DE

RERUM IN ÆNEIDE TRACTATARUM INVENTIONE.

QUALE in inveniendis rebus omnino Virgilii ingenium

fuerit, non tam fecundum illud in excogitandis novis rerum generibus, nec audax ad suscipienda, vel tentanda intentata ab aliis et intacta, aut ea, quorum successus esset dubius et incertus; sed, quæ nec minor laus est, natum et factum ad inventa priorum rudia et inchoata, perficienda, et polienda, ornandaque; quam admirabilis porro ac felix fabulæ, quam sibi carminis argumentum fecit, natura sit, et quantum in hoc dilectu judicium emineat, superiore Disquisitione expositum est. Restat, quod illo loco polliciti sumus, ut paucis declaremus, unde poeta fabulam suam, ejusque tam copiose instruendæ et ornandæ materiam acceperit; ut inde clarius appareat, quæ et quanta inventi laus poetæ ingenio ca in re debeatur, et quam limatum et subtile ejus fuerit judicium in deligendo sibi argumento ejusmodi, quod ingentes rerum et ornamentorum haberet copias ab aliis jam paratas et subministratas, ut doctrina tantum et judicii sagacitate opus esset ad dilectum faciendum.

I. Solent fere Interpretes, quantum intelligo, quique alii hac de re agunt, ita statuere, ut poetam famam aliquam obscuram de Æneæ in Italiam adventu sequutum esse dicant. Enimvero ex iis, quæ a Dionysio Halic. lib. I, 49 sq. 53 sq. 72 (1), a Strabone lib. XII, a Plutarcho in

(1) Omnino is ea, quæ de Æneæ in Italiam adventu narrata erant,

studiose est persequutus inde a c. 45; quod ipse profitetur ab initio :

Romulo, a Festo in Roma, Solino c. 1, Sext. Aurelio Victore de O. G. R. et a Servio passim ad Virgilium memorantur, omninoque ex accuratiore historia cognitione, manifestum fit, fuisse hanc de Eneæ erroribus, deductaque Trojanorum in Latium colonia, narrationem inter illustriores et a multis Græcis Romanisque scriptoribus poetisque expositas ornatasque historias. Poterant hoc docere saltem ea, quæ, etsi diverso consilio, congessit Ryckius in Diss. de primis Italia colonis et Æneæ adventu (ad calcem Holstenii Notar. ad Stephan. Byzant.). Præterea, id quod primo loco erat commemorandum, communis ac tantum non publica illa erat Romanorum persuasio, quam religiones patriæ, Lavinii ad seriora usque tempora celebrari solitæ, firmabant: v. Strab. V, pag. 355 A. erant sacra Penatibus et Vestæ a magistratibus Romanis facta: Macrob. Sat. III, 4. cf. Dionysii locum sup. Disqu. I. s. IX. appositum, et Strab. lib. V, pag. 355 A. Obversabatur adeo Romanorum oculis auribusque Æneæ Trojanorumque memoria; nec Maro adeo aliud argumentum clarius et illustrius excogitare potuit (1).

βούλομαι δὲ καὶ περὶ τῆς Αἰνείου παρου σίας εἰς Ἰταλίαν — μὴ παρέργως διελ θεῖν, τάς τε τῶν Ἑλλήνων καὶ τὰς Ῥωμαίων τῶν μάλιστα πεπιστευμένων ἱστορίας παραβαλών. Ita legendum. Fatendum tamen, Dionysium suo et aliorum Græcorum more veteres fabulas in historias accurate ad pragmatici scriptoris exemplum expositas mutasse c. 46, in quo Hellanicus jam præiverat, ut c. 48 pr. ipse declarare videtur.

(1) Liceret forte certiora docere, si Nóro superessent; ut Antenoris, sic Æneæ errores in iis expositi esse potuere. Fuit forte in iis, qui primus Encæ errores ad Ulys

sis exemplum effinxerat, cumque hic ap. Circen substitisset, Eneas ab eo ad ulteriora, et ad ipsum Latium fuit deductus. Fuisse in mythis antiquiorem aliquam horum locorum notitiam, colligas ex Hesiodi Theog. 1013 ubi Circe ex Ulysse peperisse dicitur "Ayptov ἠδὲ Λατίνον ἀμύμονά τε κρατερόν τε, Οἱ δή τοι μάλα τῆλε μυχῷ νήσων ἱεράων Πᾶσιν Τυῤῥηνοῖσιν ἀγακλειτοῖσιν ἀναστ oov. Habuit adeo poeta, qui hæc scripsit, notionem Etruscorum, at valde obscuram, longe, in insularum recessu, h. in insulis eos collocat errore forte ab insula Circes nato.

II. Omnino quidem de Æneæ in Italiam adventu fabulæ (si fabulam dicimus, non ficta ac commentitia res ponitur; sed fabula, μdos, omnem veterem famam, historiam et narrationem a majoribus acceptam designat, antequam literis consignari et sermone pedestri exponi cœpisset (1)), hujus igitur fabulæ fundus habetur Homeri ille locus notissimus Iliad. r, 307. 308 (2), ubi Neptunus diis auctor est, ut Æneam cum Achille congressum imparem pugna educant, ne ejus morte Dardani posteritas deficiat, quem tamen Jupiter præ ceteris liberis diligat omnibus; at Priamum cum progenie Jovi nunc esse invisum; itaque Æneam ejusque posteros Trojanis esse imperaturos:

Νῦν δὲ δὴ Αἰνείαο βίη Τρώεσσιν ἀνάξει,

Καὶ παῖδες παίδων, τοί κεν μετόπισθε γένωνται.

Regnum his versibus Æneæ posterorumque ejus declarari manifestum est; sed quo in loco illud futurum sit non eloquitur, nec ea de re certa apud veteres fama fuit; quandoquidem de Æneæ erroribus ac sedibus omnino tam diverse traditum erat (3), cum alii eum in Thraciæ litore, in Arcadia alii, alii in Sicilia, alii in Italia, quæ fama tandem præ ceteris credita ac celebrata est, consedisse et vitam finiisse narrassent; fuerant quoque qui in ipsa Troade regnum illud constitutum esse vellent. Non nobis jam id quæritur, qnæ harum narrationum ceteris aut verior aut verisimilior sit; verum nostra eo spectat disputatio, ut ex hac ipsa narrationis varietate manifestum

(1) [ Vid. ad Apollodor. pag. 911.]

(2) Translatus ille ac repetitus in H. in Vener. 197. 198, ut pro prædictione Veneris ad Anchisen facta esset copiose ornatus a Quinto Smyrnæo XIII, 300 sq. inpr. 336 sq., et a Virgilio præ

clare in oraculum Delphis Æneæ datum conversus : Antiquam exquirite matrem. Hic domus Æneæ cunctis dominabitur oris Et nati natorum et qui nascentur ab illis III, 96-98. Et hinc versus illi pulcherrimi lib. IX, 446 — 449 expressi. (3) Vid. ad Æn. III Excurs. I.

-

fiat id, quod volumus, non obscurum aliquem in vetere historia aut inter poetas virum fuisse Eneam, nec ejus fata et res a Virgilio inventas esse et excogitatas. Illa enim ipsa narrationis diversitas arguit diversitatem auctorum, qui de Enea tradiderant, et poetarum, qui idem argumentum tractaverant. Ut enim poeta quisque in materiam ab aliis ante se tractatam incidit, ita, ut suo consilio vel totam fabulam vel inde partem accommodet, refingere nonnulla et mutare, addere vel detrahere, solet. Diversis itaque modis eandem rem exponi necesse est. Historici autem Græci dum suæ civitatis seu populi origines repetebant, popularem famam sequebantur. Sollenne enim hoc Græciæ civitatibus, ut stirpis vel urbis conditorem aut haberent aut haberi vellent clarum aliquem ex ultima antiquitate heroem. Ejusmodi famam popularem per multas ætates propagatam quis adeo constare sibi expectabit, ut nulla diversitas narrationis inter plures tribus aut civitates incidat? quemadmodum altera ex parte eandem veterem famam ad se revocant et sibi vindicant plures ab communi stirpe profectæ familiæ? Eodem modo cum multæ passim per varia loca sparse essent Trojanorum coloniæ, quid mirum, eas omnes originem suam ad Æneam referre maluisse? Unde diversitas illa, partim consensio, famæ et narrationis necessario oriri debuit. Non itaque, ut hoc obiter moneamus, antiquis fabulis omnino fidem detrahit narrationis diversitas; manet enim semper fundus aliquis non magis veritate sua destitutus quam quæ ab auctoribus gravissimis traduntur; et nescio an sint fabulæ veterum, quibus plus veræ rerum fidei insit, quam multis historicorum fide copiose, diserte et ornate, expositis, sive in antiqua sive in recente historia; his enim fundus quidem aliquis, ut iisdem priscis mythis, subest, accessere tamen reliqua, quæ illi superstruuntur, ex ingenio vel audacia, interdum impudentia, narrantis. Si fabulas ita

que Trojanas loquimur, narrationes majorum auctoritate acceptas et a poetis scriptoribusque ornatas intelligimus; et præclare hactenus Thessalus Hippocratis f. (1) Ov μõdos τὰ Τροϊκα, ἀλλ' ἔργα· itaque vanam disputationem instituisse videri possunt Cluverius et Bochartus, qui ex ista opinionum diversitate probare voluerunt, Æneam nunquam ad Italiam accessisse. Acriter satis eorum impetum retudit Ryckius in diss. laudata (2), sed argumentis promiscue effusis et judicio parum subtili. Nec enim aliter, quam ut eam famam certam ac constantem obtinuisse doceas, quæstio illa de Italia ab Enea adita expediri et firmari potest; est tamen talis fama in omni remotiore antiquitate usque ad ea tempora, quibus res scripto consignare cœptum est, pro fide ac probabile ratione, in qua acquiescere et quam sequi necesse est; nec fuit aut est antiquiorum temporum ulla alia historia, quam mythica, seu fama ac narratione majorum accepta, mox literis consignata, cujus adeo fidem ne is quidem, qui primus literis mandavit, præstare potest nisi hactenus, quod candide ac diligenter famam veterem exposuit aut in diversitate narrationis sano cum judicio dilectum fecit.

Jam poetæ ne ista quidem rerum fides ac probabilitas nimis religiose est sectanda. Si tamen ille satis tenere animos vult, nec committere, ut paullo doctiores auditores commentorum licentia offendantur, ea narratio ipsi sequenda est, quæ celebritate et claritate ad popularium animos maximam vim habere potest. Etsi itaque inter Græcos scriptores magnus erat ea de re dissensus, cum tamen Romani scriptores de Trojanorum in Italiam adventu Albæque Longæ originibus ab Enea ejusque proge

(1) In ПpeoßeurIx ad Athenienses, ne Cos unquam ab iis everteretur; fetu rhetoris alicujus, inter

Epistolas Hippocrat. versu fin. pag. 949. Lind.

(1) Iterum Wood pag. 227 sq.