Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia;
Qui candore nives anteirent, cursibus auras.
Circumstant properi auriga, manibusque lacessunt
Pectora plausa cavis, et colla comantia pectunt.
Ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco
Circumdat loricam humeris; simul aptat habendo

Orithyia ipsa dedit Pilumno ornamentum, qui superarent nivem candore, ventos celeritate. Auriga festini circumsistunt, et palpant cavis manibus pectora equorum plausa, et pectunt colla crinita. Deinde ipse induit humeris loricam asperam auro et candido orichalco: simul accommodat ut gestentur, et gladium, et clypeum,

a m. pr.-83. Orycya Mentel. pr. est 'Opelovia.-84. Quo c. alter Hamb. amnes Schol. Cruqu. Horat. 1 Sat. 7, 8. Quod simile esset illi: cursu prævertitur Hebrum.-85. Et circum pr. sec. Moret. propere Rom., et alii aliquot apud Pier., ut inf. v. 573, et alibi variat lectio hæc. pueri aurige Obl. et Vatic. Pierii. 86. pulsa edd. vett. pleræque cum Ald. pr. et sec., sicque Gud. et Menag. pr. Bigot. cum binis Goth. Melius ceteri cum Ald. tert. et seqq. plausa. Alter Hamb. et ed. pr. Burm. clausa. comantia vel minantia in marg. Goth. tert.-87. squalente Goth. sec. aurichalco tert., noto errore, cum opeixaλkos sit. cf. Not. et quos h. 1. laudat Burm., inprimis Spanhem. ad Callim. L. P. 19.-88. habenas Zulich.-89. Ensemque et clypeum et vel et cly

NOTE

Ensemque clypeumque et rubræ cornua cristæ;
Ensem, quem Dauno ignipotens Deus ipse parenti
Fecerat, et Stygia candentem tinxerat unda.
Exin, quæ mediis ingenti adnixa columnæ
Ædibus astabat, validam vi corripit hastam,
Actoris Aurunci spolium; quassatque trementem,
Vociferans: Nunc, o nunquam frustrata vocatus
Hasta meos, nunc tempus adest; te maximus Actor,
Te Turni nunc dextra gerit. Da sternere corpus,
Loricamque manu valida lacerare revulsam

90

95

et eminentias crista rubicunda: gludium, inquam, quem ipse Deus præses ignis fabricaverat Dauno patri Turni, et merserat ferventem aquis Stygiis. Deinde sumit cum robore hastam validam, quæ stabat in media domo admota magnæ columma, spolium Actoris Aurunci: et commovet eam trementem, inclamans: Nunc, o hasta que nunquam fefellisti me vocantem, nunc adest tempus: olim te maximus Actor, nunc dextra Turni te gestat; da ut prosternum corpus, et ut disrumpam

peumque et ed. Junt. et ed. pr. Burm. et Zulich. Deerat versus Parrhasiano. cortina crista Goth. sec.—91. intinxerat Montalb. finxerat Ven. a m. pr. -92. Exhinc duo Moret. et ed. pr. Burm. in mediis ante Heins., adversis libris. obnixa pr. Moret. columna multi Heins.-93, corruit Bigot.-94. Arunci pars codd. et edd. vett., quod recte ex melioribus emendatum a Pierio et Heinsio, et ab aliis aliis in locis. Respicit locum Juvenal. Sat. 11, 99. 100.96. Heins. corrigit: nunc (tempus) ades; ut apud Statium Theb. x, 548 ades o mihi dextera. Commodius laudasset sup. lib. x, 773. 774 Dextra...et telum, quod missile libro, Nunc adsint. Auctor nonnulli; etiam Goth. tert. hic, et v. 94. -97. d. petit: prosternere c. Goth. tert.-98. validam Goth. tert. celebrare alter

facultatis, supra 46.

NOTE

89 Cornua crista] Non vera cornua, qualia Pyrrhus galeæ ad terrorem hircina addebat, ex Plutarcho; sed cristam geminam e jubis equinis, aut plumis, e galeæ vertice hinc inde eminentem instar cornuum, Æn. vi. 779. geminæ stant vertice crista.'

90 Ignipotens Deus, &c.] Vulcanus arma Æneæ fabricavit, Æn. v111. 370. nec Turno quoque deesse ejus artem volnit poëta, ad augendam heronm snorum dignitatem. De Vulcano, ibid. et Ge. 1. 295. De Dauno, Æn. VII. 56.

91 Stygia candentem, &c.] Candens, ex Gellio est aliquando albicans, aliquando fervens: quæ enim incalesDelph. et Var. Clas.

cunt, ex nimio fervore quandoque albicant. Aqua tinxerat ensem Vulcanus sic enim chalybs immersione temperatur. Aqua Stygia, ad quandam veluti magicam consecrationem, quemadmodum innuit Donatus. Aquæ enim infernæ in magicis sacris expetebantur, Æn. iv. 512. Ego vero suspicor id factum a Vulcano, ut ensem illum frangi non posse probaret. Stygis enim Arcadia fontis, qui inde a poëtis ad Inferos traductus est, ea vis erat, ut vasa cujuslibet metalli diffringeret, nec possent ejus aquæ, nisi equi ungula, contineri. Æn. vi. 623.

94 Actoris Aurunci spolium] Ducis alicujus Auruncorum, cui Turnus eam bello detraxerat. De Auruncis Ita40

Virg.

Semiviri Phrygis, et foedare in pulvere crines
Vibratos calido ferro myrrhaque madentes.
His agitur furiis. Totoque ardentis ab ore
Scintillæ absistunt; oculis micat acribus ignis.
Mugitus veluti cum prima in prælia taurus
Terrificos ciet, atque irasci in cornua tentat,
Arboris obnixus trunco; ventosque lacessit
Ictibus, et sparsa ad pugnam proludit arena.

Nec minus interea maternis, sævus in armis

100

105

forti manu loricam direptam Phrygis effœminati, et ut inficiam pulvere capillos ejus crispatos ferro calido et fluentes myrrha. Abripitur hoc furore, et scintilla erumpunt e toto vultu furentis, ignis fulget vividis oculis. Quemadmodum quando taurus emittit mugitus terribiles ad praludium pugnæ, et obluctans in truncum arboris conatur irasci adversus cornua, et provocat ventos ictibus, et parat se ad pugnam, disjectis arenis. Interea Æneas terribilis sub arma

Menag., an terebrare? inquit Burm.-99. Semiferi Phrygii Zulich. a m. pr. Phrygii etiam aliquot Pieriani. fœdare in p. c. cf. sup. x, 832.-100. Crispatos Moret. qu. pro div. lect., quod interpretamentum alterius est; vibratos, h. crispatos calamistro, exponit quoque Servius. cf. Cerda. Burm. mirraque multi: melius murraque. Medic. et Rom. muraque.-101. Sic agitur Erf. loquentis ab ore Moret. tert. et Macrob. iv, 1, mala interpolatio.-102. existunt Rom. Leid. et Parrhas. absiliunt Hamb. sec. et pro var. lect. Oudart. et ed. pr. Burm. Absistunt scintilla Sprot. et alius apud Pier. -103. cum primum, Rom. et alii Pier. cum parte Heins. et Goth. sec. cum prima haud dubie doctior lectio est, sed orta videtur ex vitio Medicei cum primam, emendato ab Aproniano, cum prima.-104. ciet, aut Rom. et alii Pier. cum parte Heins., sic quoque Goth. sec. et tert., et Medic. a m. sec. autque, perperam tamen. atque etiam Ge. III, 232, unde repetit versus 104. 105. 106.–105. adnixus Hugen. obnisus Mentel. pr.-106. Actibus Zulich. a m. pr. aut sp., quod hoc loco ferri poterat, omnes Pier. et Heins., nec tamen receptum: inter Goth. tantum tertius cum Erf.

NOTE

liæ populis, inter Volscos et Campa- bantur, quod ad calefaciendum calanos, Æn. vII. 54. mistrum flarent in cineres.

99 Semiviri Phrygis, &c.] Cur id nominis Phrygibus, et Æneæ tribuatur, jam dictum Æn. IV. 215. ubi de capillis unguento delibutis. De Phrygia, in qua Troas, Æn. 1. 385.

100 Vibratos, &c.] Calamistro crispatos. Fuit autem calamistrum, acus ferrea, longior, aliquando fistulæ instar cava: quæ calefacta sub cinere, et capillis adhibita, eos intorquebat: a similitudine cum calamo seu arundine, nomen habuit. Hujus artis ministri, ciniflones et cinerarii voca

Myrrhaque madentes] Myrrha, arbuscula est, in Arabia præsertim nascens: altitudo ejus ad quinque cu bita, nec sine spina, caudice duro et intorto, cortice levi, folio olivæ fere simili. Succus inde sponte exsudat certis temporibus, tum incisione exprimitur, diciturque stacte vel myrrha. Plin. 1. 12. 15. Condiendis cadaveribus, et imbuendis capillis, aliisque ejusmodi deliciis adhibebatur.

101 Furiis] Furiosis motibus, quasi quibusdam Furiis. En. vi. 572.

Æneas acuit Martem, et se suscitat ira,
Oblato gaudens componi fœdere bellum.
Tum socios moestique metum solatur Iuli,
Fata docens; regique jubet responsa Latino
Certa referre viros, et pacis dicere leges.

Postera vix summos spargebat lumine montes
Orta dies; cum primum alto se gurgite tollunt
Solis equi, lucemque elatis naribus efflant:
Campum ad certamen magnæ sub moenibus urbis
Dimensi Rutulique viri Teucrique parabant;
In medioque focos et Dis communibus aras
Gramineas. Alii fontemque ignemque ferebant,

110

115

tura materna non minus parat pugnam, et furore commovet se, lætus bellum dirimi proposito fædere. Tum consolatur socios et timorem Iuli soliciti, aperiens ipsis fata: jubetque viros reportare Latino certum responsum, et proponere conditiones pacis. Vix sequens dies nata illustrabat luce supremos montes; quando equi Solis erigunt se primum e profundo mari, et emittunt lucem naribus patulis. Viri Rutuli et Trojani dimetientes parabant campum ad pugnam, juxta muros magnæ urbis: et in medio campo focos et aras e cespite Diis communibus: alii portabant aquam et

aut sparsa pugna Sprot. Dorvill., hic et male præludit cum aliis ap. Burm.; quem vide.-108. acuit mentem Ven. se suscitat ira: non iræ, ad iram; sed ira excitat animum, vires animi, virtutem. Sic sup. v, 454 vim suscitat ira.— 110. mæstumque Erf.-112. Cuncta edd. Junt. et Ald. pr. discere Oblong. Pierii, perperam.-113. Postera lux Goth. tert. summo spargebat lumine aliquot Heins., et apud Diomedem lib. 11, in quo etiam terras legitur.-114. Visa dies cum p. a. se g. tollit alter Hamb. Ita reliqua sic jungenda: Solis equi lucemque--efflant.-115. e latis perperam sunt qui legant. De elato equorum in altum eluctantium capite cogitandum. afflant Ven. et ed. pr. Burm.-117. Demensi Medic. Gud. Leid. Hugen. Par. Dimissi Zulich. campum parare h. instruere, koσμeîv, puta æquando et purgando ab arbustis, ut inf. v. 770. 771 simile quid subjicitur. Moneo, ne quis malit interpungere: Campum-Dimensi, Rutulique viri Teucrique parabant In medioque focos et Dis communibus aras Gramineas. Etsi enim que facile ad focos sic retrahi potest: tamen contortior hæc videtur esse ratio.-118. In medioque faces Oudart. aris sec. Rottend. arces Menag. pr.-119. fontesque Zulich. Aliique ignem fontemque NOTE

115 Solis equi] Quatuor, de quibus Æn. v. 105. Gurgite, pro mari, Æn. 1. 122.

118 Focos... aras Gramineas] Aras e cèspite, seu terra cum herbis evulsa, in quibus ignis imponeretur fovereturque: atque ita aræ sunt ipsi foci.

Dis communibus] Communes Dii multis modis sumuntur. I. Qui certam cœli zonam regionemque non ha

bent; qualis Cybele mater Deorum ; cum certam habeant Jupiter, Juno, Mercurius, Venus, &c. 11. Qui apud omnes homines coluntur, ut Sol, Luna, Mars, &c. III. Huic ad rem melius, qui ab Rutulis ac Trojanis ad pacem communiter et pariter invocandi erant. Ita fere Servius.

119 Fontemque ignemque] Servius: 'ad facienda fœdera, aqua et ignis

Velati limo, et verbena tempora vincti.

120

ignem, operti lino, et cincti verbena circa capita. Exercitus Italorum prodit, et

Leid. parabant Goth. tert.-120. Legebatur: Velati lino. Ad hæc verba Heinsios et Burmannos expectabam disputantes; sed alter ad Servium remittit, alter tacet. Subjeci jam interpretationem vulgatæ lectionis, qualis illa instituenda sit. De infula seu vitta est accipienda; qua velari toties dicuntur qui vittati sunt. Consonant ea, quæ sequuntur: et verbena tempora vincti: ut vitta verbenis seu herbis sacris implicita fuerit. Occurrunt quoque coronæ gramineæ in monumentis veterum. Jam Servius: "Atqui, monet, Feciales et Pater patratus, per quos bella vel fœdera confirmabantur, nunquam utebantur vestibus lineis." Argutatur inde multa, ut solet Grammaticus, inepte. Verum nec de Feciali (nam prisca ætas pгæсоnеs, кýρʊкas, habet: ut in eodem loco Homer. Iliad, r. 116 sq.) nec de veste linea hic agitur, sed de ministris sacrorum et de vittis. Jam autem fateor vittam lineam mihi nondum auditam esse. Lanea est ritta, infula; potuit quoque poëta Velati lana dicere: sed id in lino vix corruptum esse potuit. Linearum autem, seu lintearum, vestium usus multo magis a vetere religione alienus est, ut Ægyptiis sacris proprius habitus sit. Recte sic Silius III, 24 in religione Herculis Gaditani; velantur corpora lino Et Pelusiaco præfulget stamine vertex. Audiamus jam Grammaticos: "Caper et Hyginus hoc loco dicunt lectionem esse corruptam; nam Virgilium ita reliquisse confirmant: Veluti limo: limus autem est vestis, qua ab umbilico usque ad pedes teguntur pudenda poparum; hæc autem vestis habet in extremo sui purpuram limam, hoc est flexuosam, unde et nomen accepit." Expeditam tenemus rem. Agitur de sacrorum ministris, victimariis et popis, qui sacra adducunt: hos ex Romano more, quem v. c. in Titi arcu cognoscere licet, ubi victimæ ducuntur, poëta exhibet seminudos, licio pudenda præcinctos, cui nomen fuit limi, seu quod transversum femoribus tanquam cingulum implicari solebat, seu a purpura transversa, quæ ambiebat hoc cingulum, ut Grammatici tradunt. Limum

NOTE

adhibentur: unde contra, quos arcere volumus a nostro consortio, eis aqua et igne interdicimus, id est, rebus quibus consortia copulantur.' Erat autem necessaria sacrificiis aqua, vel ad lustrandos astantes, vel ad purgandum corpus ante sacrificium, vel ad alios victimarum usus. Fontem posuit pro aqua.

120 Velati limo, &c.] Alii lino; sed id quasi certum statuitur a Servio: feciales, qui sanciendis fœderibus ministri adhibebantur, nunquam lineam tulisse vestem. Unde triplex opinio de hac Virgilii voce. 1. Servius ait, fœdus illud irritum fore: Virgilium vero, quoties rebus exitum daturus non est, toties iis infirma et inauspicata dare principia. Sic Æneas in Thracia con

dens urbem, taurum Jovi contra ritum sacrificat, Æn. II. 21. II. Passeratius et Scaliger explicant linum, non de veste, sed de filo sive licio, quo flamines et alii caput per æstatem cingebant, et ut Varronis ac Livii verbis utar, velabant: unde flamines, quasi filamines vocabantur, Æn. VIII. 664. III. Niger et Hyginus apud Servium legunt: velati limo: et explicant limum, vestem ab umbilico ad pedes, cujus in extrema ora erat pur pura lima, id est flexuosa.

Verbena] Proprie certa est herbæ species, de la verveine: communiter tamen sumebatur, pro qualibet herba vel fronde, laurea, myrtea, &c. e sacro loco evulsa. Ecl. vIII. 65.