Page images
PDF
EPUB

iam tandem inuadit medios et Marte secundo terribilis saeuam nullo discrimine caedem suscitat irarumque omnis effundit habenas.

Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes 500 diuersas obitumque ducum, quos aequore toto

inque uicem nunc Turnus agit, nunc Troïus heros,
expediat ? tanton placuit concurrere motu,
Iuppiter, aeterna gentis in pace futuras?
Aeneas Rutulum Sucronem (ea prima ruentis

505

pugna loco statuit Teucros) haut multa morantem excipit in latus et, qua fata celerrima, crudum transadigit costas et cratis pectoris ensem.

Turnus equo deiectum Amycum fratremque Dioren,
congressus pedes, hunc uenientem cuspide longa,
hunc mucrone ferit curruque abscisa duorum
suspendit capita et rorantia sanguine portat.
ille Talon Tanaimque Neci fortemque Cethegum,
tris uno congressu, et maestum mittit Oniten,
nomen Echionium matrisque genus Peridiae ;
hic fratres Lycia missos et Apollinis agris
et iuuenem exosum nequiquam bella Menoeten,
Arcada, piscosae cui circum flumina Lernae
ars fuerat pauperque domus nec nota potentum
munera conductaque pater tellure serebat.
ac uelut inmissi diuersis partibus ignes

510

515

520

arentem in siluam et uirgulta sonantia lauro, aut ubi decursu rapido de montibus altis

dant sonitum spumosi amnes et in aequora currunt

quisque suum populatus iter: non segnius ambo

525

Aeneas Turnusque ruunt per proelia; nunc nunc
fluctuat ira intus, rumpuntur nescia uinci
pectora, nunc totis in uolnera uiribus itur.

Murranum hic, atauos et auorum antiqua sonantem
nomina per regesque actum genus omne Latinos,
praecipitem scopulo atque ingentis turbine saxi
excutit effunditque solo: hunc lora et iuga subter
prouoluere rotae, crebro super ungula pulsu
incita nec domini memorum proculcat equorum.
ille ruenti Hyllo animisque immane frementi
Occurrit telumque aurata ad tempora torquet :

530

535

olli per galeam fixo stetit hasta cerebro.
dextera nec tua te, Graium fortissime Cretheu,
eripuit Turno. nec di texere Cupencum
Aenea ueniente sui: dedit obuia ferro

540

pectora, nec misero clipei mora profuit aerei.
te quoque Laurentes uiderunt, Aeole, campi
oppetere et late terram consternere tergo.
occidis, Argiuae quem non potuere phalanges
sternere nec Priami regnorum euersor Achilles ;
hic tibi mortis erant metae: domus alta sub Ida,
Lyrnesi domus alta, solo Laurente sepulchrum.
totae adeo conuersae acies, omnesque Latini,
omnes Dardanidae, Mnestheus acerque Serestus
et Messapus ecum domitor et fortis Asilas
Tuscorumque phalanx Euandrique Arcades alae,
pro se quisque uiri summa nituntur opum ui:
nec mora nec requies, uasto certamine tendunt.
Hic mentem Aeneae genetrix pulcherrima misit,
iret ut ad muros urbique aduerteret agmen
ocius et subita turbaret clade Latinos.
ille ut uestigans diuersa per agmina Turnum
huc atque huc acies circumtulit, aspicit urbem
immunem tanti belli atque impune quietam.
continuo pugnae accendit maioris imago:
Mnesthea Sergestumque uocat fortemque Serestum
ductores tumulumque capit, quo cetera Teucrum
concurrit legio nec scuta aut spicula densi
deponunt. celso medius stans aggere fatur:
nequa meis esto dictis mora, Iuppiter hac stat,
neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito.
urbem hodie, causam belli, regna ipsa Latini,
ni frenum accipere et uicti parere fatentur,
eruam et aequa solo fumantia culmina ponam.
scilicet expectem, libeat dum proelia Turno
nostra pati rursusque uelit concurrere uictus?
hoc caput, o ciues, haec belli summa nefandi :
ferte faces propere foedusque reposcite flammis.'
dixerat, atque animis pariter certantibus omnes
dant cuneum densaque ad muros mole feruntur.
scalae inprouiso subitusque apparuit ignis.

545

550

555

560

565

570

575

discurrunt alii ad portas primosque trucidant, ferrum alii torquent et obumbrant aethera telis. ipse inter primos dextram sub moenia tendit Aeneas magnaque incusat uoce Latinum testaturque deos, iterum se ad proelia cogi,

580.

bis iam Italos hostis, haec altera foedera rumpi. exoritur trepidos inter discordia ciuis:

585

urbem alii reserare iubent et pandere portas
Dardanidis ipsumque trahunt in moenia regem,
arma ferunt alii et pergunt defendere muros.
inclusas ut cum latebroso in pumice pastor
uestigauit apes fumoque impleuit amaro:
illae intus trepidae rerum per cerea castra
discurrunt magnisque acuunt stridoribus iras;
uoluitur ater odor tectis, tum murmure caeco
intus saxa sonant, uacuas it fumus ad auras.
Accidit haec fessis etiam fortuna Latinis,
quae totam luctu concussit funditus urbem.
regina ut tectis uenientem prospicit hostem,

590

595

incessi muros, ignis ad tecta uolare,

nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni:

infelix pugnae iuuenem in certamine credit

extinctum et, subito mentem turbata dolore,

se causam clamat crimenque caputque malorum,

600

multaque per maestum demens effata furorem
purpureos moritura manu discindit amictus
et nodum informis leti trabe nectit ab alta.

quam cladem miserae postquam accepere Latinae, filia prima manu floros Lauinia crinis

605

et roseas laniata genas, tum cetera circum turba furit: resonant late plangoribus aedes. hinc totam infelix uolgatur fama per urbem. demittunt mentes; it scissa ueste Latinus, coniugis attonitus fatis urbisque ruina, canitiem inmundo perfusam puluere turpans.

610

605. flauos habent codd. fere omnes; sed cum testetur Seruius lectionem Probi fuisse floros (quod antiquum est pro floreis siue pulchris), hoc edidit R. sequentibus C. L. F, repugnante W.

612. Omittunt codd. M P R y b uersus duos 612, 13. multaque se incusat, qui non acceperit ante Dardanium Aenean generumque adsciuerit ultro.

Interea extremo bellator in aequore Turnus palantis sequitur paucos iam segnior atque iam minus atque minus successu laetus equorum. attulit hunc illi caecis terroribus aura commixtum clamorem arrectasque impulit auris confusae sonus urbis et inlaetabile murmur. 'ei mihi quid tanto turbantur moenia luctu? quisue ruit tantus diuersa clamor ab urbe ?' sic ait adductisque amens subsistit habenis. atque huic, in faciem soror ut conuersa Metisci aurigae currumque et equos et lora regebat, talibus occurrit dictis: 'hac, Turne, sequamur Troiugenas, qua prima uiam uictoria pandit; sunt alii, qui tecta manu defendere possint. ingruit Aeneas Italis et proelia miscet:

et nos saeua manu mittamus funera Teucris.

615

620

625

nec numero inferior pugnae nec honore recedes.' Turnus ad haec

630

'o soror, et dudum adgnoui, cum prima per artem

foedera turbasti teque haec in bella dedisti,

et nunc nequiquam fallis dea. sed quis Olympo demissam tantos uoluit te ferre labores?

635

an fratris miseri letum ut crudele uideres?

640

nam quid ago? aut quae iam spondet Fortuna salutem? uidi oculos ante ipse meos me uoce uocantem Murranum, quo non superat mihi carior alter, oppetere ingentem atque ingenti uolnere uictum. occidit infelix nostrum ne dedecus Vfens aspiceret; Teucri potiuntur corpore et armis. exscindine domos (id rebus defuit unum) perpetiar, dextra nec Drancis dicta refellam ?

terga dabo et Turnum fugientem haec terra uidebit? 645 usque adeone mori miserum est? uos o mihi Manes este boni, quoniam Superis auersa uoluntas! sancta ad uos anima atque istius inscia culpae

647. aduersa (codd. My b) W. L. F. Ben. Haupt. uolg. auersa tuentibus R. C. Br.

648. inscia (codd. fere omn.) W. C. F. Br. Ben. ut producta neque elisa sit ultima syllaba uocis anima. sed R. L. al. ex nonnullis testim. edidere nescia. Munro coni. anima a, interiectionem excidisse putans.

t

descendam, magnorum haut umquam indignus auorum.'

Vix ea fatus erat: medios uolat ecce per hostis uectus equo spumante Saces, aduersa sagitta saucius ora, ruitque implorans nomine Turnum : 'Turne, in te suprema salus: miserere tuorum. fulminat Aeneas armis summasque minatur deiecturum arces Italum excidioque daturum; iamque faces ad tecta uolant. in te ora Latini, in te oculos referunt; mussat rex ipse Latinus, quos generos uocet aut quae sese ad foedera flectat. praeterea regina, tui fidissima, dextra

650

655

occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. soli pro portis Messapus et acer Atinas

660

sustentant aciem. circum hos utrimque phalanges stant densae strictisque seges mucronibus horret ferrea tu currum deserto in gramine uersas.' obstipuit uaria confusus imagine rerum

665

Turnus et obtutu tacito stetit. aestuat ingens

uno in corde pudor mixtoque insania luctu

et furiis agitatus amor et conscia uirtus.

ut primum discussae umbrae et lux reddita menti, ardentis oculorum orbes ad moenia torsit

670

turbidus eque rotis magnam respexit ad urbem.
ecce autem flammis inter tabulata uolutus
ad caelum undabat uertex turrimque tenebat,
turrim, compactis trabibus quam eduxerat ipse
subdideratque rotas pontisque instrauerat altos.
'iam iam fata, soror, superant; absiste morari;
quo deus et quo dura uocat Fortuna, sequamur.
stat conferre manum Aeneae, stat quidquid acerbist
morte pati; neque me indecorem, germana, uidebis
amplius. hunc, oro, sine me furere ante furorem.'
dixit, et e curru saltum dedit ocius aruis

perque hostis, per tela ruit maestamque sororem
deserit ac rapido cursu media agmina rumpit.
ac ueluti montis saxum de uertice praeceps.
cum ruit auolsum uento, seu turbidus imber
proluit aut annis soluit sublapsa uetustas,
fertur in abruptum magno mons improbus actu
exultatque solo, siluas armenta uirosque

675

680

685

« PreviousContinue »