Defer in Italiam. Gens dura atque aspera cultu
Debellanda tibi Latio est. Ditis tamen antè
Infernas accede domos, et Averna per alta
Congressus pete, nate, meos. Non me impia namque
Tartara habent tristesque umbræ ; sed amena piorum
Concilia Elysiumque colo. Hùc casta Sibylla
Nigrantûm multo pecudum te sanguine ducet.
Tùm genus omne tuum, et quæ dentur mænia, disces,
Jamque vale: torquet medios nox humida cursus,
Et me sævus equis Oriens afflavit anhelis.
Dixerat, et tenues fugit, ceu famus, in auras.
Æneas, Quò deindè ruis? quò proripis? inquit.
Quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet?
Hæc memorans, cinerem et sopitos suscitat ignes;
Pergameumque Larem, et canæ penetralia Vestæ,
Farre pio et plenâ supplex veneratur acerrâ.
Extemplò socios, primumque arcessit Acesten;
Et Jovis imperium, et cari præcepta parentis
Edocet, et quæ nunc animo sententia constet.
Haud mora consiliis, nec jussa recusat Acestes.
Transcribunt urbi matres, populumque volentem
Deponunt, animos nil magnæ laudis egentes.
Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt
Robora navigiis, aptant remosque rudentesque;
Exigui numero, sed bello vivida virtus.
Intereà Æneas urbem designat aratro,
Sortiturque domos : hoc Ilium, et hæc loca Trojæ,
Esse jubet (gaudet regno Trojanus Acestes),
Indicitque forum, et patribus dat jura vocatis.
Tùm vicina astris Erycino in vertice sedes
Fundatur Veneri Idaliæ; tumuloque sacerdos
Et lucus latè sacer additur Anchiseo.
Jamque dies epulata novem gens omnis, et aris
Factus honos: placidi straverunt æquora venti,.
Creber et adspirans rursùs vocat Auster in altum.
Exoritur procurva ingens per littora fletus:
Complexi inter se noctemque diemque morantur.
Ipsæ jam matres, ipsi quibus aspera quondam
Visa maris facies, et non tolerabile numen,
Ire volunt, omnemque fugæ perferre laborem.
Quos bonus Æneas dictis solatur amicis,
Et consanguineo lacrymans commendat Acestæ.
Tres Eryci vitulos, et tempestatibus agnam,
Cædere deindè jubet, solvique ex ordine funes.
Ipse, caput tonsæ foliis evinctus olivæ,
Stans procul in prorâ, pateram tenet, extaque salsos
Porricit in fluctus, ac vina liquentia fundit.
Prosequitur surgens à puppi ventus euntes.
Certatim socii feriunt mare, et æquora verrunt.
At Venus intereà Neptunum exercita curis
Alloquitur, talesque effundit pectore questus:
Junonis gravis ira et inexsaturabile pectus
Cogunt me, Neptune, preces descendere in omnes;
Quam nec longa dies, pietas nec mitigat ulla;
Nec Jovis imperio fatisve infracta quiescit.
Non mediâ de gente Phrygum exedisse nefandis
Urbem odiis satis est, nec pœnam traxe per omnem
Relliquias; Trojæ cineres atque ossa peremptæ
Insequitur: causas tanti sciat illa furoris.
Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis
Quam molem subitò excicrit; maria omnia cœlo
Miscuit, Æoliis nequicquam freta procellis :
In regnis hoc ausa tuis.
Per scelus ecce etiam, Trojanis matribus actis,
Exussit fœdè puppes, et classe subegit
Amissa socios ignotæ linquere terræ.
Quod superest, oro, liceat dare tuta per undas
Vela tibi; liceat Laurentem attingere Tibrim,
Si concessa peto, si dant ea mœnia Parcæ.
Tùm Saturnius hæc domitor maris edidit alti: Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis, Undè genus ducis: merui quoque; sæpè furores Compressi, et rabiem tantam cælique marisque. 'Nec minor in terris (Xanthum Simoëntaque testor) Æneæ mihi cura tui. Cùm Troïa Achilles Exanimata sequens impingeret agmina muris, Millia multa daret leto, gemerentque repleti Amnes, nec reperire viam atque evolvere posset In mare se Xanthus; Pelidæ tunc ego forti Congressum Ænean, nec Dis, nec viribus æquis, Nube cavâ eripui, cuperem cùm vertere ab imo Structa meis manibus perjuræ mœnia Trojæ. Nunc quoque mens eadem perstat mihi; pelle timores. Tutus quos optas portus accedet Averni. Unus erit tantùm, amissum quem gurgite quæret Unum pro multis dabitur caput.
His ubi læta Deæ permulsit pectora dictis, Jungit equos curru genitor, spumantiaque addit Frena feris, manibusque omnes effundit habenas. Cæruleo per summa levis volat æquora curru: Subsidunt undæ, tumidumque sub axe tonanti Sternitur æquor aquis; fugiunt vasto æthere nimbi. Tùm variæ comitum facies; immania cete, Et senior Glauci chorus, Inoüsque Palæmon, Tritonesque citi, Phorcique exercitus omnis. Læva tenent Thetis et Melite, Panopeaque virgo, Neseæ, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque.
Hic patris Æneæ suspensam blanda vicissim Gaudia pertentant mentem : jubet ociùs omnes
Attolli malos, intendi brachia velis.
Unà omnes fecêre pedem; pariterque sinistros,
Nunc dextros solvêre sinus; unà ardua torquent
Cornua, detorquentque: ferunt sua flamina classem.
Princeps ante omnes densum Palinurus agebat
Agmen; ad hunc alii cursum contendere jussi.
Jamque ferè mediam cæli nox humida metam
Contigerat; placidâ laxârant membra quiete
Sub remis fusi per dura sedilia nautæ :
Cùm levis æthereis delapsus Somnus ab astris,
Aëra dimovit tenebrosum, et dispulit umbras,
Te, Palinure, petens, tibi tristia somnia portans
Insonti; puppique Deus consedit in altâ,
Phorbanti similis, fuditque has ore loquelas :
Iaside Palinure, ferunt ipsa æquora classem;
Equatæ spirant auræ; datur hora quieti:
Pone caput, fessosque oculos furare labori.
Ipse ego paulisper pro te tua munera inibo.
Cui vix attollens Palinurus lumina fatur :
Mene salis placidi vultum fluctusque quietos
Ignorare jubes? mene huic confidere monstro?
Ænean credam quid enim fallacibus Austris,
Et cæli toties deceptus fraude sereni?"
Talia dicta dabat; elavumque affixus et hærens
Nusquàm amittebat, oculosque sub astra tenebat.
Ecce Deus ramum Lethæo rore madentem,
Vique soporatum Stygiâ, super utraque quassat
Tempora, cunctantique natantia lumina solvit.
Vix primos inopina quies laxaverat artus;
Et super incumbens, cum puppis parte revulsâ,
Cumque gubernaclo, liquidas projecit in undas
Præcipitem, ac socios nequicquam sæpè vocantem.
Ipse volans tenues se sustulit ales in auras.
Currit iter tutum non seciùs æquore classis,
Promissisque patris Neptuni interrita fertur.
Jamque adeò scopulos Sirenum advecta subibat,
Difficiles quondam, multorumque ossibus albos
Tùm rauca assiduo longè sale saxa sonabant;
Cùm pater amisso fluitantem errare magistro
Sensit, et ipse ratem nocturnis rexit in undis,
Multa gemens, casuque animum concussus amici :
O nimiùm cælo et pelago confise sereno,
Nudus in ignotâ, Palinure, jacebis arenâ!
SIC fatur lacrymans, classique immittit habenas,
Et tandem Euboicis Cumarum allabitur oris.
Obvertunt pelago proras: tùm dente tenaci
'Anchora fundabat naves, et littora curvæ
Prætexunt puppes: juvenum manus emicat ardens
Littus in Hesperium; quærit pars semina flammæ
Abstrusa in venis silicis; pars densa ferarum
Tecta rapit, silvas, inventaque flumina monstrat.
At pius Æneas arces quibus altus Apollo
Præsidet, horrendæque procul secreta Sibyllæ,
Antrum immane, petit; magnam cui mentem animumque
Delius inspirat vates, aperitque futura.
Jam subeunt Triviæ lucos, atque aurea tecta.
Dædalus, ut fama est, fugiens Minoïa regna,
Præpetibus pennis ausus se credere cœlo,
Insuetum per iter gelidas enavit ad Arctos,
|