Spargere qui somnos cantuque manuque solebat,
Mulcebatque iras, et morsus arte levabat.
Sed non Dardaniæ medicari cuspidis ictum
Evaluit; neque eum juvêre in vulnera cantus
Somniferi, et Marsis quæsitæ in montibus herbæ.
Te nemus Angitiæ, vitreâ te Fucinus undâ,
Te liquidi slevêre lacus.
Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello
Virbius; insignem quem mater Aricia misit,
Eductum Egeriæ lucis humentia circum
Littora, pinguis ubi et placabilis ara Dianæ.
Namque ferunt famâ Hippolytum, postquàm arte noverce
Occiderit, patriasque explêrit sanguine pœnas,
Turbatis distractus equis, ad sidera rursùs
Ætherea et superas cæli venisse sub auras,
Pæoniis revocatum herbis, et amore Dianæ.
Tùm Pater omnipotens, aliquem indignatus ab umbris
Mortalem infernis ad lumina surgere vitæ,
Ipse repertorem medicinæ talis et artis
Fulmine Phœbigenam Stygias detrusit ad undas.
At Trivia Hippolytum secretis alma recondit
Sedibus, et nymphæ Egeriæ nemorique relegat :
Solus ubi in silvis italis ignobilis ævum
Exigeret, versoque ubi nomine Virbius esset.
Undè etiam Triviæ templo lucisque sacratis
Cornipedes arcentur equi, quòd littore currum
Et juvenem monstris pavidi effudêre marinis.
Filius ardentes haud seciùs æquore campi
Exercebat equos, curruque in bella ruebat.
Ipse inter primos præstanti corpore Turnus Vertitur, arma tenens, et toto vertice suprà est. Cui triplici crinita jubâ galea alta Chimæram Sustinet, Etnæos efflantem faucibus ignes :
Tàm magis illa fremens, et tristibus effera flammis,
Quàm magis effuso crudescunt, sanguine pugnæ.
At levem clypeum sublatis cornibus Io
Auro insignibat, jam setis obsita, jam bos
(Argumentum ingens), et custos virginis Argus,
Cælatâque amnem fundens pater Inachus urnâ
Insequitur nimbus peditum, clypeataque totis
Agmina densantur campis, Argivaque pubes,
Auruncæque manus, Rutuli, veteresque Sicani,
Et Sacranæ acies, et picti scuta Labici;
Qui saltus, Tiberine, tuos, sacrumque Numici
Littus arant, Rutulosque exercent vomere colles,
Circæumque jugum; queis Juppiter Anxurus arvis
Præsidet, et viridi gaudens Feronia luco;
Quà Saturæ jacet atra palus, gelidusque per imas
Quærit iter valles atque in mare conditur Ufens.
Hos super advenit Volscâ de gente Camilla,
Agmen agens equitum et florentes ære catervas,
Bellatrix: non illa colo calathisve Minervæ
Femineas assueta manus; sed prælia virgo
Dura pati, cursuque pedum prævertere ventos.
Illa vel intactæ segetis per summa volaret
Gramina, nec teneras cursu læsisset aristas:
Vel mare per medium, fluctu suspensa tumenți,
Ferret iter, celeres nec tingeret æquore plantas.
Illam omnis tectis agrisque effusa juventus
Turbaque miratur matrum, et prospectat euntem,
Attonitis inhians animis; ut regius ostro
Velet honos leves huneros; ut fibula crinem
Auro internectat; Lyciam ut gerat ipsa pharetram,
Et pastoralem, præfixâ cuspide, myrtum.
T belli signum Laurenti Turnus ab arce Extulit, et rauco strepuerunt cornua cantu, Utque acres concussit equos, utque impulit arma; Extemplò turbati animi ; simul omne tumultu Conjurat trepido Latium, sævitque juventus Effera. Ductores primi, Messapus, et Ufens, Contemptorque Deûm Mezentius, undiquè cogunt Auxilia, et latos vastant cultoribus agros. Mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem, Qui petat auxilium, et Latio consistere Teucros, Advectum Ænean classi, victosque Penates Inferre, et fatis Regem se dicere posci, Edoceat, multasque viro se adjungere gentes Dardanio, et latè Latio increbrescere nomen. Quid struat his cœptis, quem, si fortuna sequatur, Eventum pugnæ cupiat, manifestius ipsi, Quàm Turno regi, aut regi apparere Latino.
Talia per Latium: quæ Laomedontius heros Cuncta videns, magno curarum fluctuat æstu; Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc, In partesque rapit varias, perque omnia versat. Sicut aquæ tremulum labris ubi lumen ahenis, Sole repercussum, aut radiantis imagine lunæ, Omnia pervolitat latè loca; jamque sub auras Erigitur, summique ferit laquearia tecti.
Nox erat, et terras animalia fessa per omnes, Alituum pecudumque genus, sopor altus habebat,
Cùm pater in ripâ gelidique sub ætheris axe
Eneas, tristi turbatus pectora bello,
Procubuit, seramque dedit per membra quietem.
Huic Deus ipse loci, fluvio Tiberinus amœno,
Populeas inter senior se attollere frondes
Visus. Eum tenuis glauco velabat amictu
Carbasus, et crines umbrosa tegebat arundo.
Tùm sic affari, et curas his demere dictis:
O sate gente Deûm, Trojanam ex hostibus urbem
Qui revehis nobis, æternaque Pergama servas,
Exspectate solo Laurenti, arvisque Latinis,
Hic tibi certa domus; certi, ne absiste, Penates;
Neu belli terrêre minis: tumor omnis et iræ
Concessêre Deûm.
Jamque tibi, ne vana putes hæc fingere somnum,
Littoreis ingens inventa sub ilicibus sus,
Triginta capitum fetus enixa, jacebit,
Alba, solo recubans, albi circum ubera nati.
Hic locus urbis erit, requies ea certa laborum;
Ex quo ter denis urbem redeuntibus annis
Ascanius clari condet cognominis Albam.
Haud incerta cano. Nunc quâ ratione quod instat
Expedias victor, paucis, adverte, docebo.
Arcades his oris, genus à Pallante profectum,
Qui regem Evandrum comites, qui signa secuti,
Delegêre locum, et posuere in montibus urbem,
Pallantis proavi de nomine Pallanteum.
Hi bellum assiduè ducunt cum gente Latinâ ;
Hos castris adhibe socios, et fædera junge.
Ipse ego te ripis et recto flumine ducam,
Adversum remis superes subvectus ut amnem.
Surge age, nate Deâ; primisque cadentibus astris,
Junoni fer ritè preces, iramque minasque
Supplicibus supera yotis: mihi victor honorem
Persolves. Ego sum, pleno quem flumine cernis
Stringentem ripas, et pinguia culta secantem,
Cæruleus Tibris, cœlo gratissimus amnis.
Hic mihi magna domus, celsis caput urbibus exit.
Dixit; deindè lacu fluvius se condidit alto,
Ima petens: nox Ænean somnusque reliquit.
Surgit, et, ætherei spectans orientia solis
Lumina, ritè cavis undam de flumine palmis
Sustulit, ac tales effudit ad æthera voces:
Nymphæ, Laurentes nymphæ, genus amnibus undè est,
Tuque, ô Tibri, tuo genitor cum flumine sancto,
Accipite Ænean, et tandem arcete periclis.
Quo te cumque lacus miserantem incommoda nostra
Fonte tenet, quocunque solo pulcherrimus exis,
Semper honore meo, semper celebrabere donis,
Corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum.
Adsis ô tantùm, et propiùs tua numina firmes.
Sic memorat, geminasque legit de classe biremes, Remigioque aptat; socios simul instruit armis. Ecce autem, subitum atque oculis mirabile monstrum, Candida per silvam cum fetu concolor albo Procubuit, viridique in littore conspicitur sus: Quam pius Æneas tibi enim, tibi, maxima Juno, Mactat, sacra ferens, et cum grege sistit ad aram.
Tibris eâ fluvium, quàm longa est, nocte tumentem
Leniit, et tacitâ refluens ita substitit undâ,
Mitis ut in morem stagni placidæque paludis
Sterneret æquor aquis, remo ut luctamen abesset.
Ergo iter inceptum celerant rumore secundo.
Labitur uncta vadis abies: mirantur et undæ;
Miratur nemus insuetum fulgentia longè
Scuta virûm fluvio pictasque innare carinas.
|