iam tandem inuadit medios et Marte secundo terribilis saeuam nullo discrimine caedem suscitat irarumque omnis effundit habenas. Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes 500 diuersas obitumque ducum, quos aequore toto inque uicem nunc Turnus agit, nunc Troïus heros, 505 pugna loco statuit Teucros) haut multa morantem excipit in latus et, qua fata celerrima, crudum transadigit costas et cratis pectoris ensem. Turnus equo deiectum Amycum fratremque Dioren, 510 515 et iuuenem exosum nequiquam bella Menoeten, 520 arentem in siluam et uirgulta sonantia lauro, aut ubi decursu rapido de montibus altis dant sonitum spumosi amnes et in aequora currunt quisque suum populatus iter: non segnius ambo 525 Aeneas Turnusque ruunt per proelia; nunc nunc Murranum hic, atauos et auorum antiqua sonantem 530 535 olli per galeam fixo stetit hasta cerebro. 540 pectora, nec misero clipei mora profuit aerei. nequa meis esto dictis mora, Iuppiter hac stat, 545 550 555 560 565 570 575 discurrunt alii ad portas primosque trucidant, bis iam Italos hostis, haec altera foedera rumpi. 580. 585 590 595 incessi muros, ignis ad tecta uolare, nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni: infelix pugnae iuuenem in certamine credit extinctum et, subito mentem turbata dolore, se causam clamat crimenque caputque malorum, 600 multaque per maestum demens effata furorem quam cladem miserae postquam accepere Latinae, filia prima manu floros Lauinia crinis 605 et roseas laniata genas, tum cetera circum turba furit: resonant late plangoribus aedes. hinc totam infelix uolgatur fama per urbem. demittunt mentes; it scissa ueste Latinus, coniugis attonitus fatis urbisque ruina, canitiem inmundo perfusam puluere turpans. 610 605. flauos habent codd. fere omnes; sed cum testetur Seruius lectionem Probi fuisse floros (quod antiquum est pro floreis siue pulchris), hoc edidit R. sequentibus C. L. F, repugnante W. 612. Omittunt codd. M P Ry b uersus duos 612, 13. multaque se incusat, qui non acceperit ante Dardanium Aenean generumque adsciuerit ultro. Interea extremo bellator in aequore Turnus palantis sequitur paucos iam segnior atque iam minus atque minus successu laetus equorum. attulit hunc illi caecis terroribus aura commixtum clamorem arrectasque impulit auris confusae sonus urbis et inlaetabile murmur. 'ei mihi quid tanto turbantur moenia luctu? quisue ruit tantus diuersa clamor ab urbe ?' sic ait adductisque amens subsistit habenis. atque huic, in faciem soror ut conuersa Metisci aurigae currumque et equos et lora regebat, talibus occurrit dictis: 'hac, Turne, sequamur Troiugenas, qua prima uiam uictoria pandit; sunt alii, qui tecta manu defendere possint. ingruit Aeneas Italis et proelia miscet: et nos saeua manu mittamus funera Teucris. 615 620 625 nec numero inferior pugnae nec honore recedes.' 630 Turnus ad haec 'o soror, et dudum adgnoui, cum prima per artem foedera turbasti teque haec in bella dedisti, et nunc nequiquam fallis dea. sed quis Olympo demissam tantos uoluit te ferre labores ? 635 an fratris miseri letum ut crudele uideres? 640 nam quid ago? aut quae iam spondet Fortuna salutem? uidi oculos ante ipse meos me uoce uocantem Murranum, quo non superat mihi carior alter, oppetere ingentem atque ingenti uolnere uictum. occidit infelix nostrum ne dedecus Vfens aspiceret; Teucri potiuntur corpore et armis. exscindine domos (id rebus defuit unum) perpetiar, dextra nec Drancis dicta refellam? terga dabo et Turnum fugientem haec terra uidebit? 645 usque adeone mori miserum est? uos o mihi Manes este boni, quoniam Superis auersa uoluntas! sancta ad uos anima atque istius inscia culpae 647. aduersa (codd. My b) W. L. F. Ben. Haupt. uolg. auersa tuentibus R. C. Br. 648. inscia (codd. fere omn.) W. C. F. Br. Ben. ut producta neque elisa sit ultima syllaba uocis anima. sed R. L. al. ex nonnullis testim. edidere nescia. Munro coni. anima a, interiectionem excidisse putans. descendam, magnorum haut umquam indignus auorum.' Vix ea fatus erat: medios uolat ecce per hostis uectus equo spumante Saces, aduersa sagitta saucius ora, ruitque implorans nomine Turnum : 'Turne, in te suprema salus: miserere tuorum. fulminat Aeneas armis summasque minatur deiecturum arces Italum excidioque daturum; iamque faces ad tecta uolant. in te ora Latini, in te oculos referunt; mussat rex ipse Latinus, 650 655 quos generos uocet aut quae sese ad foedera flectat. praeterea regina, tui fidissima, dextra occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. 660 soli pro portis Messapus et acer Atinas sustentant aciem. circum hos utrimque phalanges stant densae strictisque seges mucronibus horret ferrea: tu currum deserto in gramine uersas.' obstipuit uaria confusus imagine rerum 665 Turnus et obtutu tacito stetit. aestuat ingens uno in corde pudor mixtoque insania luctu et furiis agitatus amor et conscia uirtus. ut primum discussae umbrae et lux reddita menti, ardentis oculorum orbes ad moenia torsit 670 turbidus eque rotis magnam respexit ad urbem. perque hostis, per tela ruit maestamque sororem 675 680 685 |