V. 641.] Iris bids the Women fire the Ships.

6

149

610

620

625

illa, viam celerans per mille coloribus arcum, nulli visa cito decurrit tramite virgo. conspicit ingentem concursum, et litora lustrat, desertosque videt portus classemque relictam. at procul in sola secretae Troades acta amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum pontum adspectabant flentes. Heu tot vada fessis 615 et tantum superesse maris!' vox omnibus una. urbem orant; taedet pelagi perferre laborem. ergo inter medias sese haud ignara nocendi conicit, et faciemque deae vestemque reponit; fit Beroë, Tmarii conjunx longaeva Dorycli, cui genus et quondam nomen natique fuissent; ac sic Dardanidum mediam se matribus infert: 'O miserae, quas non manus' inquit Achaica bello traxerit ad letum patriae sub moenibus! O gens infelix, cui te exitio Fortuna reservat? septuma post Trojae exscidium jam vertitur aestas, cum freta, cum terras omnes, tot inhospita saxa sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum Italiam sequimur fugientem, et volvimur undis. hic Erycis fines fraterni, atque hospes Acestes: quis prohibet muros jacere et dare civibus urbem? O patria et rapti nequiquam ex hoste Penates, nullane jam Trojae dicentur moenia? nusquam Hectoreos amnes, Xanthum et Simoënta, videbo? quin agite et mecum infaustas exurite puppes. nam mihi Cassandrae per somnum vatis imago ardentes dare visa faces: Hic quaerite Trojam; hic domus est inquit vobis. Jam tempus agi res, nec tantis mora prodigiis. En quattuor arae Neptuno; deus ipse faces animumque ministrat.' Haec memorans, prima infensum vi corripit ignem,

631 quid. H.

630

635

640

sublataque procul dextra conixa coruscat,

et jacit: arrectae mentes stupefactaque corda Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu, Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix:

Non Beroë vobis, non haec Rhoeteïa, matres: est Dorycli conjunx; divini signa decoris ardentesque notate oculos; qui spiritus illi, qui voltus, vocisque sonus, vel gressus eunti. ipsa egomet dudum Beroën digressa reliqui aegram, indignantem, tali quod sola careret munere, nec meritos Anchisae inferret honores.' haec effata.

At matres primo ancipites, oculisque malignis ambiguae spectare rates miserum inter amorem praesentis terrae fatisque vocantia regna: cum dea se paribus per caelum sustulit alis, ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. tum vero attonitae monstris actaeque furore conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem ; pars spoliant aras, frondem ac virgulta facesque coniciunt. Furit immissis Volcanus habenis transtra per et remos et pictas abiete puppes. Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri incensas perfert naves Eumelus, et ipsi respiciunt atram in nimbo volitare favillam. primus et Ascanius, cursus ut laetus equestres ducebat, sic acer equo turbata petivit

castra, nec exanimes possunt retinere magistri.

645

650

655

660

665

Quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis' inquit,

heu, miserae cives? non hostem inimicaque castra

Argivum, vestras spes uritis. En, ego vester Ascanius!' Galeam ante pedes projecit inanem, qua ludo indutus belli simulacra ciebat;

643 quis. R. -ve. H.

accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum.

ast illae diversa metu per litora passim
diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim
saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque
mutatae adgnoscunt, excussaque pectore Juno est.
sed non idcirco flammae atque incendia vires
indomitas posuere ; udo sub robore vivit
stuppa vomens tardum fumum, lentusque carinas
est vapor, et toto descendit corpore pestis,
nec vires heroum infusaque flumina prosunt.

Tum pius Aeneas humeris abscindere vestem,
auxilioque vocare deos, et tendere palmas:
'Juppiter omnipotens, si nondum exosu's ad unum
Trojanos, si quid pietas antiqua labores
respicit humanos, da flammam evadere classi
nunc, Pater, et tenues Teucrum res eripe leto.
vel tu, quod superest infesto fulmine morti,
si mereor, demitte, tuaque hic obrue dextra.'
vix haec ediderat, cum effusis imbribus atra
tempestas sine more furit, tonitruque tremescunt
ardua terrarum et campi; ruit aethere toto
turbidus imber aqua densisque nigerrimus austris ;
implenturque super puppes; semiusta madescunt
robora; restinctus donec vapor omnis, et omnes,
quattuor amissis, servatae a peste carinae.

At pater Aeneas, casu concussus acerbo, nunc huc ingentes, nunc illuc pectore curas mutabat versans, Siculisne resideret arvis, oblitus fatorum, Italasne capesseret oras. tum senior Nautes unum Tritonia Pallas quem docuit, multaque insignem reddidit artehaec responsa dabat, vel quae portenderet ira magna deum, vel quae fatorum posceret ordo;

680 flamma. R.

675

680

685

690

695

700

705

isque his Aenean solatus vocibus infit:

Nate dea, quo fata trahunt retrahuntque, sequamur; quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est. 710 est tibi Dardanius divinae stirpis Acestes:

hunc cape consiliis socium et conjunge volentem ; huic trade, amissis superant qui navibus, et quos pertaesum magni incepti rerumque tuarum est; longaevosque senes ac fessas aequore matres,

et quidquid tecum invalidum metuensque pericli est, delige, et his habeant terris sine moenia fessi: urbem appellabunt permisso nomine Acestam.' Talibus incensus dictis senioris amici, tum vero in curas animo diducitur omnes. et nox atra polum bigis subvecta tenebat: visa dehinc caelo facies delapsa parentis Anchisae subito tales effundere voces:

715

720

Nate, mihi vita quondam, dum vita manebat, care magis, nate, Iliacis exercite fatis, imperio Jovis huc venio, qui classibus ignem

725

730

depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est. consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes dat senior; lectos juvenes, fortissima corda, defer in Italiam; gens dura atque aspera cultu debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante infernas accede domos, et Averna per alta congressus pete, nate, meos. Non me impia namque Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum concilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla nigrarum multo pecudum te sanguine ducet:

735

tum genus omne tuum, et quae dentur moenia, disces. jamque vale torquet medios Nox humida cursus, et me saevus equis Oriens adflavit anhelis.' dixerat, et tenuis fugit, ceu fumus, in auras.

731 est Latio. R.

734 tristesve. Vulg.

740

Aeneas, Quo deinde ruis? quo proripis?' inquit, 'quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet?' haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignes, Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae farre pio et plena supplex veneratur acerra.

Extemplo socios primumque arcessit Acesten,
et Jovis imperium et cari praecepta parentis
edocet, et quae nunc animo sententia constet.
haud mora consiliis, nec jussa recusat Acestes.
transcribunt urbi matres, populumque volentem
deponunt, animos nil magnae laudis egentes.
ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt
robora navigiis, aptant remosque rudentesque,
exigui numero, sed bello vivida virtus.
interea Aeneas urbem designat aratro

sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Trojam
esse jubet. Gaudet regno Trojanus Acestes,
indicitque forum et patribus dat jura vocatis.
tum vicina astris, Erycino in vertice sedes
fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos
ac lucus late sacer additur Anchiseo.

Jamque dies epulata novem gens omnis, et aris
factus honos: placidi straverunt aequora venti,
creber et adspirans rursus vocat Auster in altum.
exoritur procurva ingens per litora fletus;
complexi inter se noctemque diemque morantur.
ipsae jam matres, ipsi, quibus aspera quondam
visa maris facies et non tolerabile nomen,
ire volunt, omnemque fugae perferre laborem.
quos bonus Aeneas dictis solatur amicis,

et consanguineo lacrimans commendat Acestae. tris Eryci vitulos et Tempestatibus agnam caedere deinde jubet, solvique ex ordine funem. ipse, caput tonsae foliis evinctus olivae,

745

750

755

760

765

770