corripite, o miseri, quos improbus advena bello
territat, invalidas ut aves, et litora vestra
vi populat: petet ille fugam penitusque profundo
vela dabit. Vos unanimi densete catervas,
et regem vobis pugna defendite raptum.'
Dixit, et adversos telum contorsit in hostes
procurrens: sonitum dat stridula cornus et auras
certa secat.
Simul hoc, simul ingens clamor, et omnes
turbati cunei, calefactaque corda tumultu.
Hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum
corpora constiterant contra, quos fida crearat
una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo,
horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo
balteus et laterum iuncturas fibula mordet,
egregium forma iuvenem et fulgentibus armis
transadigit costas fulvaque effundit harena.
At fratres, animosa phalanx accensaque luctu,
pars gladios stringunt manibus, pars missile ferrum
corripiunt caecique ruunt. Quos agmina contra
procurrunt Laurentum, hinc densi rursus inundant
Troes Agyllinique et pictis Arcades armis:
sic omnes amor unus habet decernere ferro.
Diripuere aras; it toto turbida caelo
tempestas telorum, ac ferreus ingruit imber;
craterasque focosque ferunt. Fugit ipse Latinus pulsatos referens infecto foedere divos.
Infrenant alii currus, aut corpora saltu
subiiciunt in equos et strictis ensibus adsunt.
Messapus regem regisque insigne gerentem
Tyrrhenum Aulesten, avidus confundere foedus,
adverso proterret equo: ruit ille recedens
et miser oppositis a tergo involvitur aris
in caput inque umeros. At fervidus advolat hasta Messapus, teloque orantem multa trabali
desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur :
'Hoc habet, haec melior magnis data victima divis.'
Concurrunt Itali spoliantque calentia membra.
Obvius ambustum torrem Corynaeus ab ara
corripit, et venienti Ebuso plagamque ferenti
occupat os flammis: olli ingens barba reluxit
nidoremque ambusta dedit. Super ipse secutus
caesariem laeva turbati corripit hostis,
impressoque genu nitens terrae applicat ipsum:
sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum
pastorem primaque acie per tela ruentem
ense sequens nudo superimminet: ille securi
adversi frontem mediam mentumque reducta
disiicit, et sparso late rigat arma cruore.
Olli dura quies oculos et ferreus urget
somnus, in aeternam clauduntur lumina noctem.
At pius Aeneas dextram tendebat inermem
nudato capite atque suos clamore vocabat:
'Quo ruitis? quaeve ista repens discordia surgit?
O cohibete iras: ictum iam foedus et omnes
compositae leges; mihi ius concurrere soli;
me sinite atque auferte metus; ego foedera faxo
firma manu; Turnum debent haec iam mihi sacra.'
Has inter voces, media inter talia verba,
ecce viro stridens alis allapsa sagitta est,
incertum qua pulsa manu, quo turbine adacta,
quis tantam Rutulis laudem, casusne deusne,
attulerit pressa est insignis gloria facti,
nec sese Aeneae iactavit vulnere quisquam.
Turnus ut Aenean cedentem ex agmine vidit
turbatosque duces, subita spe fervidus ardet:
poscit equos atque arma simul, saltuque superbus
emicat in currum et manibus molitur habenas.
Multa virum volitans dat fortia corpora leto,
semineces volvit multos, aut agmina curru
proterit, aut raptas fugientibus ingerit hastas.
Qualis apud gelidi cum flumina concitus Hebri
sanguineus Mavors clipeo increpat, atque furentes
bella movens immittit equos: illi aequore aperto
ante Notos Zephyrumque volant; gemit ultima pulsu
Thraca pedum; circumque atrae Formidinis ora
Iraeque Insidiaeque, dei comitatus, aguntur:
talis equos alacer media inter proelia Turnus
fumantes sudore quatit, miserabile caesis
hostibus insultans; spargit rapida ungula rores sanguineos, mixtaque cruor calcatur harena.
Iamque neci Sthenelumque dedit Thamyrumque Pholumque, hunc congressus et hunc, illum eminus; eminus ambo Imbrasidas, Glaucum atque Laden, quos Imbrasus ipse nutrierat Lycia paribusque ornaverat armis,
vel conferre manum vel equo praevertere ventos. Parte alia media Eumedes in proelia fertur,
antiqui proles bello praeclara Dolonis,
qui quondam, castra ut Danaum speculator adiret, ausus Pelidae pretium sibi poscere currus;
illum Tydides alio pro talibus ausis
affecit pretio, nec equis aspirat Achillis.
Hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto,
ante levi iaculo longum per inane secutus,
sistit equos biiuges et curru desilit, atque
semianimi lapsoque supervenit, et pede collo
impresso, dextrae mucronem extorquet et alto
fulgentem tingit iugulo, atque haec insuper addit:
'En agros et quam bello, Troiane, petisti,
Hesperiam metire iacens: haec praemia qui me
ferro ausi temptare ferunt, sic moenia condunt.'
Huic comitem Asbyten coniecta cuspide mittit,
Chloreaque Sybarimque Daretaque Thersilochumque
et sternacis equi lapsum cervice Thymoeten.
Ac velut Edoni Boreae cum spiritus alto
insonat Aegaeo sequiturque ad litora fluctus,
qua venti incubuere, fugam dant nubila caelo:
sic Turno, quacumque viam secat, agmina cedunt
conversaeque ruunt acies; fert impetus ipsum,
et cristam adverso curru quatit aura volantem.
Non tulit instantem Phegeus animisque frementem :
obiecit sese ad currum et spumantia frenis
ora citatorum dextra detorsit equorum.
Dum trahitur pendetque iugis, hunc lata retectum
lancea consequitur, rumpitque infixa bilicem
loricam, et summum degustat vulnere corpus.
Ille tamen clipeo obiecto conversus in hostem
ibat, et auxilium ducto mucrone petebat:
cum rota praecipitem et procursu concitus axis impulit effunditque solo, Turnusque secutus
imam inter galeam summi thoracis et oras
abstulit ense caput, truncumque reliquit harenae.
Atque ea dum campis victor dat funera Turnus, interea Aenean Mnestheus et fidus Achates Ascaniusque comes castris statuere cruentum, alternos longa nitentem cuspide gressus. Saevit, et infracta luctatur harundine telum eripere, auxilioque viam quae proxima poscit: ense secent lato vulnus, telique latebram rescindant penitus, seseque in bella remittant. Iamque aderat Phoebo ante alios dilectus Iapyx Iasides, acri quondam cui captus amore ipse suas artes, sua munera, laetus Apollo augurium citharamque dabat celeresque sagittas. Ille ut depositi proferret fata parentis,
nequiquam trepidat, nequiquam spicula dextra sollicitat prensatque tenaci forcipe ferrum.
Nulla viam Fortuna regit, nihil auctor Apollo
subvenit; et saevus campis magis ac magis horror
crebrescit propiusque malum est. Iam pulvere caelum
stare vident: subeunt equites, et spicula castris
densa cadunt mediis. It tristis ad aethera clamor
bellantum iuvenum et duro sub Marte cadentum.
Hic Venus, indigno nati concussa dolore,
dictamnum genetrix Cretaea carpit ab Ida,
puberibus caulem foliis et flore comantem
purpureo; non illa feris incognita capris
gramina, cum tergo volucres haesere sagittae.
Hoc Venus, obscuro faciem circumdata nimbo,
detulit; hoc fusum labris splendentibus amnem
inficit occulte medicans, spargitque salubres
ambrosiae sucos et odoriferam panaceam.
Fovit ea vulnus lympha longaevus Iapyx
ignorans, subitoque omnis de corpore fugit
quippe dolor, omnis stetit imo vulnere sanguis ;
iamque secuta manum nullo cogente sagitta
excidit, atque novae rediere in pristina vires.
'Arma citi properate viro; quid statis?' Iapyx
conclamat primusque animos accendit in hostem.
'Non haec humanis opibus, non arte magistra
proveniunt neque te, Aenea, mea dextera servat:
maior agit deus atque opera ad maiora remittit.'
Ille avidus pugnae suras incluserat auro
hinc atque hinc, oditque moras hastamque coruscat.
Postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo est,
Ascanium fusis circum complectitur armis,
summaque per galeam delibans oscula fatur :
'Disce, puer, virtutem ex me verumque laborem,
fortunam ex aliis. Nunc te mea dextera bello
defensum dabit et magna inter praemia ducet.
Tu facito, mox cum matura adoleverit aetas,
sis memor, et te animo repetentem exempla tuorum
et pater Aeneas et avunculus excitet Hector.'
Haec ubi dicta dedit, portis sese extulit ingens, telum immane manu quatiens; simul agmine denso Antheusque Mnestheusque ruunt omnisque relictis turba fluit castris: tum caeco pulvere campus miscetur pulsuque pedum tremit excita tellus. Vidit ab adverso venientes aggere Turnus, videre Ausonii, gelidusque per ima cucurrit ossa tremor: prima ante omnes Iuturna Latinos audiit agnovitque sonum, et tremefacta refugit. Ille volat campoque atrum rapit agmen aperto. Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus it mare per medium; miseris heu praescia longe horrescunt corda agricolis; dabit ille ruinas arboribus stragemque satis, ruet omnia late; ante volant sonitumque ferunt ad litora venti:
|