jussit,

ne recipi portis, aut duci in moenia possit,

neu populum antiqua sub religione tueri.

nam si vestra manus violasset dona Minervae,

tum magnum exitium (quod di prius omen in ipsum 190 convertant!) Priami imperio Phrygibusque futurum ; sin manibus vestris vestram ascendisset in urbem, ultro Asiam magno Pelopea ad moenia bello venturam, et nostros ea fata manere nepotes.'

Talibus insidiis perjurique arte Sinonis credita res, captique dolis lacrimisque coactis, quos neque Tydides, nec Larissaeus Achilles, non anni domuere decem, non mille carinae.

Hic aliud majus miseris multoque tremendum obicitur magis, atque improvida pectora turbat. Laocoön, ductus Neptuno sorte sacerdos, sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras. ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta horresco referens-immensis orbibus angues incumbunt pelago, pariterque ad litora tendunt; pectora quorum inter fluctus arrecta jubaeque sanguineae superant undas; pars cetera pontum pone legit, sinuatque immensa volumine terga. fit sonitus spumante salo; jamque arva tenebant,

195

200

205

ardentisque oculos suffecti sanguine et igni,
sibila lambebant linguis vibrantibus ora.
diffugimus visu exsangues: illi agmine certo
Laocoönta petunt; et primum parva duorum
corpora natorum serpens amplexus uterque
implicat, et miseros morsu depascitur artus;
post ipsum, auxilio subeuntem ac tela ferentem,
corripiunt, spirisque ligant ingentibus; et jam
bis medium amplexi, bis collo squamea circum
terga dati, superant capite et cervicibus altis.
ille simul manibus tendit divellere nodos,
perfusus sanie vittas atroque veneno,
clamores simul horrendos ad sidera tollit:
quales mugitus, fugit cum saucius aram
taurus, et incertam excussit cervice securim.
at gemini lapsu delubra ad summa dracones
effugiunt saevaeque petunt Tritonidis arcem,
sub pedibusque deae clipeique sub orbe teguntur.
tum vero tremefacta novus per pectora cunctis
insinuat pavor, et scelus expendisse merentem
Laocoönta ferunt, sacrum qui cuspide robur
laeserit, et tergo sceleratam intorserit hastam.
ducendum ad sedes simulacrum orandaque divae
numina conclamant.

210

Dividimus muros et moenia pandimus urbis. accingunt omnes operi, pedibusque rotarum subiciunt lapsus, et stuppea vincula collo intendunt: scandit fatalis machina muros, feta armis. Pueri circum innuptaeque puellae sacra canunt, funemque manu contingere gaudent. illa subit, mediaeque minans inlabitur urbi. O patria, O divom domus Ilium, et incluta bello moenia Dardanidum! quater ipso in limine portae substitit, atque utero sonitum quater arma dedere:

215

220

225

230

235

240

instamus tamen inmemores caecique furore,
et monstrum infelix sacrata sistimus arce.
tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris
ora, dei jussu. non umquam credita Teucris.
nos delubra deum miseri, quibus ultimus esset
ille dies, festa velamus fronde per urbem.

Vertitur interea caelum et ruit oceano Nox,
involvens umbra magna terramque polumque
Myrmidonumque dolos; fusi per moenia Teucri
conticuere; sopor fessos complectitur artus :
et jam Argiva phalanx instructis navibus ibat
a Tenedo, tacitae per amica silentia lunae
litora nota petens, flammas cum regia puppis
extulerat, fatisque deum defensus iniquis
inclusos utero Danaos et pinea furtim
laxat claustra Sinon. Illos patefactus ad auras
reddit equus, laetique cavo se robore promunt
Thessandrus Sthenelusque duces, et dirus Ulixes,
demissum lapsi per funem, Acamasque, Thoasque,
Pelidesque Neoptolemus, primusque Machaon,
et Menelaus, et ipse doli fabricator Epeos.
invadunt urbem somno vinoque sepultam ;
caeduntur vigiles, portisque patentibus omnis
accipiunt socios atque agmina conscia jungunt.
Tempus erat, quo prima quies mortalibus aegris
incipit, et dono divom gratissima serpit.

in somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector
visus adesse mihi, largosque effundere fletus,
raptatus bigis, ut quondam, aterque cruento
pulvere, perque pedes trajectus lora tumentis.
hei mihi, qualis erat! quantum mutatus ab illo
Hectore, qui redit exuvias indutus Achilli,
vel Danaum Phrygios jaculatus puppibus ignis!

274 ei. R.

245

250

255

260

265

270

275